Διερεύνηση των σχέσεων ανταγωνισμού και συμπληρωματικότητας της αεροπορικής και ακτοπλοϊκής εξυπηρέτησης στον ελληνικό χώρο

Abstract

Το ζήτημα που απασχολεί την διατριβή αυτή είναι η διερεύνηση της σχέσης που αναπτύσσεται μεταξύ δυο διαφορετικών μέσων μεταφοράς, όπως είναι οι αεροπορικές και ακτοπλοϊκές υπηρεσίες, και το πώς αυτή διαμορφώνεται στον Ελληνικό χώρο. Κινείται σε δυο άξονες, καθώς από την μια εξετάζεται η σχέση μεταξύ δυο αρκετά διαφορετικών μέσων μεταφοράς, η οποία δεν έχει γίνει αντικείμενο εκτενούς μελέτης στην βιβλιογραφία, ενώ από την άλλη η ιδιαίτερη μορφή της αγοράς και η πρόσφατη μεταβολή του θεσμικού πλαισίου (με την απελευθέρωση που ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1990) δίνουν ένα αρκετά μεγάλο ενδιαφέρον στη μελέτη της σχέσης των δυο αυτών μέσων. Τα βασικά αντικείμενα μελέτης της εργασίας είναι: O Η εξέταση των συνθηκών της αγοράς επιβατικών μεταφορών. O Η διερεύνηση των χαρακτηριστικών της ακτοπλοϊκής και αεροπορικής εξυπηρέτησης. O Η διερεύνηση των περιπτώσεων ύπαρξης ανταγωνιστικής σχέσης μεταξύ των δυο προαναφερθέντων μέσων. O Η εξέταση των παραγόντων που επηρεάζουν την ανταγωνιστική σχέση. Η οικονομική ανάλυση του ζητήματος επικεντρώνεται στις επιβατικές μεταφορές οι οποίες μπορούν να θεωρηθούν ως το κοινό σημείο των δυο μέσων μεταφοράς. Παράλληλα η μελέτη αυτή διαφοροποιείται από προηγούμενες προσεγγίσεις καθώς εστιάζει στην διερεύνηση της «ατομικής ζήτησης» και του τρόπου με τον οποίο τόσο οικονομικοί όσο και κοινωνικοί αλλά και προσωπικοί παράγοντες επηρεάζουν την επιλογή του μέσου μεταφοράς και άρα την σχέση των δυο μέσων. Η νησιωτική περιοχή του Αιγαίου εντοπίζεται ως ιδανική περίπτωση για τον σκοπό αυτό, όχι μόνο λόγω της πολυπλοκότητάς της, αλλά και γιατί αποτελεί «καθαρό» πεδίο ανταγωνισμού ακτοπλοϊκών και αεροπορικών μεταφορών. Η περιοχή του Ιονίου αν και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον δεν εμφανίζονται στην πράξη περιπτώσεις «άμεσου» ανταγωνισμού των δυο αυτών μέσων, καθώς δεν υπάρχει κοινό γεωγραφικό σημείο αναχώρησης και των δύο μέσων για διαδρομές προς τα νησιά. Η χρήση επομένως οδικής ή και σιδηροδρομικής μεταφοράς για ένα μεγάλο σημείο της διαδρομής (μέχρι Πάτρα είτε Ηγουμενίτσα) διαφοροποιεί την μορφή του ταξιδιού και δεν επιτρέπει την διενέργεια των επιθυμητών συγκρίσεων. Η αντιμετώπιση του ζητήματος γίνεται σε δυο αλληλένδετα μέρη. Το πρώτο, το οποίο στηρίζεται σε δευτερογενή έρευνα, έχει ως σκοπό να θέσει το θεωρητικό υπόβαθρο της μελέτης και να εντοπίσει τόσο τους γενικούς όσο και τους ειδικούς παράγοντες που σχετίζονται με τον ανταγωνισμό των δυο αυτών μέσων μεταφοράς. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την διαχρονική εξέταση των εξελίξεων και των συνθηκών της αγοράς, μέσα από την οποία φαίνεται ότι καθ’ όλη την διάρκεια της εξέλιξης τους και τα δυο μέσα είχαν να αντιμετωπίσουν παρόμοια προβλήματα, τα οποία σχετίζονται κυρίως με το μικρό σχετικά μέγεθος της ζήτησης, την έντονη εποχικότητά της, αλλά και τα χαρακτηριστικά των μέσων και της υποδομής. Ακόμα διαπιστώνεται ότι τόσο οι θαλάσσιες όσο και οι αεροπορικές μεταφορές λειτούργησαν κατά διάφορα διαστήματα κάτω από μονοπωλιακά αλλά και απελευθερωμένα συστήματα, χωρίς όμως να καταφέρουν να καλύψουν τις ανάγκες επιβατικών μεταφορών στο Αιγαίο. Η σημερινή κατάσταση στο Αιγαίο βρίσκει και τα δυο μέσα να δραστηριοποιούνται σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον, καθώς το λειτουργικό πλαίσιο πέρασε κατά την τελευταία δεκαετία σταδιακά στην απελευθέρωση. Η ζήτηση μεταφορικών υπηρεσιών (έντονα εποχιακή) παρουσιάζει γενικά ανοδικές τάσεις, παρουσιάζοντας ευαισθησία τόσο σε διεθνή γεγονότα (λόγω του μεγέθους της τουριστικής κίνησης), όσο και σε εσωτερικούς παράγοντες (μεταβολή τιμών). Το αεροπλάνο, λόγω των χαρακτηριστικών του, εξακολουθεί να έχει το πλεονέκτημα στις μεγάλες αποστάσεις αλλά και κατά την χειμερινή περίοδο. Η υποδομή έχει παίξει ρόλο στην ανάπτυξη της αγοράς (ειδικά σε ότι αφορά στα αεροδρόμια), ενώ αρκετά προβλήματα παραμένουν. Παρά τις βελτιώσεις που έχουν επέλθει στην πλευρά της προσφοράς μεταφορικών υπηρεσιών στο Αιγαίο (κόστους στις αερομεταφορές και ποιοτικών χαρακτηριστικών στην ακτοπλοΐα) η κατάσταση δεν κρίνεται ακόμα πλήρως ικανοποιητική. Στον κλάδο των αερομεταφορών υπήρξε δυσχέρεια διατήρησης του ανταγωνισμού, με την αγορά να επιστρέφει σε ολιγοπώλιο, ενώ στην ακτοπλοΐα η κατάσταση είναι ακόμα ρευστή. Πρέπει να παρατηρηθεί ακόμα ότι τα δημογραφικά και γεωγραφικά χαρακτηριστικά της περιοχής του Αιγαίου, συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην πολυπλοκότητα της αγοράς, ενώ παρουσιάζεται σε πολλές περιπτώσεις η ανάγκη υποστήριξης των μεταφορικών υπηρεσιών μέσω Υποχρεώσεων Παροχής Δημοσίων Υπηρεσιών.τιμολόγησης των υπηρεσιών του.