Τα ελληνικά περιφερειακά αεροδρόμια: χωρική διάρθρωση και ανάπτυξη

Abstract

The purpose of the thesis is to explore the processes of the Greek regional airports spatial development. The research period starts from the reconstruction after the end of the 2nd world war and concludes in the year nineteen ninety nine. This thesis seeks to look carefully into the stages of their development and the procedures of the public authorities that permitted and guided it. The research is based on documentation evaluated and classified accordingly, so that the information taken substantiates the development context and procedures for the whole regional airport network. The sources are written documents concerning airport planning and construction and unpublished material with useful information about the foundation and development of Greek airports. Very important was the contribution of the interviews taken from retired aviation servants and pilots. The position of the first airports was close to major cities in cooperation with military airports. Later on some exclusively civil airports were founded mainly in tourist destinations. At the end of the research period Greece is found to have about 40 regional airports. This number is rather big for the size of the country and its population, but it may be acceptable taking under account the vast Greek island area which is not identical to any other European region. During the above period all regional airports were financed by the state and they continue to operate as public authorities until today but the lack of national and regional development plan led to the formation of a network which is quite unable to serve the regions and their inhabitants. These airports served the area as far as possible for a few decades through a binding regulatory status. The air transport organization of the domestic flights was not based on the demand but on the offer of aircraft seats and destinations by the sole national air carrier who was holding the monopoly on domestic flights. Thus, the airports were designed to serve the certain type of spoke flights from and to the capital (Athens) and their functions were never combined with the routes of the other means of transport. Historical circumstances affected the structure of the network. The lack of national spatial planning and the inapplicability of long term goals enabled the prevailing of different parameters in every historic sub period and the formation of a rather unequal distribution of regional airports particularly in the island area of Greece.

Σκοπός της διατριβής είναι η διερεύνηση της ανάπτυξης και χωρικής οργάνωσης των ελληνικών περιφερειακών αεροδρομίων από την αρχή της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης μέχρι το τέλος του εικοστού αιώνα. Το θέμα ερευνάται όχι μόνο μέσω της ιστορικής καταγραφής και ταξινόμησης αλλά συμπεριλαμβάνει κριτική θεώρηση των χαρακτηριστικών και των διαδικασιών χωροθέτησης καθώς και αναζήτηση ουσιαστικών λόγων που οδήγησαν στις επιλογές της δημοσίας διοίκησης. Η έρευνα βασίσθηκε στα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από γραπτά κείμενα και ανέκδοτο υλικό και στην εν συνεχεία διερεύνηση και αξιολόγησή τους καθώς και σε συνεντεύξεις με γνωστές των θεμάτων της πολιτικής αεροπορίας έτσι ώστε οι παρεχόμενες πληροφορίες να τεκμηριώνουν το πλαίσιο και τις διαδικασίες ανάπτυξης των περιφερειακών αεροδρομίων. Τα πρώτα αεροδρόμια βρίσκονται κοντά στα μεγάλα αστικά κέντρα στον ίδιο συνήθως χώρο με τις εγκαταστάσεις της πολεμικής αεροπορίας. Στην αρχή της δεκαετίας του ‘90 η Ελλάδα έχει σε λειτουργία 41 πολιτικά αεροδρόμια εκ των οποίων τα 39 χαρακτηρίζονται ως περιφερειακά. Ο αριθμός αυτός σε σχέση με τον πληθυσμό, την έκταση και τα οικονομικά μεγέθη της χώρας δείχνει εν πρώτοις μεγάλος. Μπορεί όμως να αιτιολογηθεί λόγω της μεγάλης πολυδιασπασμένης νησιωτικής περιοχής της Ελλάδας η οποία δεν συναντάται σε άλλο ευρωπαϊκό κράτος. Στην υπό εξέταση περίοδο τα ελληνικά περιφερειακά αεροδρόμια κατασκευάσθηκαν και λειτουργούσαν ως δημόσιες υπηρεσίες με αποκλειστική χρηματοδότηση από το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων. Λόγω και της απουσίας γενικού χωροταξικού σχεδιασμού σε επίπεδο κράτους ή περιφέρειας διαμορφώθηκε μια συγκεκριμένη δομή δικτύου που εξυπηρέτησε για λίγες δεκαετίες τον ελλαδικό χώρο μέσα από ένα ιδιαίτερα δεσμευτικό κανονιστικό πλαίσιο οργάνωσης και λειτουργίας βασισμένο στη δυνατότητα προσφοράς θέσεων από τον μοναδικό εθνικό αερομεταφορέα. Αυτός ο παράγων καθόρισε και τα βασικά μεγέθη των αεροδρομίων ενώ η θέση τους στην ευρύτερη περιφέρεια ουδέποτε αντιμετωπίσθηκε ως κομβικό σημείο μετεπιβίβασης και συνδυασμού με τα άλλα μεταφορικά μέσα. Οι ιστορικές συγκυρίες επηρέασαν τη δομή του δικτύου αλλά η αδυναμία εφαρμογής των στόχων των πενταετών αναπτυξιακών προγραμμάτων και η ανυπαρξία εθνικού χωροταξικού σχεδιασμού επέτρεψε την υπερίσχυση διαφορετικών παραμέτρων σε κάθε χρονική υποπερίοδο με αποτέλεσμα την ανισομερή κατανομή των αεροδρομίων ιδίως στο νησιωτικό χώρο.