Εξελικτικά πρότυπα κίνησης στους ελληνικούς αερολιμένες: μία προσέγγιση της οικονομικής γεωγραφίας του τουρισμού

Abstract

”Evolutionary traffic patterns of Greek airports; an economic geography of tourism approach” highlights the evolution of passenger traffic at Greek airports over a 34 year period, analyzing the concentration and asymmetry of traffic to all Greek airports, using the Gini concentration index and the Herfindahl – Hirschman Index (HHI). The thesis focuses on spatio – temporal fluctuations and developments on NUTS2 and NUTS3 level which deal with passenger air transport, aiports and tourism. The research lies within the categories of spatial use framework addressing capacity issues and airport utilization. Moreover, it addresses issues related to the development of an adequate level playing field between airports and regions. The research continues with the impacts of development of regional airports and the direct, indirect and induced impacts on local communities. A number of policies related to airport management are examined and the secondary research findings are tested through the empirical research which addresses multimodality and surface access to airports. The latter does not address environmental aspects, nevertheless, does not focus on environmental impacts.The whole research topic deals with airport regions in two dimensions. First it addresses the air transport market in Greece which is a country located in the periphery of the European Union and secondly on county level as a significant number of airports in Greece has distinct peripheral characteristics.Following a thorough desk analysis on data available by various sources, the empirical study collects qualitative data through telephone interviews using semi structured questions. The empirical research indicates that those involved in the operation of airports in the country lack a general understanding of the market dynamics which underlines the current airport, aviation and tourism business worldwide and nationally. It is believed that they are not to blame, as the management structure of the airport management charts does not allow for the management team to undertake initiatives and give them sufficient decision making freedom. Significant number of the respondents stressed the lack of flexibility by the central governing body which operates all but one airports in Greece. Moreover, they underlined the lack of national aviation policy and the potential to attract and serve more carriers and higher frequencies compared to the current status. The airports operating in Greece today serve a social need in order to provide social cohesion and access to the remote regions, connecting them with bigger urban centres. On the other hand a number of airports on top of the latter, provides a means of access to charter carriers on a seasonal basis, creating seasonal demand which is linked to leisure passenger traffic. The greek airport network can be further developed and reduce the regional asymmetries experienced today. In conclusion, it seems that the evolutionary air passenger demand patterns remain unaffected over the 34 year period examined in the thesis throughout the regions of Greece without exceptional fluctuations. On the other hand, the beds supply has increased substantially, particularly during the 1980-1990 decade. This adds to the research question set at the thesis regarding the asymmetries amongst the regions of the country.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή εστιάζεται στη χώρο-χρονική διάσταση της εξέλιξης της επιβατικής αεροπορικής κίνησης στο σύνολο της Ελληνικής Επικράτειας. Μέσα από την εκτενή βιβλιογραφική επισκόπηση η οποία αναφέρεται στις θεωρίες περιφερειακής ανάπτυξης, ανισορροπίας και εξισορρόπησης πραγματοποιείται η προσέγγιση του θέματος της διατριβής. H έλλειψη της σύνδεσης της οικονομικής και της νέας οικονομικής γεωγραφίας με την αεροπορική και τουριστική πραγματικότητα στην Ελλάδα καλύπτεται στα θεωρητικά κεφάλαια της παρούσας διδακτορικής διατριβής. Στη συνέχεια, στο τρίτο κεφάλαιο αποτυπώνονται οι διεθνείς, ευρωπαϊκές και ελληνικές προσεγγίσεις αναφορικά με τη διάσταση της απελευθέρωσης των αερομεταφορών και οι επιπτώσεις που απορρέουν από αυτή τόσο σε διεθνές όσο και σε ελληνικό επίπεδο. Η ανάπτυξη των θεωριών και προσεγγίσεων που σχετίζονται με την εφαρμογή και τις συνέπειες στην αεροπορική και τουριστική αγορά από την εφαρμογή της απελευθέρωσης των αερομεταφορών αποτυπώνονται στο τέταρτο κεφάλαιο στο οποίο παρουσιάζεται εκτενώς ανάλυση δευτερογενών δεδομένων για την περίοδο 1978-2012 που σχετίζονται με την εξέλιξη της αεροπορικής κίνησης στους αερολιμένες και περιφέρειες της χώρας, την προσφορά τουριστικών κλινών αλλά και δημογραφικών στοιχείων όπως το ΑΕΠ και ο πληθυσμός. Η ανάλυση των δευτερογενών στοιχείων επιβεβαιώνει τις έντονες ανισότητες και συγκεντρώσεις που παρατηρούνται στις περιφέρειες της χώρας τόσο σε επίπεδο παραγωγής ΑΕΠ όσο και σε αριθμό επιβατικής κίνησης. Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο αποτυπώνεται η σύνδεση του συνόλου των θεωρητικών προσεγγίσεων με την αποτύπωση δεδομένων αεροπορικής ζήτησης και τουριστικής προσφοράς αναφορικά με τις συγκεντρώσεις και ανισότητες. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην Κρήτη και τη Ρόδο όπου η ανάλυση παρουσιάζει μεγαλύτερο βάθος δημιουργώντας μία σειρά από συνθετικούς δείκτες. Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε για την ανάλυση των δευτερογενών δεδομένων εστιάζεται στην χρήση του δείκτη Gini ο οποίος αποτελεί ευρέως αποδεκτό δείκτη αποτύπωσης της συγκέντρωσης. Το σύνολο της βιβλιογραφικής επισκόπησης σε συνδυασμό με τα ευρήματα της δευτερογενούς ανάλυσης οδηγούν στην διεξαγωγή πρωτογενούς τηλεφωνικής έρευνας στο σύνολο των αερολιμένων της χώρας με την μέθοδο των ημιδομημένων ερωτήσεων με στόχο την εξαγωγή συμπερασμάτων και τη διασταύρωση των ευρημάτων της πρωτογενούς έρευνας με αυτά της δευτερογενούς. Οι ημιδομημένες συνεντεύξεις αποτελούν τρόπο άντλησης περισσότερων πληροφοριών σε αντίθεση με τις ερωτήσεις κλίμακας, οπότε προτιμήθηκε η συγκεκριμένη μέθοδος. Άλλωστε η βιβλιογραφία ενισχύει την επιλογή της συγκεκριμένης μεθόδου για την εξαγωγή ποιοτικών δεδομένων και συμπερασμάτων. Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων της πρωτογενούς έρευνας είναι σαφές ότι παρουσιάζεται σημαντικό έλλειμμα γνώσης από τις επιπτώσεις της εφαρμογής της απελευθέρωσης των αερομεταφορών στη χώρα μας, ακόμα όταν αυτή εφαρμόστηκε πλήρως το 1998. Διαπιστώνεται ότι η μεγαλύτερη πλειοψηφία των αερολιμεναρχών των αερολιμένων της Ελλάδας δεν γνωρίζει σε βάθος τις λειτουργίες και τις δυνατότητες που προσφέρονται στους ελληνικούς αερολιμένες από την αξιοποίηση των ευκαιριών που δημιουργούνται από την απελευθέρωση των αερομεταφορών. Από την άλλη πλευρά, αρκετοί αερολιμενάρχες τόνισαν την έλλειψη ευελιξίας του κεντρικού μηχανισμού διοίκησης των αερολιμένων της χώρας, ενώ άλλοι αναφέρθηκαν στην ελλιπή χάραξη εθνικής και τοπικής πολιτικής προσέλκυσης αεροπορικών εταιρειών καθώς πολλοί αερολιμένες διαθέτουν τις κατάλληλες υποδομές για την υποδοχή και εξυπηρέτηση περισσότερων πτήσεων από αυτές που εξυπηρετούν σήμερα. Συνοψίζοντας, το σύνολο των αερολιμένων της χώρας λειτουργεί από τη μία πλευρά για να εξυπηρετήσει τις απομακρυσμένες περιοχές της χώρας, συνδέοντας τες με το κέντρο από την άλλη για την υποδοχή μη τακτικών πτήσεων (charter) ώστε να εξυπηρετήσει την εποχική ζήτηση που συνδέεται με τον τουρισμό αναψυχής. Το δίκτυο αερολιμένων της χώρας είναι σε θέση να αναπτυχθεί και να συνδράμει τόσο στη μείωση των δημογραφικών και οικονομικών ανισοτήτων των περιφερειών της χώρας όσο και στην υποστήριξη του τουριστικού ρεύματος όταν εφαρμοστούν στοχευμένες πολιτικές λειτουργίας των αερολιμένων και προσέγγισης αεροπορικών εταιρειών. Συμπερασματικά, τα εξελικτικά πρότυπα της ζήτησης αεροπορικής επιβατικής κίνησης παραμένουν ουσιαστικά αναλοίωτα στο σύνολο των περιφερειών της χώρας χωρίς να παρατηρούνται αξιοσημείωτες μεταβολές. Αντίθετα, η προσφορά κλινών παρουσιάζει εντυπωσιακή άνοδο, ιδιαίτερα το διάστημα 1980-1990, η οποία δε συνάδει με την αντίστοιχη ποσοτική μεγέθυνση της αεροπορικής επιβατικής κίνησης. Το γεγονός αυτό, ενισχύει την ανισότητα μεταξύ των περιφερειών της Ελλάδας και ταυτόχρονα τη συγκέντρωση τουριστικής προσφοράς και αεροπορικής επιβατικής κίνησης σε μικρό αριθμό περιφερειών, συγκεκριμένα στην Κρήτη, Νότιο Αιγαίο, Αττική και Κεντρική Μακεδονία, ενισχύοντας το επιχείρημα της ανισότητας όπως αυτό διατυπώνεται στα ερευνητικά ερωτήματα.