Κοινωνικές αναπαραστάσεις με αντικείμενο τον οικοτουρισμό - οργάνωση παραμβάσεων σε προστατευόμενες περιοχές

Abstract

The basic question posed is how the term ecotourism is represented by various stakeholders. The Dadia Forest Reserve has been selected as the study area. This area is regarded among the most successful Greek case studies, as far as environmental management is concerned. It is also regarded as one of the best examples of ecotourism development: The reserve disposes of a well-organized ecotourism programme, while ecotourists have significantly increased in numbers during the last years. The aim of the dissertation is the reconstruction of representations on ecotourism held by three social groups: namely, by local residents, by staff-members of administration bodies involved in environmental management, in general, and ecotourism development, in specific, as well as by visitors of the Dadia Forest Reserve. The objective of the first paper is the structural and narrative reconstruction of representations of ‘nature’, ‘wildlife’ and ‘landscape’, held by rural residents of the Dadia Forest Reserve. Data collection involved in-depth interviews. Employing a social representations’ approach, we recovered representational elements that are expected in the case of rural belief systems such as negative dispositions towards wolves and foxes, as well as elements of an urban adherence, such as nature’s independence. Representational elements refer to visual aspects of the countryside, which seem compatible with the figurative nucleus of the rural idyll. Concerning ‘wildlife’, residents focused on vultures, which comprise the main tourist attraction of the reserve. Scientific knowledge adds to the complexity of the narrative schema, which corresponds to the representation of ‘wildlife’. Interviewees perceived the rural landscape as an interface between the natural and the human-conditioned environment. Our study shows that interviewees make no reference to environmental conservation of quality of life issues, as it could be expected according to relatively wide definitions of the term ‘environmentalism’. Environmental messages reinforced by ecotourism development seem to be recalled primarily in terms of their compatibility with the perceived economic benefit of local people. Despite ecotourism development, representational elements that diverge from a tourist version of ‘nature’, ‘wildlife’ and ‘landscape’ were not pronounced within rural belief-systems. Further interventions within the study area are needed, in order to address a variety of topics under the environmental conservation discourse and raise the environmental awareness of rural residents. The second study aims at the structural and narrative reconstruction of representations of ‘environment’, ‘nature’, and ‘ecotourism’ held by members of administrative bodies involved in ecotourism management and visitors of the Dadia Forest Reserve. We employed a word association task method and used a classification system in order to content analyze associations. The structural reconstruction revealed that the degree of homogeneity of association category profiles between target groups proved to be quite high for each stimulus term. Sample characteristics demonstrated a rather limited mediation in the occurrence probabilities of association categories. The rather loose interrelation of the tourism image of ‘ecotourism’ with the environmentalist one, shown by the narrative reconstruction, should be attributed to the incompatibility between biophobic depictions of the term ‘environment’ and biophilic depictions of the term ‘nature’. In order to face this dualism, ecotourism managers are suggested to focus environmental messages promoted through ecotourism development on the interplay between society and nature.

Το βασικό ερευνητικό ερώτημα της διατριβής είναι, πώς αναπαρίσταται ο οικοτουρισμός ως έννοια από τις διάφορες εμπλεκόμενες κοινωνικές ομάδες. Ως περιοχή μελέτης επιλέχθηκε η Προστατευόμενη Περιοχή του Δάσους Δαδιάς, η οποία θεωρείται ένα από τα πιο επιτυχημένα παραδείγματα περιβαλλοντικής διαχείρισης στον ελλαδικό χώρο. Θεωρείται, επίσης, πρότυπο οικοτουριστικής ανάπτυξης, αφού στη Δαδιά αναπτύχθηκε το πρώτο οργανωμένο πρόγραμμα υποδοχής, ξενάγησης και φιλοξενίας των επισκεπτών του δάσους, ο αριθμός των οποίων αυξάνεται σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Στόχος της διατριβής είναι η ανασυγκρότηση των αναπαραστάσεων με αντικείμενο τον οικοτουρισμό για τρεις ομάδες αναφοράς: για τους κατοίκους της Προστατευόμενης Περιοχής του Δάσους Δαδιάς, για τα στελέχη των φορέων που εμπλέκονται στην περιβαλλοντική διαχείριση, γενικότερα, και την οικοτουριστική ανάπτυξη, ειδικότερα, και για τους επισκέπτες της Προστατευόμενης Περιοχής. Στόχος της πρώτης εργασίας είναι η δομική και αφηγηματική ανασυγκρότηση των αναπαραστάσεων των κατοίκων της Δαδιάς με αντικείμενο τη ‘φύση’, την ‘άγρια πανίδα’ και το ‘τοπίο’. Η συλλογή των δεδομένων έγινε με συνεντεύξεις βάθους. Προσδιορίστηκαν στοιχεία αναμενόμενα για συστήματα ιδεών των τοπικών κοινωνιών της υπαίθρου, όπως αρνητικές προδιαθέσεις απέναντι στους λύκους και τις αλεπούδες, καθώς και στοιχεία συναφή με συστήματα ιδεών πολιτών αστικών πολεοδομικών συγκροτημάτων, όπως η ανεξαρτησία της φύσης. Στοιχεία της αναπαράστασης της ‘φύσης’ παραπέμπουν σε εικόνες της υπαίθρου συμβατές με τον οπτικό πυρήνα του ‘αγροτικού ειδυλλίου’. Αναφορικά με την άγρια πανίδα, οι ερωτώμενοι επικεντρώθηκαν στους γύπες, οι οποίοι αποτελούν το είδος σύμβολο της Δαδιάς. Η επιστημονική γνώση φαίνεται να αυξάνει την πολυπλοκότητα του αφηγηματικού σχήματος που αντιστοιχεί στην αναπαράσταση της ‘άγριας πανίδας’. Οι συνεντευξιαζόμενοι προσλαμβάνουν το αγροτικό τοπίο ως επιφάνεια διαντίδρασης μεταξύ του φυσικού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Στις συνεντεύξεις δε γίνεται καμία αναφορά σε θέματα περιβαλλοντικής προστασίας ή ποιότητας ζωής, όπως θα ανέμενε κανείς, σύμφωνα με έναν ευρύ προσδιορισμό της έννοιας ‘περιβαλλοντισμός’. Τα στοιχεία που αναφέρονται στον περιβαλλοντισμό και ενισχύονται από την οικοτουριστική ανάπτυξη φαίνεται να ανακαλούνται κυρίως με κριτήριο τη συμβατότητά τους με το προσδοκώμενο οικονομικό όφελος των κατοίκων της τοπικής κοινωνίας. Παρά την οικοτουριστική ανάπτυξη, δεν εντοπίστηκαν στοιχεία που αποκλίνουν από μια τουριστική εκδοχή της ‘φύσης’, της ‘άγριας πανίδας’ και του ‘τοπίου’. Κρίνεται αναγκαίο να γίνουν πρόσθετες παρεμβάσεις στην περιοχή μελέτης, ώστε να τεθεί μία σειρά θεμάτων στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής διαχείρισης και να ενισχυθεί η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των κατοίκων της Δαδιάς.