Η περιβαλλοντική εκπαίδευση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση σε σχέση με τη βιώσιμη ανάπτυξη: πολιτικές και καταγραφή των στάσεων στο παρελθόν, στο παρόν και σχεδιασμός για το μέλλον

Abstract

This doctoral thesis examines the impact of Environmental Education (EE) on the environmental awareness and everyday behaviors of young adults, in the context of sustainable development. Its ultimate goal is to assess the effectiveness of the EE programs, which were implemented in primary and secondary education in Greece, from 1990 to 2025, in terms of their impact on the attitude and behavior of citizens aged between 18 and 29 years.To meet this goal, a primary quantitative survey was conducted, using a questionnaire. The research sample was 2,687 individuals, who were selected through stratified random sampling. For the selection of the research sample, in more detail, their demographic characteristics were taken into account, such as age, occupation and educational level. A structured questionnaire was used to collect the research data, which was sent via the Google Forms platform. The questionnaire, more specifically, included 17 closed-ended questions, 3 Likert scale questions and 1 open-ended question. The questions were divided into thematic sections, which were related to the knowledge, attitudes, perceptions and behaviors of the participants towards the environment.The analysis of the research data was carried out with the statistical software STATA 16.0. This included normality tests (Kolmogorov–Smirnov, Shapiro–Wilk), Mann–Whitney and Kruskal–Wallis tests, as well as multiple linear regression to investigate the relationships between the variables under consideration.The research findings revealed that the educational level is positively related to environmental awareness, as well as that the subjects’ previous participation in environmental programs is associated with increased levels of their awareness. It was also shown that the teaching of EE itself seems to contribute positively to the formation of an environmental culture, but also that participants who recognize the importance of PE adopt more environmentally friendly practices. Finally, it was shown that older participants, between 26–29 years old, show higher levels of environmental awareness compared to younger participants (18–21 years old).Finally, the present thesis contributes empirically to the evaluation of the long-term impact of PE in Greece, highlighting the need to update its content and teaching methodology. More specifically, at a theoretical level, it strengthens the connection of EE with the theories of sustainable development and environmental ethics. On the other hand, at a practical level, it supports the strengthening of PE as a distinct subject and as an interdisciplinary component in the educational program. The innovation of this research lies in the number and profile of the participants, as well as in the analysis of EE as a factor shaping the subjects' subsequent adult environmental behavior, after three decades of implementation.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή εξετάζει την επίδραση της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΠΕ) στην περιβαλλοντική συνείδηση και τις καθημερινές συμπεριφορές των νέων ενηλίκων, στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης. Απώτερος σκοπός της είναι η αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των προγραμμάτων ΠΕ, τα οποία εφαρμόστηκαν στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα, από το 1990 έως το 2025, ως προς την επίδρασή τους στη στάση και τη συμπεριφορά των πολιτών ηλικιακού εύρους μεταξύ 18 έως 29 ετών. Για την κάλυψη του εν λόγω σκοπού, διενεργήθηκε πρωτογενής ποσοτική έρευνα, μέσω ερωτηματολογίου. Το ερευνητικό δείγμα ήταν 2.687 άτομα, τα οποία επελέγησαν με στρωματοποιημένη τυχαία δειγματοληψία. Για την επιλογή του ερευνητικού δείγματος, αναλυτικότερα, λήφθηκαν υπόψιν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά τους στοιχεία, όπως είναι η ηλικία, η επαγγελματική ενασχόληση και το μορφωτικό επίπεδο. Για τη συλλογή των ερευνητικών δεδομένων χρησιμοποιήθηκε ένα δομημένο ερωτηματολόγιο, το οποίο εστάλη μέσω της πλατφόρμας Google Forms. Το ερωτηματολόγιο, πιο συγκεκριμένα, περιλάμβανε 17 κλειστού τύπου ερωτήσεις, 3 ερωτήσεις κλίμακας Likert και 1 ερώτηση ανοικτού τύπου. Οι ερωτήσεις ήταν κατανεμημένες σε θεματικές ενότητες, οι οποίες ήταν σχετικές με τις γνώσεις, στάσεις, αντιλήψεις και συμπεριφορές των συμμετεχόντων/ουσών ως προς το περιβάλλον. Η ανάλυση των ερευνητικών δεδομένων πραγματοποιήθηκε με το στατιστικό λογισμικό STATA 16.0. Στο πλαίσιο αυτής συμπεριλήφθηκαν έλεγχοι κανονικότητας (Kolmogorov–Smirnov, Shapiro–Wilk), έλεγχοι Mann–Whitney και Kruskal–Wallis, καθώς και πολλαπλή γραμμική παλινδρόμηση για τη διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ των εξεταζόμενων μεταβλητών. Τα ερευνητικά ευρήματα ανέδειξαν ότι το μορφωτικό επίπεδο σχετίζεται θετικά με την περιβαλλοντική συνείδηση, όπως επίσης και ότι η προηγούμενη συμμετοχή των υποκειμένων σε περιβαλλοντικά προγράμματα συνδέεται με αυξημένα επίπεδα ευαισθητοποίησής τους. Επίσης, αποδείχτηκε ότι η ίδια η διδασκαλία της ΠΕ φαίνεται να συμβάλλει θετικά στη διαμόρφωση περιβαλλοντικής κουλτούρας, αλλά και ότι οι συμμετέχοντες/ουσες που αναγνωρίζουν τη σημασία της ΠΕ υιοθετούν περισσότερο φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές. Τέλος, αποδείχτηκε ότι οι ηλικιακά μεγαλύτεροι/ες συμμετέχοντες/ουσες, μεταξύ 26–29 ετών, εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα περιβαλλοντικής συνείδησης σε σύγκριση με τους/τις νεότερους/ες (18–21 ετών). Τέλος, η παρούσα διατριβή συνεισφέρει εμπειρικά στην αξιολόγηση της μακροπρόθεσμης επίδρασης της ΠΕ στην Ελλάδα, επισημαίνοντας την αναγκαιότητα επικαιροποίησης του περιεχομένου και της μεθοδολογίας διδασκαλίας της. Πιο αναλυτικά, σε θεωρητικό επίπεδο, ενισχύει τη σύνδεση της ΠΕ με τις θεωρίες της βιώσιμης ανάπτυξης και της περιβαλλοντικής ηθικής. Από την άλλη πλευρά, σε πρακτικό επίπεδο, υποστηρίζει την ενίσχυση της ΠΕ ως διακριτού μαθήματος και ως διαθεματικής συνιστώσας στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Η καινοτομία της παρούσας έρευνας έγκειται στον αριθμό και το προφίλ των συμμετεχόντων, καθώς επίσης και στην ανάλυση της ΠΕ ως ενός παράγοντα διαμόρφωσης της μετέπειτα ενήλικης περιβαλλοντικής συμπεριφοράς των υποκειμένων, μετά από τρεις δεκαετίες εφαρμογής.