Ακούσια νοσηλεία στην Ελλάδα: ο ρόλος κοινωνικών, κλινικών και συστημικών παραγόντων

Abstract

Background: Most of the mental health care systems in the Western world are amid deinstitutionalisation, as they gradually close their psychiatric institutions and promote community-based care for people with mental illness. Likewise in Greece, the most recent National Action Plan for Mental Health aims to complete deinstitutionalisation and curb the rates of compulsory admissions. In this context, involuntary hospitalisations have attracted lively scientific interest, as they are practices reminiscent of the life in the asylums. Nonetheless, a lot of concern has been raised lately with regard to growing rates of involuntary hospitalisations in Europe, while germane rates in Greece have always been higher than the European average. The most recent National Mental Health Plan in the country aims to complete. Aims: The present thesis aims to shed light on the determinants of compulsory admissions in the country. To this end, it distinguishes factors into those that act on the macro-, meso- and micro-level as well as into systemic, clinical and social, depending on their content. Among the three studies included in the present thesis, the first one addresses systemic factors, the second one the clinical factors and the third one the social correlates. Methods: The first study is a cross-sectional one and was conducted in the Emergency Department (ED) of all public psychiatric clinics in Thessaloniki, in the general hospital of Alexandroupolis and in four psychiatric clinics (both in general and psychiatric hospitals) in Athens. It gleans information with respect to systemic indicators (e.g. frequency of hospitalization, length of hospitalization, reasons for initiating involuntary admission) and the unit of analysis is hospitalisation. The second study was implemented in a psychiatric and a general hospital in Athens and focused on the socio-demographic and clinical profile (e.g. diagnosis, symptomatology and functioning) of patients who were involuntarily hospitalized there, as well as their contacts with services prior to hospitalisation. The unit of analysis is the patient. Finally, the third study investigated mental health professionals' attitudes towards involuntary hospitalisation and the relative contribution of their trust in psychiatry and social stigma in shaping them. Results: Overall, the results of the studies corroborate high rates of involuntary hospitalisations in Greece, mainly in Athens area and Thessaloniki. Systemic factors, such as short hospital duration, seem to play a prominent role,. Better coordination of services seems to be a protective factor against detention, while the Greek psychiatric hospitals seem to be under extreme pressures and to have taken up the responsibility of treating the involuntary hospitalised and 'difficult' patients. Compulsory admission mainly occurs for dealing with aggressive behaviour; while families also find it hard to cope with the acute phase of severe mental illness. Mental health professionals were found to consider involuntary hospitalisation “a necessary evil” and their acceptance of the measure seems to be explained by their trust in psychiatry. However, internalization of social stigma on their part creates confusion and awkwardness towards the practice among mental health staff. Conclusions: There is an imperative need to curb compulsory admissions in Greece, especially in large cities. Many factors, systemic, clinical and socio-demographic, seem to contribute to the heightened rates. Reform of the legislation; adequate training of professionals; service transformation to render them recovery-oriented and human-rights based; enrichment of the mental health care system with treatment modalities addressing 'difficult' patients; better communication between services; brief psychotherapy in inpatient wards; combating stigma through campaigns and interventions; strengthening patient advocacy and patient movement; creating networks at all levels; establishing epidemiological indicators for monitoring puproses; and promoting community mental health care are some of the routes that can lead to a reduction in involuntary hospitalisations and to a paradigm shift in the recovery of people with severe mental illness.

Υπόβαθρο: Τα περισσότερα συστήματα ψυχικής υγείας στον Δυτικό κόσμο βρίσκονται σε διαδικασία αποασυλοποίησης, καθώς κλείνουν σταδιακά τα ψυχιατρικά ιδρύματα και μετατοπίζουν το κέντρο βάρους της φροντίδας των ατόμων με ψυχική νόσο από το νοσοκομείο στην κοινότητα. Αντίστοιχα, το πιο πρόσφατο Εθνικό Σχέδιο Δράσης στη χώρα στοχεύει στην ολοκλήρωση της αποασυλοποίησης και στη μείωση των ακούσιων νοσηλειών. Σε αυτό το πλαίσιο, το ζήτημα της ακούσιας νοσηλείας έχει προσελκύσει έντονο επιστημονικό ενδιαφέρον, καθώς αποτελεί «κληροδότημα» της ασυλικής παράδοσης και κουλτούρας. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, έχουν εκφραστεί ανησυχίες για την αύξηση της συχνότητας των ακούσιων νοσηλειών στην Ευρώπη, ενώ στην Ελλάδα τα ποσοστά υπήρξαν ανέκαθεν υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Σκοπός: Η παρούσα διατριβή, στοχεύει να φωτίσει τους διάφορες παράγοντες που μπορούν να συμβάλουν στην υψηλή συχνότητα των ακούσιων νοσηλειών στη χώρα. Διακρίνει αυτούς τους παράγοντες σε μάκρο-, μέσο- και μίκρο-επίπεδο ανάλογα με την εμβέλεια τους, καθώς και σε συστημικούς, κλινικούς και κοινωνικούς ανάλογα με το περιεχόμενό τους. Από τις τρεις μελέτες που υλοποιήθηκαν στην παρούσα διατριβή, η πρώτη μελέτη εστιάζει στους συστημικούς, η δεύτερη στους κλινικούς και η τρίτη στους κοινωνικούς παράγοντες. Μέθοδος: Η πρώτη μελέτη αποτελεί συγχρονική/διατμηματικη μελέτη και πραγματοποιήθηκε στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) όλων των δημόσιων ψυχιατρικών κλινικών της Θεσσαλονίκης, στην Αλεξανδρούπολη και σε δύο κλινικές ψυχιατρικού νοσοκομείου και γενικών νοσοκομείων στην Αθήνα. Σε αυτή, συλλέγονται πληροφορίες σε σχέση με δείκτες του συστήματος (π.χ. συχνότητα νοσηλείας, διάρκεια νοσηλείας, λόγοι εκκίνησης ακούσιας εισαγωγής) και έχει ως μονάδα ανάλυσης τη νοσηλεία. Η δεύτερη μελέτη υλοποιήθηκε σε ένα ψυχιατρικό και σε ένα γενικό νοσοκομείο της Αθήνας και εστίασε στο κοινωνικο-δημογραφικό και κλινικό προφίλ των ασθενών που νοσηλεύονται ακούσια εκεί (π.χ. διάγνωση, συμπτωματολογία και λειτουργικότητα), καθώς και στις επαφές τους με τις υπηρεσίες πριν τη νοσηλεία. Έχει ως μονάδα ανάλυσης τον ασθενή. Τέλος, η τρίτη μελέτη διερεύνησε τις στάσεις των επαγγελματιών ψυχικής υγείας απέναντι στην ακούσια νοσηλεία και τον βαθμό στον οποίο εξηγούνται από τον βαθμό εμπιστοσύνης στην ψυχιατρική ή το κοινωνικό στίγμα. Αποτελέσματα: Τα αποτελέσματα των μελετών στοιχειοθετούν υψηλά ποσοστά ακούσιων νοσηλειών, κυρίως στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Οι συστημικοί παράγοντες φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο, όπως η σύντομη διάρκεια νοσηλείας. Η καλύτερη διάρθρωση των υπηρεσιών λειτουργεί προστατευτικά, ενώ τα ψυχιατρικά νοσοκομεία της χώρας φαίνεται να βρίσκονται υπό ασφυκτική πίεση και να αναλαμβάνουν κυρίως τους ακούσια νοσηλευόμενους και «δύσκολους» ασθενείς. Η ακούσια νοσηλεία γίνεται κυρίως για λόγους διαχείρισης της επιθετικής συμπεριφοράς, ενώ οι οικογένειες βρέθηκαν επίσης να δυσκολεύονται να διαχειριστούν την οξεία φάση της σοβαρής ψυχικής νόσου. Οι επαγγελματίες ψυχικης υγείας βρέθηκε να θεωρούν την ακούσια νοσηλεία ένα «αναγκαίο κακό» και η αποδοχή του μέτρου ανάμεσά τους να συνδέεται με την εμπιστοσύνη τους στην Ψυχιατρική. Το κοινωνικό στίγμα όμως και η εσωτερίκευσή τους, δημιουργεί αμηχανία και σύγχυση σε σχέση με το μέτρο ανάμεσα στους επαγγελματικές ψυχικής υγείας. Συμπεράσματα: Η ανάγκη μείωσης των ακούσιων νοσηλειών στην Ελλάδα και κυρίως στα αστικά κέντρα είναι επιτακτική. Πολλοί παράγοντες, συστημικοί, κλινικοί και κοινωνικο-δημογραφικοί φαίνεται να συντελούν σε αυτό. Η μεταρρύθμιση της νομοθεσίας, η εκπαίδευση των επαγγελματιών, ο μετασχηματισμός των υπηρεσιών σε υπηρεσίες που λειτουργούν βάσει του μοντέλου ανάρρωσης και σεβόμενες τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο εμπλουτισμός του συστήματος υγείας με θεραπευτικά προγράμματα για πιο «δύσκολους» ασθενείς, η καλύτερη διασύνδεση ανάμεσα στις υπηρεσίες, η βραχεία ψυχοθεραπεία εντός νοσοκομείου, η καταπολέμηση του στίγματος με καμπάνιες και παρεμβάσεις ευαισθητοποίησης, η ενίσχυση του κινήματος των ασθενών, η δημιουργία δικτύων σε όλα τα επίπεδα, η παγίωση επιδημιολογικών δεικτών παρακολούθησης του φαινομένου και η προαγωγή της κοινοτικής ψυχικής υγείας είναι κάποιες από τις οδούς που μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση των ποσοστών, καθώς και σε αλλαγή παραδείγματος για τη θεραπεία των ατόμων με σοβαρή ψυχική νόσο.