Please mind the grey digital divide: an analysis of digital public policies in light of the welfare state (Sweden and Greece)

Abstract

This thesis examines the grey digital divide and digital policies in the divergent welfare regimes of Sweden and Greece. The grey digital divide is a serious problem not only for the individual but also for society. The grey digital divide signifies the inability of older people to utilize digital technology. In academic circles, the emphasis is mostly on the technological aspects of the grey digital divide or on the individual characteristics of older people as (non)users of digital tools. However, the problem is more complex in nature and is interconnected with the aging process and experience. The grey digital divide has multiple levels: the first concerns access, the second skills, and the third opportunities. This thesis concentrates mostly on the third level of digital divide because it touches on the welfare denominator. This particular level describes the encounters that older citizens need to have with the digital welfare state and the obstacles that they might face in doing this. Older digital “offliners” cannot take advantage of the welfare services that they need for their own well-being and cannot participate as equal citizens in digital space, which is expanding on a daily basis with new digital services. This thesis is situated in the discipline of political science and draws on various disciplines, such as political science (welfare regime theory, neo-institutionalism, and path-dependency), public policy (active aging paradigm), gerontology (disengagement), sociology (exclusion via the digital-by-default approach), and ICT studies (the phenomenon of digitalization and the third-level of the digital divide). The thesis is a compilation of papers and consists of two qualitative case studies, a comparative study, and a scoping literature review. The key findings are as follows: 1) older people are a heterogeneous group and this applies in the digital world as well, with the appearance of heterogeneous digital profiles; 2) the welfare regime seems to affect the manifestation of the grey digital divide and there is a path-dependency pattern in this; 3) the more digitalized a society, the greater the chance that older people not using technology will be excluded from the digital and social spheres; and 4) digital policies indicate the priorities of every society and how older people are perceived as a social group.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή εξετάζει το γκρι ψηφιακό χάσμα και τις ψηφιακές πολιτικές σε δύο διαφορετικά συστήματα πρόνοιας, ήτοι της Σουηδίας και της Ελλάδας. Το γκρι ψηφιακό χάσμα είναι ένα σοβαρό πρόβλημα όχι μόνο για το άτομο, αλλά και για την κοινωνία. Το γκρι ψηφιακό χάσμα υποδηλώνει την αδυναμία των ηλικιωμένων να χρησιμοποιούν την ψηφιακή τεχνολογία. Στους ακαδημαϊκούς κύκλους, η έμφαση δίνεται κυρίως στις τεχνολογικές πτυχές του γκρι ψηφιακού χάσματος ή στα ατομικά χαρακτηριστικά των ηλικιωμένων ως (μη) χρηστών των ψηφιακών εργαλείων. Ωστόσο, το πρόβλημα είναι πιο σύνθετο στη φύση του και είναι αλληλένδετο με τη διαδικασία της γήρανσης και τα προσωπικά βιώματα.Το γκρι ψηφιακό χάσμα έχει πολλαπλά επίπεδα: το πρώτο αφορά την πρόσβαση, το δεύτερο τις δεξιότητες και το τρίτο τις ευκαιρίες. Αυτή η διατριβή επικεντρώνεται κυρίως στο τρίτο επίπεδο του ψηφιακού χάσματος επειδή αγγίζει το κομμάτι της πρόνοιας. Αυτό το συγκεκριμένο επίπεδο, περιγράφει τις επαφές που αναγκάζονται να έχουν οι ηλικιωμένοι πολίτες με το ψηφιακό κράτος πρόνοιας και τα εμπόδια που μπορεί να αντιμετωπίσουν κατά τη διάρκεια. Οι ηλικιωμένοι «εκτός σύνδεσης» πολίτες δεν μπορούν να επωφεληθούν από τις υπηρεσίες πρόνοιας που έχουν ανάγκη προκειμένου να αυξήσουν τη δική τους ευημερία και δεν μπορούν να συμμετέχουν ως ισότιμοι πολίτες στον ψηφιακό χώρο, ο οποίος επεκτείνεται σε καθημερινή βάση με νέες ψηφιακές υπηρεσίες. Το πεδίο της εν λόγω διατριβής είναι πρωτίστως η πολιτική επιστήμη και βασίζεται σε διάφορους κλάδους, όπως η πολιτική επιστήμη (θεωρία των συστημάτων πρόνοιας, νεοθεσμική προσέγγιση και εξάρτηση από το μονοπάτι), η δημόσια πολιτική (παράδειγμα της ενεργούς γήρανσης), η γεροντολογία (αποδέσμευση), η κοινωνιολογία (αποκλεισμός μέσω της αναγκαστικής υποχρέωσης των ατόμων να χρησιμοποιούν τα ψηφιακά εργαλεία) και μελέτες ΤΠΕ (το φαινόμενο της ψηφιοποίησης και το τρίτο επίπεδο του ψηφιακού χάσματος). Η διατριβή αποτελείται από δύο ποιοτικές περιπτωσιολογικές μελέτες, μια συγκριτική μελέτη και μια βιβλιογραφική ανασκόπηση του πεδίου εφαρμογής. Τα βασικά ευρήματα είναι τα εξής: 1) οι ηλικιωμένοι είναι μια ετερογενής ομάδα και αυτό ισχύει και στον ψηφιακό κόσμο, με την εμφάνιση ετερογενών ψηφιακών προφίλ. 2) το καθεστώς πρόνοιας φαίνεται να επηρεάζει την εκδήλωση του γκρι ψηφιακού χάσματος και υπάρχει ένα μοτίβο εξάρτησης σε αυτό (path-dependency pattern) 3) όσο πιο ψηφιοποιημένη μια κοινωνία, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα οι ηλικιωμένοι που δεν χρησιμοποιούν την τεχνολογία να αποκλειστούν από την ψηφιακή και κοινωνική σφαίρα. και 4) οι ψηφιακές πολιτικές υποδεικνύουν τις προτεραιότητες κάθε κοινωνίας και τον τρόπο με τον οποίο οι ηλικιωμένοι αντιλαμβάνονται ως κοινωνική ομάδα.