Οικειοποιήσεις και αναστοχασμοί στον τουρισμό: φύση και πολιτισμός στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών: μια ανθρωπολογική μελέτη

Abstract

In the context of this anthropological research, the processes that shape and influence the way in which the contemporary experience of tourism is constituted within the politics of everyday life (De Certeau: [1980] 1984) are examined at the micro/macro level. The aim of this thesis is to investigate aspects of the tourism phenomenon in the Prespes National Park, as expressed by the fluid and constantly negotiated perceptions and everyday practices of the local inhabitants. Since its declaration to date, the legislative and regulatory framework governing the National Park has defined and delimited human activity and at the same time indicated what deserves protection within its perimeter. The focus of the research is first of all the analysis of the discourses, both dominant and not, for managing the tourism experience within a protected area. The ways in which these discourses consume, reconstruct, appropriate and signify narratives about (i) the image of self and community, (ii) the relationship between humans and nature, and (iii) individual and collective visions of economic prosperity in the area are sought. At the same time, an attempt is made to interpret their ongoing negotiation by the inhabitants themselves through the prism of time, space and indigeneity. This research is placed within the broader framework of social anthropology, but borrows from both environmental anthropology and its related fields, such as that of material culture. Both the research and the methodology and writing of this thesis are self-referential/autobiographical, to a large extent. They speak to personal experiences, such as my work in tourism and long-term stays in places - tourist destinations. The conceptual and theoretical framework, from which the research draws, starts from theories that critique classical interpretations of consumption, commodification and the market economy and that in a way question the transition to 'modernity', such as Polanyi's (2007) concept of 'fictitious commodities' and Ingold’s (2016) analysis on 'human perceptions of the environment'. Using ethnographic research as a key methodological tool, with participant observation, the aim of this thesis is to offer an analytical framework through which the experience of tourism in Prespes National Park is approached in relation to the dominant narratives of tourism in Greece and the new 'tourism' identities that are emerging. At the same time, it is intertwined with issues of sustainable development, regional inequalities, ecology and protection of areas of high cultural and ecological interest.

Στο πλαίσιο της παρούσας ανθρωπολογικής έρευνας εξετάζονται σε μικρο-/μακρο-επίπεδο οι διαδικασίες εκείνες που διαμορφώνουν και επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο συγκροτείται η σύγχρονη εμπειρία του τουρισμού, μέσα στις πολιτικές του καθημερινού βίου (De Certeau: [1980] 1984). Σκοπός της διατριβής είναι να διερευνήσει πτυχές του τουριστικού φαινομένου στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών, όπως αυτές εκφράζονται από τις ρευστές και υπό συνεχή διαπραγμάτευση αντιλήψεις και από τις καθημερινές πρακτικές των κατοίκων της περιοχής. Από την ανακήρυξή του έως σήμερα, το νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο που διέπει το Εθνικό Πάρκο ορίζει και οριοθετεί την ανθρώπινη δραστηριότητα και ταυτόχρονα υποδεικνύει τι αξίζει να προστατεύεται εντός της περιφέρειάς του. Στο επίκεντρο της έρευνας βρίσκεται καταρχήν η ανάλυση των λόγων, κυρίαρχων και μη, για τη διαχείριση της εμπειρίας του τουρισμού μέσα σε μία προστατευόμενη περιοχή. Αναζητούνται οι τρόποι, με τους οποίους οι λόγοι αυτοί καταναλώνουν, ανακατασκευάζουν, οικειοποιούνται και νοηματοδοτούν αφηγήματα για (i) την εικόνα του εαυτού και της κοινότητας, (ii) τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση και (iii) το ατομικό και συλλογικό όραμα για οικονομική ευημερία της περιοχής. Παράλληλα, γίνεται προσπάθεια ερμηνείας της συνεχούς διαπραγμάτευσής τους από τους ίδιους τους κατοίκους, μέσα από το πρίσμα του χρόνου, του χώρου και της ενδημικότητας. Η παρούσα έρευνα τοποθετείται στο ευρύτερο πλαίσιο της κοινωνικής ανθρωπολογίας, δανειζόμενη όμως τόσο από την ανθρωπολογία του περιβάλλοντος όσο και από συγγενικά της πεδία, όπως εκείνο του υλικού πολιτισμού. Τόσο η έρευνα όσο και η μεθοδολογία και συγγραφή της παρούσας διατριβής είναι αυτοαναφορική/αυτοβιογραφική, σε μεγάλο βαθμό. Συνομιλούν με προσωπικά βιώματα, όπως η εργασία μου στον τουρισμό αλλά και η μακροχρόνια διαμονή σε τόπους - τουριστικούς προορισμούς. Το εννοιολογικό και θεωρητικό πλαίσιο, από το οποίο αντλεί η έρευνα, εκκινεί αφετηριακά από έννοιες, όπως εκείνη των «λανθασμένων εμπορευμάτων» του Polanyi (2007) και από την ανάλυση για «τις αντιλήψεις του ανθρώπου για το περιβάλλον» του Ingold (2016). Θεωρήσεις που ασκούν κριτική στις κλασικές ερμηνείες της κατανάλωσης, της εμπορευματοποίησης και της οικονομίας της αγοράς και που με έναν τρόπο αμφισβητούν τη μετάβαση στη «νεωτερικότητα». Με βασικό μεθοδολογικό εργαλείο την εθνογραφική έρευνα, με συμμετοχική παρατήρηση, στόχος της διατριβής είναι να προσφέρει ένα αναλυτικό πλαίσιο, μέσα από το οποίο η εμπειρία του τουρισμού στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών προσεγγίζεται σε σχέση με τα κυρίαρχα αφηγήματα του τουρισμού στην Ελλάδα και τις νέες «τουριστικές» ταυτότητες που αναδύονται. Παράλληλα συνδιαλέγεται με ζητήματα βιώσιμης ανάπτυξης, περιφερειακών ανισοτήτων, οικολογίας και προστασίας περιοχών υψηλού πολιτισμικού και οικολογικού ενδιαφέροντος.