Ώριμοι τουριστικοί προορισμοί: εξέλιξη και δυνατότητες μετάβασης σε ένα βιώσιμο μοντέλο θερινού - πολιτιστικού τουρισμού: η ελληνική περίπτωση

Abstract

The present thesis approaches the subject of the mature tourist destination as a complex notion, which beyond its spatial and developmental dimension, includes the dimension of time. More particularly, the thesis focuses on those Greek coastal tourist destinations characterized as 'mature', by placing them into the broader context of the Mediterranean regions, which concluded a circle of tourist development based on the heliotropic model dominating the 1960-1980 period. At the end of the 1980’s, these destinations manifested the first signs of tourist stagnation, a phenomenon urging the scientific research to formulate the theory of developmental models of tourist development and to deal with the factors influencing this developmental course. Nowadays, the interest on an international and European level has shifted in the way in which destinations are handling the problem of touristic stagnation and the initiatives that they undertake in order to achieve their touristic regeneration. The successful examples prove the resilience of coastal areas, as well as the importance of applying the principles of sustainable development and of utilizing culture also in the field of mass summer tourism. This research aims at contributing to introduce the case of Greece in this international discussion. It is recognized that the tourism space in Greece manifests special structural characteristics. The issue of land property, the dominance of an endogenous artisanal' model of touristic development, the coexistence of tourism and the second home and the rich inheritance resources constitute elements which have diachronically affected the model for tourist development and mark the opportunities and hazards for the present and the future of the Greek tourist areas. The PhD thesis followed a methodological approach of the subject in four interlocked successive levels. On a first level, the research of the literature formed the theory’s general body on the system of tourist destination. On a second level, the working hypotheses were examined on a level of European destinations. The third level deals with the case of Greece. One noted the necessity to underline the structural characteristics of the tourism space of Greece, which were incorporated in the study of the development of Greek destinations. The initial working hypotheses were adapted to this basis, in order to be specialized in the case of Greece. A complex functional framework was suggested and tested, for the diachronic analysis and the evaluation of the perspectives for mature destinations, in reference to the international experience and adapted to the structural characteristics of the tourism space in Greece. The suggested methodology was applied, with data from secondary sources, initially to 10 Greek touristic destinations, chosen through basic criteria during the initial period of touristic activation Aghios Nicolaos at Lasithi (Crete), Aegina (Attica), Achilleion at Benitses (Corfu), Delphi in the department of Phokis, Kamena Vourla in the department of Phthiotis, Kassandra at Chalcikidi, Loutraki at Korinthia, Mykonos in the Cyclades, Nauplion at Argolida, Skiathos (belonging at the department of Magnisia). At a fourth level, Aegina was chosen as a case study, in order to apply the proposed methodology, enriched with information coming from a complex quest of sources of the in situ empirical research. This combination could shed some light on the informal and formal procedures marking the transformation of the tourism space in Greece, but it could also collect experiences and evaluate current, locally formed trends.

Ο ώριμος τουριστικός προορισμός, έχει προσεγγιστεί στην παρούσα διατριβή, ως μια συνθέτη έννοια, η οποία εκτός από τη χωρική και αναπτυξιακή διάσταση, εμπεριέχει τη διάσταση του χρόνου. Συγκεκριμένα, η διατριβή εστιάζεται στο τμήμα εκείνο των ελληνικών παράκτιων τουριστικών προορισμών, που τους χαρακτηρίζει ως «ωρίμους», εντάσσοντας τους στο ευρύτερο πλαίσιο των μεσογειακών περιοχών, οι οποίοι ολοκλήρωσαν έναν κύκλο τουριστικής ανάπτυξης, επάνω στο ηλιοτροπικό μοντέλο που κυριάρχησε την περίοδο 1960-1980. Οι προορισμοί αυτοί στα τέλη της δεκαετίας του 1980 έδειξαν τα πρώτα σημάδια τουριστικής στασιμότητας, φαινόμενο το οποίο ώθησε την επιστημονική έρευνα να διαμορφώσει τη θεωρία των εξελικτικών μοντέλων τουριστικής ανάπτυξης και να ασχοληθεί με τους παράγοντες που επηρεάζουν αυτήν την εξελικτική πορεία. Την τρέχουσα περίοδο, το ενδιαφέρον, σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο, μετατοπίστηκε στον τρόπο με τον οποίο οι προορισμοί διαχειρίζονται το πρόβλημα της τουριστικής στασιμότητας και στις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν για να επιτύχουν την τουριστική τους αναγέννηση. Τα επιτυχημένα παραδείγματα αποδεικνύουν την ανθεκτικότητα των παράκτιων περιοχών, αλλά και τη σημασία της εφαρμογής των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης και της αξιοποίησης του πολιτισμού και στον χώρο του μαζικού θερινού τουρισμού. Σκοπός της εργασίας είναι να συμβάλει στην εισαγωγή της ελληνικής περίπτωσης στη διεθνή αυτή συζήτηση. Αναγνωρίζεται ότι ο ελληνικός τουριστικός χώρος εμφανίζει ειδικά δομικά χαρακτηριστικά. Το ζήτημα της έγγειας ιδιοκτησίας, η κυριαρχία ενός ενδογενούς «βιοτεχνικού» μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης, η συνύπαρξη τουρισμού και δεύτερης κατοικίας και οι πλούσιοι πόροι κληρονομιάς αποτελούν στοιχεία που επηρεάζουν διαχρονικά το μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης και σηματοδοτούν ευκαιρίες και κινδύνους για το παρόν και το μέλλον των ελληνικών τουριστικών περιοχών. Η διατριβή ακολούθησε μια μεθοδολογική προσέγγιση του αντικειμένου σε τέσσερα αλληλοτροφοδοτούμενα διαδοχικά επίπεδα. Σε πρώτο επίπεδο, μέσα από τη βιβλιογραφική διερεύνηση διαμορφώθηκε το γενικό σώμα της θεωρίας για το σύστημα του τουριστικού προορισμού. Σε δεύτερο επίπεδο, οι υποθέσεις εργασίας εξετάστηκαν σε επίπεδο ευρωπαϊκών προορισμών. Το τρίτο επίπεδο πραγματεύεται την ελληνική περίπτωση. Διαπιστώθηκε η αναγκαιότητα επισήμανσης των δομικών χαρακτηριστικών του ελληνικού τουριστικού χώρου, τα οποία ενσωματώθηκαν στη μελέτη της εξέλιξης των ελληνικών προορισμών. Στη βάση αυτή προσαρμόστηκαν οι αρχικές υποθέσεις εργασίας ώστε να εξειδικευτούν για την ελληνική περίπτωση. Προτάθηκε και δοκιμάστηκε ένα σύνθετο λειτουργικό πλαίσιο για τη διαχρονική ανάλυση και την αξιολόγηση της προοπτικής των ώριμων προορισμών που έχει αναφορά στη διεθνή εμπειρία και είναι προσαρμοσμένο στα δομικά χαρακτηριστικά του ελληνικού τουριστικού χώρου. Η προτεινομένη μεθοδολογία εφαρμόστηκε, με στοιχεία από δευτερογενείς πήγες, καταρχήν σε 10 ελληνικούς προορισμούς που επιλέχθηκαν με βασικά κριτήρια την πρώιμη περίοδο τουριστικής ενεργοποίησης Άγιος Νικόλαος Λασιθίου, Αίγινα Αττικής, Αχίλλειον (Μπενίτσες) Κέρκυρας, Δελφοί Φωκίδας, Καμένα Βούρλα Φθιώτιδας, Κασσάνδρα Χαλκιδικής, Λουτράκι Κορίνθιας, Μύκονος Κυκλάδων, Ναύπλιο Αργολίδας, Σκιάθος Μαγνησίας. Σε τέταρτο επίπεδο, επιλέχτηκε ως μελέτη περίπτωσης η Αίγινα, στην οποία η προτεινομένη μεθοδολογία εφαρμόστηκε εμπλουτισμένη με πληροφορίες που προέρχονται από μια συνθέτη αναζήτηση πηγών επιτόπιας εμπειρικής έρευνας. Ο συνδυασμός αυτός μπόρεσε να φωτίσει τις άτυπες και τυπικές διαδικασίες που χαρακτηρίζουν το μετασχηματισμό του ελληνικού τουριστικού χώρου, να συλλέξει εμπειρίες και να αξιολογήσει τις τρέχουσες τάσεις που διαμορφώνονται σε τοπικό επίπεδο.