Διαχρονική απόδοση του οικιστικού χώρου των νησιών των Κυκλάδων και ερμηνεία του στο πλαίσιο εφαρμογής του πολεοδομικού και χωροταξικού σχεδιασμού

Abstract

Islands have special characteristics, which on the one hand create difficulties and weaknesses in their development, but on the other hand compose their special natural and cultural landscape, which is a pole of attraction for tourism. Tourist activity on the islands has been growing rapidly in recent years, bringing intense residential pressures. Regional and Urban Planning in Greece due to gaps, time delays and the inability to apply the appropriate tools, has not managed to offset against these housing pressures. On the contrary, the "loose" spatial planning system encourages the unregulated built-up area expansion in areas outside of settlements' boundaries, which is the main factor of pressure and change in island landscapes. The study area of this doctoral thesis focuses on Cyclades island complex. The main goal is to highlight the issue of the unregulated built-up area expansion in the sensitive socio - spatial systems of the Cyclades islands and to highlight the differences between the islands. The purpose is to quantitatively attribute on the one hand the multi temporal development of the built - up area on the islands and on the other hand the structure and spatial distribution that follows in the area outside the settlements' boundaries and leads to residential sprawl, which brings complex and multi-level issues to the islands. The quantitative time series analysis is carried from 2000 to 2020 with a step of 5 years, using complex geoinformatics and remote sensing methods. The results of the research demonstrate the over time increase of built - up area and continuous increase in the fragmentation of the landscape, which in areas outside the settlements' boundaries are multiple and a strong uneven distribution is observed between the islands. Residential sprawl is an issue with irreversible environmental consequences and strong socioeconomic impacts. For the islands, the quantitative rendering and interpretation of residential sprawl could lead to its interception and to the management and protection of the special island landscape through integrated spatial planning. An integrated and consistent system of spatial planning is deemed necessary, which will govern all spatial scales, will be able to set the goals for synergy with the developmental policy and it will anticipate to development in terms of sustainability.

Τα νησιά έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα οποία από την μια πλευρά δημιουργούν δυσκολίες και αδυναμίες στην ανάπτυξη τους, από την άλλη πλευρά όμως συνθέτουν το ιδιαίτερο φυσικό και πολιτιστικό τους τοπίο, το οποίο αποτελεί πόλο έλξης για τον τουρισμό. Η τουριστική δραστηριότητα στα νησιά αναπτύσσεται ραγδαία τα τελευταία χρόνια, επιφέροντας έντονες οικιστικές πιέσεις. Ο Χωροταξικός και Πολεοδομικός Σχεδιασμός στην Ελλάδα λόγω των κενών, των χρονικών καθυστερήσεων και των αδυναμιών εφαρμογής των κατάλληλων εργαλείων, δεν έχει καταφέρει να αντισταθμίσει αυτές τις οικιστικές πιέσεις. Αντιθέτως, το “χαλαρό” σύστημα χωρικού σχεδιασμού, ενθαρρύνει την απρογραμμάτιστη δόμηση σε εκτός ορίων οικισμών περιοχές, η οποία αποτελεί τον βασικό παράγοντα πίεσης και μεταβολής των νησιωτικών τοπίων. Στην παρούσα διδακτορική διατριβή η περιοχή μελέτης που επιλέχθηκε είναι το νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων. Βασικός στόχος είναι να αναδειχθεί το ζήτημα της ανεξέλεγκτηςδόμησης στα ευαίσθητα χωρο - κοινωνικά συστήματα των νησιών των Κυκλάδων και να αναδειχθούν οι διαφοροποιήσεις μεταξύ των νησιών. Σκοπός είναι να αποδοθεί ποσοτικά αφενός η διαχρονική εξέλιξη της δόμησης στα νησιά και αφετέρου η δομή και η χωρική κατανομή που ακολουθεί στην εκτός ορίων οικισμών περιοχή και οδηγεί στην οικιστική διάχυση, η οποία επιφέρει σύνθετα και πολυεπίπεδα ζητήματα στα νησιά. Η ποσοτική απόδοση πραγματοποιείται διαχρονικά από το 2000 ως το 2020 με βήμα 5 ετών, με τη χρήση σύνθετων μεθόδων γεωπληροφορικής και τηλεπισκόπησης. Τα αποτελέσματα της έρευνας καταδεικνύουν την διαχρονική αύξηση της δόμησης και συνεχή αύξηση του κατακερματισμού του τοπίου, τα οποία σε εκτός ορίων οικισμών περιοχές είναι πολλαπλάσια και παρατηρείται έντονη ανισοκατανομή μεταξύ των νησιών. Η οικιστική διάχυση αποτελεί ζήτημα με μη αναστρέψιμες περιβαλλοντικές συνέπειες και έντονες κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις. Για τα νησιά η ποσοτική απόδοση και ερμηνεία της οικιστικής διάχυσης θα μπορούσε να οδηγήσει στην αναχαίτισή της και στην διαχείριση και προστασία του ιδιαίτερου νησιωτικού τοπίου μέσω ολοκληρωμένου σχεδιασμού. Απαραίτητο κρίνεται ένα ολοκληρωμένο και συνεπές σύστημα χωρικού σχεδιασμού, το οποίο θα διέπει όλες τις κλίμακες χώρου, θα μπορεί να θέσει τους στόχους για συνέργεια με την αναπτυξιακή πολιτική και θα προβλέπει σε ανάπτυξη με όρους αειφορίας.