Αστικές πολιτικές και δημόσιος χώρος: συνέχεια και αλλαγή στη διαχείριση του δημόσιου χώρου στη Δυτική Θεσσαλονίκη, 1980-2010

Abstract

The current thesis is a descriptive - analytical approach that examines urban policies, theoretically and empirically, in the post-junta era in Greece. Research hypothesis is based on the premise of a new world order that appeared in cities with deindustrialisation and comprised multifarious transformations in urban functions and forms including intense commodification and privatization of public spaces. These latter effects are considered the result of new forms of urban policies adopted by local authorities, policies that aim almost exclusively in strengthening the economic operation of urban complexes and achieving growth. An additionally important aspect of these changes was the rearrangement of decision making networks towards strengthening the role and powers of local authorities and supranational or global economic organizations. Focal point in inquiring urban politics is the concept of public space. Public space is regarded as a public good, a good that it’s management is part of governmental and social action in the public sphere. Physical public space in our research takes various forms: it is the space consolidated as civic and used for analogous activities, or the public space that is violated or reclaimed as such. This perception of public space is adopted as it allows us to explore politics and processes of urban areas “becoming public” and the social meaning assigned to this specific function. This thesis examines the validity of the research hypothesis in an urban area of Thessaloniki, taking into account the particularities of Greek cities and public space’s problems and deficiencies in them. The case studied is Western Thessaloniki, a region formed by urban areas with similar spatial and social characteristics which are also administrative entities (municipalities) with analogue courses in history (Ampelokipi, Neapoli, Stavroupoli, Menemeni, Polichni, Eleftherio - Kordelio and Evosmos). Based on various documentation materials (cartographic and photographic material, texts of legal and political content, interviews, press articles, government documents, statistical data, etc.) the research initially engages a socio-spatial approach of key development phases of the study area aiming mainly in locating and describing public action about issues that emerged over time as public problems and are associated with city space. Furthermore research proceeds in examining of policies adopted to specific cases of public spaces. One of these cases evolves in an administrative and political environment relatively autonomous from supranational influences mainly shaped by domestically formed factors and preconditions (the urban voids of ex military camps). Another case examined is in the contrary mobilized by supranational actors evolving through Europeanization processes (integrated urban regeneration programs founded by the EU). Based on the findings of our research, public space policies have changed considerably in the last thirty years in Greece but in ways and from causes that are influenced significantly by inherent constraints and dynamics.

Η διατριβή αποτελεί μια περιγραφική – αναλυτική προσέγγιση που εξετάζει θεωρητικά και εμπειρικά τη διαμόρφωση αστικών πολιτικών τα μεταπολιτευτικά χρόνια. Κεντρική έννοια αυτής της διερεύνησης αποτελεί ο δημόσιος χώρος ο οποίος αντιμετωπίζεται ως δημόσιο αγαθό του οποίου η διαχείριση αποτελεί μέρος της κυβερνητικής και κοινωνικής δράσης στη δημόσια σφαίρα. Tο ενδιαφέρον της έρευνας εστιάζεται έτσι στις διαδικασίες σχηματοποίησης της δημόσιας λειτουργίας του υλικού χώρου: σε αυτό που θα μπορούσε να γίνει δημόσιο και έγινε ή δεν έγινε, σε αυτό που παραβιάζεται ή που καταπατείται, που διεκδικείται εκ νέου ή που λειτουργεί εκ των ενόντων ως τέτοιο. Το ευρύτερο πλαίσιο προβληματισμού βασίζεται στην υπόθεση μιας νέας τάξης πραγμάτων που άρχισε να εμφανίζεται στις πόλεις με την αποβιομηχάνιση, περιελάμβανε πολυποίκιλους μετασχηματισμούς στη μορφή και τη λειτουργία των πόλεων μεταξύ των οποίων και η έντονη εμπορευματοποίηση και ιδιωτικοποίηση των δημόσιων χώρων. Τα τελευταία αυτά φαινόμενα θεωρήθηκαν αποτέλεσμα της υιοθέτησης νέων μορφών αστικών πολιτικών που στόχευαν σχεδόν αποκλειστικά στην ενδυνάμωση της οικονομικής λειτουργίας των πόλεων. Σημαντική πτυχή των αλλαγών ήταν και η αναδιάταξη των σχημάτων εξουσίας και λήψης αποφάσεων προς την ενίσχυση του ρόλου των τοπικών διοικήσεων αλλά και των υπερεθνικών και παγκόσμιων οικονομικών συντελεστών. Λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες των ελληνικών πόλεων και των διαπιστωμένων ελλειμμάτων του δημόσιου χώρου σε αυτές, η παρούσα διατριβή εξετάζει την ισχύ αυτών των υποθέσεων στο επιλεγμένο παράδειγμα.Περιοχή μελέτης είναι η ενότητα της Δυτικής Θεσσαλονίκης που σχηματίζεται από αστικές περιοχές με συναφή χωρικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά οι οποίες αποτελούν ταυτόχρονα και πολιτικο-διοικητικές οντότητες με αναλογικές πορείες στο χρόνο (Αμπελόκηποι, Νεάπολη, Σταυρούπολη, Μενεμένη, Πολίχνη, Ελευθέριο – Κορδελιό και Εύοσμος). Μέσα από ποικίλες πηγές (χαρτογραφικό και φωτογραφικό υλικό, νομοθετικά αλλά και πολιτικού περιεχομένου κείμενα, συνεντεύξεις, δημοσιεύματα στον τύπο, δημόσια έγγραφα, στατιστικά δεδομένα κ.α.) γίνεται αρχικά μια κοινωνικο-χωρική προσέγγιση των κομβικών φάσεων ανάπτυξης της περιοχής μελέτης με σκοπό την ανάδειξη της δημόσιας δράσης γύρω από όσα ζητήματα σχηματοποιήθηκαν κατά καιρούς ως δημόσια προβλήματα και σχετίζονταν με το χώρο. Στη συνέχεια διερευνάται η διαχείριση συγκεκριμένων προεπιλεγμένων περιπτώσεων πολιτικών για το δημόσιο χώρο. Οι περιπτώσεις αυτές κατατάσσονται αφενός σε όσες εξελίσσονται στο εγχώριο και σχετικά αυτόνομο από επιρροές διοικητικό και πολιτικό περιβάλλον (διαχείριση των αστικών κενών των πρώην στρατοπέδων) και αφετέρου σε όσες κινητοποιούνται από υπερεθνικούς συντελεστές (διαχείριση των ολοκληρωμένων αστικών αναπλάσεων των ευρωπαϊκών προγραμμάτων). Με βάση τις διαπιστώσεις της έρευνας, οι πολιτικές για το δημόσιο χώρο έχουν αλλάξει σε σημαντικό βαθμό τα τελευταία τριάντα χρόνια, για λόγους όμως και με τρόπους που επηρεάζονται από εγγενείς δεσμεύσεις και δυναμικές.