Διαλογικές διεργασίες στην ψυχοθεραπεία ζεύγους: ο ρόλος της λεκτικής και μη λεκτικής επικοινωνίας

Abstract

Couple therapy is a research field in which the study of emotion becomes significantly important. In the present study psychotherapy is understood as the embodied interaction of participants on multiple levels. Moreover, the interaction is approached in the context of social constructionism, with an emphasis on its dialogical character. The different levels of communication are regarded as integral components of therapy and become essential to understand the whole interaction of the participants. The present research is considered innovative, as these levels of communication have not been investigated simultaneously, with this specific methodology. In the present study, the cases of three couples who came to therapy in a public mental health center, having a request to solve difficulties in their relationship, were studied. For the needs of this study, twelve sessions were videotaped and consequently transcribed and analyzed. These sessions came from the initial, middle and final phase of the couplesʼ therapy. Different methods were used for studying the levels of the interaction. The method “Specific Affect Coding System” (SPAFF) (Coan & Gottman, 2007) was used for the study of the interaction of the partnersʼ non verbal expressions as manifested on the face. The method “Dialogical Methods for Investigations of Happening of Change” (DIHC) (Seikkula et al., 2012) was used for the study of the partnersʼ inner voices and their verbal interaction. This study is presented in three chapters, each highlighting different levels of communication. In the first chapter the partnersʼ nonverbal expressions, the interaction of their expressions and their connection with the symmetrical or complementary nature of the interaction are studied. In the second chapter the connection between nonverbal expressions and inner voices of the partners is investigated. In the third chapter the therapistʼs role and the role of the dialogical characteristics of the interaction in the creation of a new meaning in the discussion are studied. Overall, the aim of the present study is to promote the importance of examining different aspects of communication and interaction in understanding the couple therapy process. The study of different levels of communication and interaction provided significant findings. It appeared that while in the initial phase of the therapy rigid patterns of the partnersʼ nonverbal interaction dominate, in the course of the therapy a greater variety of emotional expressions emerges, which include less negative emotional expressions. Moreover, a connection between the partnersʼ intensely negative emotional expressions and reflexivity regarding their dominant voices emerged. The study of the verbal content of the interaction highlighted the role of the therapist in the creation of a new meaning about the couplesʼ difficulties. To sum up, the present study provides a multi-level understanding of couple therapy process. The different levels of communication and interaction are interrelated in the context of embodied perception of human interaction. The results of the present study highlight the importance of including nonverbal expressions in psychotherapy research. Finally, they provide new ideas for a more multifaceted therapeutic practice, which includes the expressed and subtle character of the communication.

Η ψυχοθεραπεία ζεύγους αποτελεί ένα ερευνητικό πεδίο στο οποίο η μελέτη του συναισθήματος καθίσταται ιδιαίτερα σημαντική. Στην παρούσα μελέτη η ψυχοθεραπεία γίνεται κατανοητή ως η ενσώματη αλληλεπίδραση των συμμετεχόντων σε πολλαπλά επίπεδα. Επιπλέον, η αλληλεπίδραση προσεγγίζεται στο πλαίσιο του κοινωνικού κονστρουξιονισμού, με έμφαση στον διαλογικό της χαρακτήρα. Τα διαφορετικά επίπεδα επικοινωνίας θεωρούνται αναπόσπαστα στοιχεία της ψυχοθεραπείας και καθίστανται απαραίτητα για την κατανόηση του συνόλου της αλληλεπίδρασης των συμμετεχόντων. Η παρούσα έρευνα θεωρείται καινοτόμος, καθώς δεν έχουν διερευνηθεί αυτά τα επίπεδα επικοινωνίας ταυτόχρονα, με τη συγκεκριμένη μεθοδολογία. Στην παρούσα έρευνα μελετήθηκαν οι περιπτώσεις τριών ζευγαριών τα οποία προσήλθαν σε θεραπεία σε δημόσια δομή ψυχικής υγείας, με αίτημα την επίλυση δυσκολιών στη σχέση τους. Για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας, δώδεκα συνεδρίες βιντεοσκοπήθηκαν και στη συνέχεια απομαγνητοφωνήθηκαν και αναλύθηκαν. Οι συνεδρίες αυτές προέρχονταν από την αρχική, τη μεσαία και την τελική φάση της θεραπείας των ζευγαριών. Χρησιμοποιήθηκαν διαφορετικές μέθοδοι για τη μελέτη των επιπέδων της αλληλεπίδρασης. Η μέθοδος “Specific Affect Coding System” (SPAFF) των Coan και Gottman (2007) χρησιμοποιήθηκε για τη μελέτη της αλληλεπίδρασης των μη λεκτικών εκφράσεων του προσώπου των συντρόφων και η μέθοδος “Dialogical Methods for Investigations of Happening of Change” (DIHC) των Seikkula και συνεργατών (2012), για τη μελέτη των εσωτερικών φωνών των συντρόφων και της λεκτικής αλληλεπίδρασής τους. Η έρευνα παρουσιάζεται με τη μορφή τριών κεφαλαίων, που το καθένα αναδεικνύει ξεχωριστά επίπεδα της επικοινωνίας. Στο πρώτο κεφάλαιο μελετώνται οι μη λεκτικές εκφράσεις των συντρόφων, η αλληλεπίδραση των εκφράσεών τους και η σύνδεσή τους με τον συμμετρικό ή συμπληρωματικό χαρακτήρα της αλληλεπίδρασης. Στο δεύτερο κεφάλαιο μελετάται η σύνδεση μεταξύ των μη λεκτικών εκφράσεων και των εσωτερικών φωνών των συντρόφων. Στο τρίτο κεφάλαιο μελετάται ο ρόλος της θεραπεύτριας και των διαλογικών χαρακτηριστικών της αλληλεπίδρασης στη δημιουργία νέου νοήματος στη συζήτηση. Συνολικά, ο σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η ανάδειξη της σημαντικότητας της μελέτης των διαφορετικών πτυχών της επικοινωνίας και της αλληλεπίδρασης στην κατανόηση της διεργασίας της θεραπείας ζεύγους. Η μελέτη των διαφορετικών επιπέδων επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης ανέδειξε σημαντικά ευρήματα. Φάνηκε ότι ενώ στην αρχική φάση της θεραπείας επικρατούν άκαμπτοι τρόποι μη λεκτικής αλληλεπίδρασης των συντρόφων, στην πορεία της θεραπείας αναδεικνύεται μεγαλύτερη ποικιλία συναισθηματικών εκφράσεων στα ζευγάρια, οι οποίες περιλαμβάνουν λιγότερο αρνητικές συναισθηματικές εκφράσεις. Επιπλέον, αναδείχθηκε σύνδεση μεταξύ των έντονα αρνητικών συναισθηματικών εκφράσεων των συντρόφων και της αναστοχαστικότητας σχετικά με τις κυρίαρχες φωνές τους. Η μελέτη του λεκτικού περιεχομένου της αλληλεπίδρασης ανέδειξε τον ρόλο της θεραπεύτριας στη δημιουργία νέου νοήματος σχετικά με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα ζευγάρια. Συνολικά, η παρούσα μελέτη επιτρέπει την πολυεπίπεδη κατανόηση της διεργασίας της θεραπείας ζεύγους. Τα επιμέρους επίπεδα επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης είναι αλληλένδετα στο πλαίσιο της ενσώματης αντίληψης της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης. Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης αναδεικνύουν τη σημαντικότητα της συμπερίληψης της μη λεκτικής έκφρασης στην έρευνα της ψυχοθεραπείας. Τέλος, παρέχουν νέες ιδέες για μια περισσότερο πολύπλευρη πρακτική της ψυχοθεραπείας, η οποία περιλαμβάνει τον έκδηλο και μη έκδηλο χαρακτήρα της επικοινωνίας.