Η ανθρωπολογία του κακού: το πρόβλημα της θεοδικίας και οι ανθρωπολογικές προϋποθέσεις του στη σκέψη του Γρηγορίου Νύσσης

Abstract

We attempted to represent Gregory of Nyssa’s philosophical and theo¬logical arguments, with regard to the problem of evil, in a dual perspec¬tive, both on transcendent and on immanent level. Initially, we directed ourselves towards the field of transcendent and pose the possibility of the existence of evil, both as a main fea¬ture of the divine mode of existence, as a quality existing in the world of God, and as an autonomous and independent presence existing simultaneously, but in a conflict with benevolent God. Then, we moved to the immanence and present how Gregory’s theodicy is substantiated. We demonstrated how man is rendered a creator of evil. According to Gregory, the problem of evil is perceived in clearly anthropological terms. Man is the principal cause of evil, the one bringing it to the benevolent divine creation. Gregory’s anthropodicy does not exclude God’s existence, by secularising the evil, like the movement of Enlightenment did centuries later. We attempted to approach three different forms of evil, the matter, the human body and death, and we will explain Gregory’s conviction regarding the non-existence of the matter, a view to which the theory on immaterialism by the Irish bishop, George Berkeley, is close. Then, we demonstrated how the human material hypostasis is established in Gregory’s thought, a view also showing the distance between Gregory of Nyssa and Neoplatonic negativism towards the human material hypostasis. Nevertheless, we made a distinction between the body and the flesh, the latter acquiring a negative content from the beginning and not being restricted only to man’s material expression but reaching the soul as well. At the end of the third chapter, we will present the concept of death, as it appears in the thought of Gregory and a particular reference will be made to its two-meaning nature: death is man’s enemy, as it causes his loss and at the same time it is his saviour, because it saves him from the world’s misery and trials. In the final part of our dissertation, we made a reference to the definitive annihilation of evil, Nyssa’s famous theory on the restoration of everything, a theory he borrowed from Origen and modified.

Επιχειρήσαμε να προσεγγίσουμε την έννοια του κακού στη σκέψη του Γρηγορίου Νύσσης, τόσο σε επίπεδο υπερβατικό, όσο και σε επίπεδο ενδοκοσμικό. Η προσπάθειά μας χαρακτηρίστηκε από μία προτεραιότητα στη χρήση του πηγαίου υλικού, επιτρέποντας στο κείμενο να προτάξει τη δική του αλήθεια, η οποία με τον τρόπο αυτό μένει ανεπηρέαστη από τις όποιες δικές μας προβολές και προσχηματισμένες πεποιθήσεις. Σε αυτή την προοπτική νοείται και η προσπάθειά μας να εκτυλίξουμε και να φωτίσουμε τα ερωτήματα που ο ίδιος ο συγγραφέας θέτει, αλλά και να θέσουμε νέα ερωτήματα που συμπληρώνουν την προβληματική του, ή ερωτήματα που ο ίδιος ο Νύσσης δεν τόλμησε να θέσει, δεδομένου του επισκοπικού του αξιώματος, αν και γνώριζε ότι ήταν ήδη παρόντα. Αφού απορρίψαμε την παρουσία του κακού στον χώρο του υπερβατικού, τόσο ως κατηγορία του θεϊκού τρόπου ύπαρξης, όσο και ως μιας αντίθεης πραγματικότητας, στραφήκαμε στον άνθρωπο, για να τον θέσουμε ως δημιουργικό πυρήνα της παρουσίας του κακού στον κόσμο. Επισημάναμε την ελευθερία της ανθρώπινης βούλησης και την αδυναμία (αβουλία) στη διάπραξη του καλού. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην έννοια της απάθειας και στην πράξη ως αφετηρία του κακού. Στη συνέχεια στραφήκαμε στην έννοια της ύλης και στην θετική αντιμετώπιση που έχει στη σκέψη του Γρηγορίου. Επισημάναμε τον αϋλοκρατικό χαρακτήρα της ύλης για τον Νύσσης, αντιπαραβάλλοντας τη σκέψη του Berkeley. Αναφερθήκαμε στη διάκριση σώματος και σάρκας, με το σώμα να είναι ηθικά ουδετεροποιημένο, ενώ η σάρκα, το εφάμαρτο φρόνημα, να έχει εξ αρχής αρνητικό περιεχόμενο. Επιπροσθέτως, αναφερθήκαμε στην έννοια του θανάτου και στην άρνηση του Νύσσης να προχωρήσει σε μια οντολογοποίηση του θανάτου. Τέλος Παρουσιάσαμε την περίφημη θεωρία του για την αποκατάσταση των πάντων, για το ό,τι, δηλαδή, δεν μπορεί να υπάρχει κόλαση και τονίσαμε τον βιόφιλο χαρακτήρα της σκέψης του.