Αποκαλύπτοντας φωνές του παρελθόντος: τέχνη και τεχνική της φωνής στη μουσική της βόρειας Ιταλίας των αρχών του 17ου αιώνα

Abstract

Probably the most important feature of the music that is historiographically characterized as baroque, is the projection of the meaning of the text through music, in order to move the passions of the listeners, based on the standards of ancient Greek drama. In north Italy at the beginning of the 17th century, a synergy of multifactorial elements, both musical and non-musical, resulted radical changes in musical theory and practice, promoting the dominance of text through music, which placed the art of singing at the heart of the musical creation. In order to investigate this era, the historiographical documentation is the most important methodological tool. However, it seems that the resulting findings and interpretations, although they find practical application in musical instruments, when it comes to singing these are not fully and/or properly integrated. Singing practice remains to a large extend inextricably bound to aesthetical and technical standards of later times, which act as a brake on the exploration and realization of many of the stakes brought to the surface by the historiographical documentation. The present research primarily aims to frame the art of singing from the historiographic documentation as it has been shaped in recent years, raising the following question: what was the singing like at the beginning of the 17th century and what is its relation to the eras that preceded and followed? In order to investigate this question, the research is utilizing information provided mainly in the primary sources and the following fields are investigated: the theoretical background as it was shaped by late Renaissance humanist thought and the way it was developed and put into practice in the fertile environment of the various Academies; pre-existing performance practices on which the new musical language was based such as monophonic singing, improvisation and recitation based singing; testimonies and recordings relating to the singers themselves; issues of technical and practical performance practice, as presented by Giulio Caccini in the preface of Le nuove musiche and Christoph Benrhard in Von der Singe-Kunst oder Manier. In addition, the research includes a comparative study of six different sets of music of the poem by G.B. Guarini Gorga di cantatrice, in which the mutations that took place from the stile antico to the stile moderno are vividly depicted. Through the study of the above-mentioned elements and fields, the singing sound of an era will be illuminated which was characterized by intense changes and ferments, a tendency to experiment and break established positions (both musical and non-musical), putting the song at the forefront of these changes. The mutations that took place in the period to be researched were to strongly determine the course of classical European music until almost the middle of the 20th century; their investigation is an ideal field of research in order to reconnect song with its most basic and fundamental characteristic, the ability to carry text, therefore express meaning.

Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό της μουσικής που αποκαλείται ιστοριογραφικά ως μπαρόκ, έχει να κάνει με το πρόταγμα της ανάδειξης του κειμένου διαμέσου της μουσικής, προκειμένου να αναμοχλευθούν η ψυχική κατάσταση και τα πάθη των ακροατών, κατά τα πρότυπα του αρχαίου ελληνικού δράματος. Στη βόρεια Ιταλία των αρχών του 17ου αιώνα, ένα σύνολο πολυπαραγοντικών στοιχείων, μουσικών ή μη, συνέργησαν καθοριστικά, ώστε να επέλθουν ριζικές αλλαγές στη μουσική θεωρία και πράξη, προτάσσοντας το τραγούδι και το κείμενο στον πυρήνα της μουσικής δημιουργίας. Προκειμένου να προσεγγιστεί ερμηνευτικά η εποχή αυτή, η ιστοριογραφική τεκμηρίωση αποτελεί το σημαντικότερο μεθοδολογικό εργαλείο. Ωστόσο, φαίνεται πως τα ευρήματα και οι ερμηνείες που προκύπτουν, αν και βρίσκουν πρακτική εφαρμογή στα μουσικά όργανα, όσον αφορά το τραγούδι δεν ενσωματώνονται πλήρως. Σε μεγάλο βαθμό η τραγουδιστική πρακτική παραμένει άρρηκτα δεμένη σε αισθητικά και τεχνικά πρότυπα ύστερων εποχών, που λειτουργούν ως τροχοπέδη στην διερεύνηση και πραγμάτωση αρκετών από τα διακυβεύματα που φέρνει στην επιφάνεια η ιστοριογραφική τεκμηρίωση. Η παρούσα έρευνα, κατ’ αρχήν, αποσκοπεί στην πλαισίωση της τέχνης του τραγουδιού από την ιστοριογραφική τεκμηρίωση, έτσι όπως αυτή έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια, θέτοντας το εξής ερώτημα: πώς ήταν το τραγούδι στις αρχές του 17ου αιώνα και ποια η σχέση του με την εποχή που προηγήθηκε και ακολούθησε; Προκειμένου να διερευνηθεί το ερώτημα αυτό, αξιοποιούνται πληροφορίες που παρέχονται κατά βάση στις πρωτογενείς πηγές και διερευνώνται τα ακόλουθα πεδία: το θεωρητικό υπόβαθρο, όπως αυτό διαμορφώθηκε από την ουμανιστική σκέψη της όψιμης Αναγέννησης καθώς και ο τρόπος που αναπτύχθηκε και τέθηκε σε εφαρμογή στο γόνιμο περιβάλλον των διαφόρων Ακαδημιών· προϋπάρχουσες εκτελεστικές πρακτικές πάνω στις οποίες βασίστηκε η νέα μουσική γλώσσα όπως το μονοφωνικό τραγούδι, ο αυτοσχεδιασμός και το απαγγελτικό τραγούδι· μαρτυρίες και καταγραφές σε σχέση με τους ίδιους τους τραγουδιστές και τις τραγουδίστριες· ζητήματα τεχνικής και πρακτικής εκτέλεσης, έτσι όπως παρουσιάζονται από τους Giulio Caccini στον πρόλογο του Le nuove musiche και τον Christoph Benrhard στο Von der Singe-Kunst oder Manier. Παράλληλα γίνεται μια συγκριτική μελέτη έξι διαφορετικών μελοποιήσεων του ποιήματος του G.B. Guarini Gorga di cantatrice, στις οποίες αποτυπώνονται γλαφυρά οι μεταλλάξεις που συντελέστηκαν από το stile antico στο stile modernο. Διαμέσου της μελέτης όλων των παραπάνω φωτίζεται ο τραγουδιστικός ήχος μιας εποχής η οποία χαρακτηρίστηκε από έντονες αλλαγές και ζυμώσεις, τάση για πειραματισμό και ρήξη με παγιωμένες θέσεις (τόσο μουσικές όσο και εξωμουσικές), θέτοντας στην προμετωπίδα αυτών των αλλαγών το τραγούδι. Οι μεταλλάξεις που συντελέστηκαν στην προς έρευνα εποχή, έμελλε να καθορίσουν αποφασιστικά την πορεία της κλασικής ευρωπαϊκής μουσικής μέχρι σχεδόν τα μέσα του 20ου αιώνα και η διερεύνησή τους αποτελεί ιδανικό πεδίο έρευνας, προκειμένου να τραγούδι να επανασυνδεθεί με το βασικότερο χαρακτηριστικό του, την δυνατότητα να εκφέρει κείμενο, άρα και νόημα.