Οικονομική ανισότητα και διανομή του εθνικού εισοδήματος: η επίδραση της δημοσιονομικής πολιτικής

Abstract

The thesis examines the impact of fiscal policies and demographic changes on functional and personal income distribution in the light of two different pension schemes, a pay-as-you-go defined benefit pension scheme and a fully funded defined contribution pension scheme. The aim is, on the one hand, to clarify the link between the two income distributions, through the two-way relationship they develop with the macroeconomic environment, and, on the other hand, to compare the interaction of the two pension schemes with economic activity, income inequality and public debt, through the fluctuations caused by the changes under consideration.In order to achieve the aim of the thesis, the economy developed using the «stock-flow consistent model» includes the sectors of households, firms, commercial banks, the Central Bank, the government and the pension fund of the corresponding pension scheme. The household sector is divided into seven sub-groups, which differ in terms of their source of income (workers & entrepreneurs’ households), the proportion of income they receive from each source (working & middle class households) and their employment status (employed, unemployed & retired households). The pension schemes under consideration differ in terms of the pension calculation method (Defined Benefit vs Defined Contribution), the administrative authority (Government vs Pension Fund) and their general operation (Pay-As-You-Go vs Fully Funded), while they include the main (national & contributory) and auxiliary pension, which are based on the current legislation of the Greek social security system.Greece was chosen as the reference country, mainly because of the recent capitalization of the auxiliary pension, but also because of the high state contribution to pensions, the large public debt and the demographic projections of an imminent decline and ageing of the population. The initial values assigned to most of the endogenous and exogenous variables of the model are derived from data for the Greek economy for the period 2018-19, so as a result, in the «steady state», significant indicators of the analysis (e.g., Gini coefficient, pension system dependency ratio, public debt to GDP ratio, etc.) present identical values to the corresponding indicators of the Greek economy of the same period. In addition, three inequality indices (Gini, Atkinson & squared coefficient of variation) are used to measure income inequality between households, which differ in their sensitivity to inequalities at different points of the income distribution.In the «steady state», the model is imposed on fiscal (public spending, base interest rate, taxation, labor & social security institutions) and demographic (population decline & ageing) shocks, generating 26 different scenarios. These scenarios also include and examine the process of "transition" of the auxiliary pension from a pay-as-you-go to a fully funded pension scheme, which simulates, to some extent, the recent reform of the Greek social security system, the process of "transition" of the auxiliary pension in a context of declining and ageing population, which takes into account the demographic projections for Greece, as well as the fiscal policies to finance this "transition".The main conclusions from the analysis of the scenarios, among others, are that, 1st), the wage share of income is positively associated with a reduction in income inequality in (almost) all cases, but the intensity of this relationship varies depending on the extent to which the shock affects the determinants of pensions of the two pension schemes, 2nd), in several cases, policies that have a positive effect on reducing income inequality at the top of the income distribution (entrepreneurs & employed households), may at the same time stimulate inequality in the middle (employed & retired households) or at the bottom of the income distribution (retired & unemployed households), 3rd), policies that focus either directly (raising wages) or indirectly (increasing the bargaining power of workers) on increasing the wage share achieve, in contrast to restrictive and other expansionary fiscal policies, to reduce inequality across the entire range of income distribution, to boost economic growth, to absorb the cost of capitalizing the auxiliary pension, to reverse the negative impact of demographic changes on economic activity and public debt, and to make the pay-as-you-go pension scheme not only sustainable but also efficient for the economy, and 4th), in the fully funded pension scheme, policies of increasing the wage share do not become as effective as in the pay-as-you-go pension scheme, due to the countervailing forces exerted by the functional income distribution on the determinants of pensions.

Η διατριβή εξετάζει την επίδραση δημοσιονομικών πολιτικών και δημογραφικών μεταβολών στην λειτουργική και την προσωπική διανομή εισοδήματος υπό το πρίσμα δύο διαφορετικών συνταξιοδοτικών συστημάτων, ενός διανεμητικού συνταξιοδοτικού συστήματος (Pay-As-You-Go) προκαθορισμών παροχών (Defined Benefit) κι ενός κεφαλαιοποιητικού συνταξιοδοτικού συστήματος (Fully Funded) καθορισμένων εισφορών (Defined Contribution). Στόχος της διατριβής είναι αφενός η μελέτη της σύνδεσης των δύο κατανομών εισοδήματος, μέσω της αμφίδρομης σχέσης που αναπτύσσουν με το μακροοικονομικό περιβάλλον, και αφετέρου η αντιπαραβολή της αλληλεπίδρασης των δύο συνταξιοδοτικών συστημάτων με την οικονομική δραστηριότητα, την εισοδηματική ανισότητα και το δημόσιο χρέος, μέσω των αλλαγών που επιφέρουν σε αυτά οι υπό εξέταση μεταβολές. Για την επίτευξη του στόχου της διατριβής αναπτύσσεται, με τη βοήθεια του μακροοικονομικού υποδείγματος «αποθεμάτων-ροών» («stock-flow consistent model»), μία οικονομία, η οποία περιλαμβάνει τους τομείς των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων, των εμπορικών τραπεζών, της Κεντρικής Τράπεζας, της κυβέρνησης και του ασφαλιστικού ταμείου του εκάστοτε συνταξιοδοτικού συστήματος. Ο τομέας των νοικοκυριών κατανέμεται σε εφτά επιμέρους ομάδες, οι οποίες διαφέρουν ως προς την πηγή εισοδήματος (νοικοκυριά εργαζομένων & επιχειρηματιών), την αναλογία εισοδήματος που λαμβάνουν από κάθε πηγή (νοικοκυριά εργατικής & μεσαίας τάξης) και το εργασιακό καθεστώς που υπάγονται (νοικοκυριά εργαζομένων, ανέργων & συνταξιούχων). Τα δύο ασφαλιστικά συστήματα που εξετάζονται, διαφέρουν ως προς τη μέθοδο προσδιορισμού των συντάξεων (Defined Benefit vs Defined Contribution), το φορέα διαχείρισης (Κυβέρνηση vs Ασφαλιστικό ταμείο) και την εν γένει λειτουργία τους (Pay-As-You-Go vs Fully Funded), ενώ περιλαμβάνουν την κύρια (εθνική & ανταποδοτική) και την επικουρική σύνταξη, οι οποίες δομούνται σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία του ελληνικού ασφαλιστικού συστήματος.Ως χώρα αναφοράς επιλέχθηκε η Ελλάδα, λόγω κυρίως της πρόσφατης κεφαλαιοποίησης της επικουρικής σύνταξης αλλά και λόγω της υψηλής κρατικής επιχορήγησης για συντάξεις, του μεγάλου δημοσίου χρέους και των δημογραφικών προβλέψεων για επικείμενη μείωση και παράλληλη γήρανση του πληθυσμού. Οι αρχικές τιμές που αποδόθηκαν στην πλειοψηφία των ενδογενών και των εξωγενών μεταβλητών του υποδείγματος πηγάζουν από στοιχεία για την ελληνική οικονομία της περιόδου 2018-19, με αποτέλεσμα στην «σταθερή κατάσταση» («steady state»), σημαντικοί δείκτες της ανάλυσης (πχ., δείκτης Gini, δείκτης εξάρτισης συνταξιοδοτικού συστήματος, λόγος δημοσίου χρέους προς ΑΕΠ, κ.ά.) να παρουσιάζουν εφάμιλλες τιμές με τους αντίστοιχους δείκτες της ελληνικής οικονομίας της ίδιας περίοδο. Ακόμα, για τον προσδιορισμό της εισοδηματικής ανισότητας μεταξύ των νοικοκυριών, χρησιμοποιούνται τρεις δείκτες ανισότητας (Gini, Atkinson & τετράγωνο του συντελεστή μεταβλητότητας), οι οποίοι διαφέρουν ως προς την ευαισθησία που παρουσιάζουν σε μεταβολές της ανισότητας σε διαφορετικά σημεία της εισοδηματικής κατανομής.Στην «σταθερή κατάσταση», το υπόδειγμα υποβάλλεται διαδοχικά σε δημοσιονομικές (δημόσιες δαπάνες, βασικό επιτόκιο, φορολογία, εργασιακό & ασφαλιστικό πλαίσιο) και δημογραφικές (μείωση & γήρανση πληθυσμού) μεταβολές, δημιουργώντας 26 διαφορετικά σενάρια μελέτης. Πέρα από τις παραπάνω μεταβολές, στα εν λόγω σενάρια περιλαμβάνονται και εξετάζονται επίσης, η διαδικασία “μετάβασης” της επικουρικής σύνταξης από το διανεμητικό στο κεφαλαιοποιητικό συνταξιοδοτικό σύστημα, η οποία αποτελεί προσομοίωση, ως ένα βαθμό, της πρόσφατης μεταρρύθμισης του ελληνικού ασφαλιστικού συστήματος, η διαδικασία “μετάβασης” της επικουρικής σύνταξης σε ένα πλαίσιο μείωσης και γήρανσης του πληθυσμού, η οποία λαμβάνει υπόψιν τις δημογραφικές προβλέψεις για την Ελλάδα, καθώς και δημοσιονομικές πολιτικές χρηματοδότησης του κόστους της εν λόγω “μετάβασης”.Τα κυριότερα, μεταξύ άλλων, συμπεράσματα που εξάγονται από την ανάλυση των μεταβολών είναι ότι, 1ον), το εισοδηματικό μερίδιο της εργασίας συνδέεται θετικά με την μείωση της εισοδηματικής ανισότητας (σχεδόν) σε όλες τις περιπτώσεις, ωστόσο η ένταση αυτής της σχέσης ποικίλει ανάλογα με τον βαθμό που η εκάστοτε μεταβολή επιδρά στους προσδιοριστικούς παράγοντες των συντάξεων των δύο ασφαλιστικών συστημάτων, 2ον), σε αρκετές περιπτώσεις, πολιτικές, οι οποίες επιδρούν θετικά στην μείωση της εισοδηματικής διασποράς στο άνω άκρο της κατανομής εισοδήματος (νοικοκυριά επιχειρηματιών & εργαζομένων), ταυτόχρονα ευθύνονται για την τόνωση της εισοδηματικής διασποράς στο μέσο (νοικοκυριά εργαζομένων & συνταξιούχων) ή στο κάτω άκρο της κατανομής (νοικοκυριά συνταξιούχων & ανέργων), 3ον), πολιτικές, οι οποίες εστιάζουν είτε άμεσα (αύξηση μισθών) είτε έμμεσα (αύξηση διαπραγματευτικής δύναμης εργαζομένων) στην αύξηση του εισοδηματικού μεριδίου της εργασίας, καταφέρουν, σε αντίθεση με περιοριστικές και άλλες επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές, να μειώσουν την εισοδηματική διασπορά σε όλο το εύρος της κατανομής εισοδήματος, να εντείνουν την οικονομική μεγέθυνση, να απορροφήσουν το κόστος κεφαλαιοποίησης της επικουρικής σύνταξης, να αντιστρέψουν το αρνητικό αντίκτυπο των δημογραφικών αλλαγών στην οικονομική δραστηριότητα και στο δημόσιο χρέος και να καταστήσουν το διανεμητικό συνταξιοδοτικό σύστημα όχι μόνο βιώσιμο άλλα και αποδοτικό για την οικονομία, και 4ον), οι εν λόγω πολιτικές αύξησης του εισοδηματικού μεριδίου της εργασίας δεν καθίστανται το ίδιο αποτελεσματικές στην περίπτωση του κεφαλαιοποιητικού συνταξιοδοτικού συστήματος, λόγω των αντίρροπων δυνάμεων που ασκεί η λειτουργική διανομή εισοδήματος στους προσδιοριστικούς παράγοντες των συντάξεων.