Παράλιες και νησιωτικές κοινότητες στο Βορειοανατολικό Αιγαίο κατά την 5η και 4η χιλιετία π.Χ.: διαστάσεις του ενάλιου τοπίου

Abstract

This PhD Thesis aims to establish a methodology of coastal research and the maritime aspects of culture during the Neolithic period in the Northeastern Aegean, the emphasis given to the 5th and 4th millennium BC. It supports the view that maritime archaeology must get off the study of individual sites and adopt a tendency for extended surveys of a broad nature that include the interconnections between the maritime landscape of the coastal zone and the related archaeological sites. It also espouses the prospect that has recently gained general acceptance of the need to broaden the horizon of maritime archaeology to encompass archaeological sites that are not underwater; instead they are located ashore but have namely a maritime character. Under this perspective the spatial distribution and the archaeological data of the so far identified coastal and insular sites of the Northeast Aegean are examined in conjunction with the geomorphological features, the palaeoclimatic and the oceanographic data from this region. The ways people use the maritime environment, the relations between the coastal and insular communities in this area and how (or if) the maritime communications affect the cultural characteristics of this area, as they are manifested through the archaeological data, are crucial questions that are sought after because they can accentuate important information regarding the establishment and the organization of the prehistoric settlements in the Northeastern Aegean. Sea-level changes during the second half of the Holocene are analyzed, as well as the factors that affect them and the prospect of reestablishment of the palaeocoastline based on the geomorphological features of the broader landscape and the local features of the so far identified Neolithic settlements. Emphasis is given on the location of nodal points of maritime culture during the Late and Final Neolithic period (based on Aegean chronologies) and the mapping of potential areas for the location of Neolithic settlements closely related to the coastline of the period under study. The second volume of the thesis includes a catalog of coastal and insular archaeological sites of the Neolithic period under study. It is divided in eight units, each for every area of study (Α. Western Thrace, Β. Eastern Thrace, Γ. Thassos, Δ. Samothrace, Ε. Limnos, ΣΤ. Imvros, Ζ. Tenedos, Η. Northwestern Anatolia). The description of each site follows a tripartite structure that includes the chronological context, its geographical placement and description and finally its archaeological data.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή έχει ως στόχο να αναπτύξει μια μεθοδολογία έρευνας της παράλιας ζώνης και μελέτης των ενάλιων διαστάσεων του πολιτισμού κατά τη Νεολιθική περίοδο στο Βορειοανατολικό Αιγαίο, με έμφαση στην 5η και 4η χιλιετία π.Χ. Βασίζεται στην άποψη ότι η ενάλια αρχαιολογική έρευνα θα πρέπει να ξεφύγει από τη διερεύνηση μεμονωμένων θέσεων και να υιοθετήσει μια τάση για περισσότερο εκτεταμένες έρευνες και σε ευρύτερη κλίμακα που θα συμπεριλαμβάνει τη μελέτη των συσχετισμών ανάμεσα στο ενάλιο τοπίο της παράλιας ζώνης και τις αρχαιολογικές θέσεις. Ενστερνίζεται την άποψη που τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να αναγνωρίζεται από πολλούς ερευνητές για την ανάγκη να διευρυνθεί η οπτική της ενάλιας αρχαιολογίας και να συμπεριλάβει στην έρευνά της αρχαιολογικές θέσεις που δεν είναι υποβρύχιες, βρίσκονται μεν στη στεριά αλλά ουσιαστικά έχουν ναυτικό προσανατολισμό. Στα πλαίσια αυτά εξετάζεται η χωρική κατανομή και τα αρχαιολογικά δεδομένα των εντοπισμένων παράλιων και νησιωτικών οικισμών του ΒΑ Αιγαίου σε συνάρτηση με τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά, τα παλαιοκλιματικά και ωκεανογραφικά δεδομένα αυτής της περιοχής. Το πως χρησιμοποιείται το θαλάσσιο περιβάλλον, οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των παράλιων και νησιωτικών κοινοτήτων σε αυτό το γεωγραφικό χώρο και πως (και αν) η θαλάσσια επικοινωνία επιδρά στα πολιτισμικά χαρακτηριστικά της περιοχής, όπως αυτά εκδηλώνονται μέσω των αρχαιολογικών δεδομένων, είναι θεμελιώδη ζητήματα που επιδιώκεται να διερευνηθούν καθώς μπορούν να αναδείξουν σημαντικές πληροφορίες όσον αφορά την ίδρυση και οργάνωση των προϊστορικών οικισμών στο ΒΑ Αιγαίο. Αναλύονται οι αλλαγές στη στάθμη της θάλασσας κατά το δεύτερο μισό του Ολόκαινου, οι παράγοντες που την επηρεάζουν και η δυνατότητα ανασύστασης της παλαιοακτογραμμής με βάση τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του ευρύτερου τοπίου και τα τοπικά χαρακτηριστικά των ως τώρα εντοπισμένων νεολιθικών οικισμών. Δίνεται βαρύτητα στον εντοπισμό κομβικών σημείων του ενάλιου πολιτισμού κατά χρονικές περιόδους (Νεότερη και Τελική Νεολιθική) και στη χαρτογράφηση πιθανών περιοχών εντοπισμού νεολιθικών οικισμών που συνδέονται με την ακτογραμμή της περιόδου. Ο δεύτερος τόμος της διατριβής περιλαμβάνει παράρτημα με τον κατάλογο των παράλιων και νησιωτικών αρχαιολογικών θέσεων της Νεολιθικής περιόδου που εξετάζονται στα πλαίσια αυτής της έρευνας. Ο κατάλογος είναι χωρισμένος σε οκτώ ενότητες, μια για κάθε περιοχή έρευνας, όπου εντάσσονται οι αντίστοιχες θέσεις (Α. Δυτική Θράκη, Β. Ανατολική Θράκη, Γ. Θάσος, Δ. Σαμοθράκη, Ε. Λήμνος, ΣΤ. Ίμβρος, Ζ. Τένεδος, Η. Βορειοδυτική Μικρά Ασία). Η περιγραφή της κάθε θέσης ακολουθεί τριμερή διάρθρωση που περιλαμβάνει το χρονολογικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται, τη γεωγραφική της θέση και περιγραφή και τέλος τα αρχαιολογικά της δεδομένα.