Η αναβίωση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας στη νεοελληνική σκηνή από το νεοελληνικό διαφωτισμό έως την ίδρυση του Εθνικού Θεάτρου

Abstract

This thesis aims to present an overview of ancient Greek tragedy on stage in Greece from the creation of the Greek stage to the establishment of the Greek National Theatre (1930). In addition to professional performances, by temporary or permanent troupes, school and student performances also included. Ancient tragedy first returned to modern Greece through to performances by school student and by students of the University of Athens. Students, due to their education, were considered the most suitable to stage the ancient plays. At the same time, ancient tragedies were performed by amateur troupes formed by people with a passion for theater and tragedy. These performances distinguished themselves not only in Greece, but also abroad, with the Delphic Festivals of Eva and Aggelos Sikelianos prime examples. In addition to a study of how the ancient tragedies were presented on the Greek stage, the performances will be considered in terms of view of music, language and direction. Initially, the Greek performances took place either without music or with music of European composers. At the end of the 19th century, Greek composers tried to combine ancient drama either with Byzantine music or with folk music. The question of translation stirred great interest in Greece and become a reason for debate among scholars. During the 19th century and at the beginning of the 20th, the ancient Greek language was considered as the most appropriate to use on stage to many scholars of the amateur theater, particularly Georgios Mistriotis. Performances of ancients Greek plays in the modern demotic language at the beginning of the 20th century became a cause for bloodshed. At this point the controversy over the appropriate language for ancient tragedies reached its peak. In the following decades, up until 1930, the modern language was mainly used (e. g. a translation of Antigone by K. Manos). In addition, one of the most important issues regarding modern performance of ancient Greek tragedy is the theatrical space. The existence of the ancient Greek and Roman theaters connects tragedy with the place in which it was born and it made self – evident the connection between ancient and modern Greece. The issue of using ancient theaters was discussed both in the 19th century and during at the Interwar period. In addition, in newspapers researchers can find discussions of the use of masks and ancient costumes in performances of ancient tragedy. The few professional stages of the 19th century were characterized by simplicity, while at the beginning of the 20th century the sets became luxurious (e. g. Vasiliko Theatro, Nea Skini), sometimes from an attempt to mimic artistic developments in Europe (e. g. F. Politis, Sp. Melas). Finally, the thesis will consider how the trends that prevailed in Europe concerning ancient theater influenced the modern Greek performances of ancient tragedy. It is frequently clear that native theater was frustrated by an inability to keep up with Europeans, which led both to efforts to imitate European ways, or to develop distinct alternatives.

Η παρούσα διατριβή στοχεύει στην δημιουργία μιας πλήρους εικόνας για την πορεία της αρχαίας τραγωδίας στην Ελλάδα από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, έως και την ίδρυση του Εθνικού Θεάτρου. (1930). Εκτός από τις επαγγελματικές παραστάσεις, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν από πρόσκαιρα θεατρικά σχήματα ή μόνιμους θιάσους, εξετάζονται και οι μαθητές και φοιτητικές παραστάσεις. Η αρχαία τραγωδία στην Ελλάδα παίχτηκε αρχικά από μαθητικούς και φοιτητικούς θιάσους. Οι φοιτητές, εξαιτίας της μόρφωσής τους, θεωρήθηκαν ως οι καταλληλότεροι να ασχοληθούν με το είδος. Παράλληλα, η αρχαία τραγωδία στην Ελλάδα παίχτηκε και από θιάσους κοσμικών ερασιτεχνών. Άνθρωποι που διέθεταν μόρφωση και αγάπη για το θέατρο και την τραγωδία, πολλές φορές ξεχώρισαν στην ελληνική σκηνή και όχι μόνο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των Δελφικών Γιορτών της Εύας και του Άγγελου Σικελιανού. Πέρα από μια γενική εικόνα της πορείας της αρχαίας τραγωδίας στην ελληνική σκηνή, οι παραστάσεις εξετάζονται ως προς το ζήτημα της μουσικής, της γλώσσας και της σκηνοθεσίας. Αρχικά, οι ελληνικές παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας παριστάνονται είτε χωρίς μουσική, είτε με μουσική ευρωπαίων συνθετών. Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα ξεκίνησε η σύνθεση μουσικής από έλληνες συνθέτες, οι οποίοι προσπαθούσαν να ταιριάξουν το αρχαίο δράμα άλλοτε με τη βυζαντινή μουσική και άλλοτε με τη δημοτική. Το ζήτημα της γλώσσας παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον στην Ελλάδα και γίνεται αφορμή για συζητήσεις μεταξύ των λογίων. Για όλο τον 19ο αιώνα και έως τις αρχές του 20ου η γλώσσα του πρωτότυπου κειμένου θεωρήθηκε ως καταλληλότερη και βρήκε ένθερμους υποστηρικτές κυρίως στο ερασιτεχνικό θέατρο, με κύριο εκπρόσωπο τον Γεώργιο Μιστριώτη. Παραστάσεις αρχαίων δραμάτων στη δημοτική στις αρχές του 20ου αιώνα έγιναν αφορμή για αιματηρά επεισόδια. Σ’ αυτό το σημείο εντοπίζεται η κορύφωση της γλωσσικής διαμάχης που αφορά στην αρχαία τραγωδία. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν έως το 1930, χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο μεταφράσεις στη δημοτική στις παραστάσεις των αρχαίων τραγωδιών (π.χ. η μετάφραση της Αντιγόνης του Κ. Μάνου). Επιπλέον, σημαντικό ζήτημα όσον αφορά την αρχαία τραγωδία είναι ο θεατρικός χώρος. Η ύπαρξη των αρχαίων ελληνικών και ρωμαϊκών θεάτρων συνδέει το είδος με το χώρο στον οποίο γεννήθηκε και μοιραία για τους έλληνες ήταν εύκολη και ενίοτε αυτονόητη η σύνδεση της αρχαίας παράδοσης με τη νεότερη. Το ζήτημα της χρήσης των αρχαίων θεάτρων τίθεται σχεδόν καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα καθώς και την περίοδο του Μεσοπολέμου. Παράλληλα, η σκευή του αρχαίου θεάτρου, και η χρήση μάσκας εμφανίζονται στις συζητήσεις για τον τρόπο παράστασης του αρχαίου δράματος. Οι λίγες επαγγελματικές παραστάσεις του 19ου αιώνα χαρακτηρίζονται από σκηνική απλότητα, ενώ στις αρχές του 20ου από σκηνική πολυτέλεια (π.χ. Βασιλικό Θέατρο, Νέα Σκηνή) και ενίοτε από προσπάθεια συμπόρευσης με τις σκηνοθετικές εξελίξεις στην Ευρώπη (Φ. Πολίτης, Σπ. Μελάς). Τέλος, εξετάζεται το πώς και αν επηρέασαν οι τάσεις που επικρατούσαν στην Ευρώπη σχετικά με το αρχαίο θέατρο τις νεοελληνικές παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας. Αποτυπώνεται συχνά η απογοήτευση του εγχώριου θεάτρου να συμπορευθεί με το ευρωπαϊκό, παράλληλα με την προσπάθειες που γίνονται για μίμηση ή διαγραφή παράλληλης τροχιάς με την Ευρώπη.