Η συνθήκη για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων (2017): ένα σημαντικό βήμα προς μια οικουμενική απαγόρευση ή απλώς μια ιδεαλιστική προοπτική;

Abstract

Τhe purpose of the dissertation is the Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons (TPNW) that has been adopted in the context of the UN Conference in July 2017 and entered into force in January 2021. The new Treaty, responding to the demands of the international community, consists an important step in the long-term course of nuclear disarmament and the elimination of nuclear weapons. Its adoption supplements and reinforces the existing legal framework that aims at the abolishment of nuclear weapons. The first part of the dissertation provides a brief overview of the Weapons Law development over the time, analyzes the international legal framework of nuclear weapons and presents the initiatives that gradually led to the adoption of the TPNW. In addition, it seeks to analyze the basic TPNW provisions through its article-by-article interpretation. The extended and comprehensive prohibitions of article 1 consist the cornerstone of the new Treaty, while they are indicative of drafter’s intention for a universal and unequivocal ban on any activity relating to nuclear weapons. The second part addresses the relationship of the TPNW with other conventional legal instruments of relevant content. In this context, the legal framework regarding the non-proliferation of nuclear weapons is analyzed, as it is reflected in the homonymous Treaty of 1968 (NPT), in view of article VI of the NPT, which plainly envisages the conclusion of a treaty on general and complete disarmament under strict and effective international control. The relationship of the TPNW with the legal regime concerning nuclear testing is then defined, while emphasis is also placed on TPNW’s compatibility with the nuclear deterrence doctrine, as the latter is reflected and implemented through civil-military cooperation treaties concluded between nuclear weapons states and other states, i.e. NATO Treaty. The critical question of the present dissertation is whether the momentum of the New Treaty will lead to the formation of a customary rule that prohibits the possessing and use of nuclear weapons. In particular, its third part analyzes the two essential elements of international custom as well as the prerequisites in order for the prohibitions introduced by the New Treaty to obtain customary character and therefore to bind also Non-State Parties, by way of derogation from the principle of treaties’ Third Party’ effect. In conclusion, the adoption and entry into force of the Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons consists a new milestone in view of the ICJ Advisory Opinion (1997), the absence of which at the time the Advisory Opinion was issued, was a key element in the Court’s judgement being simultaneously a main argument of the states that advocated the legality of the threat or use of nuclear weapons under certain conditions.

Αντικείμενο της διατριβής αποτελεί η Συνθήκη Απαγόρευσης των Πυρηνικών Όπλων, η οποία υιοθετήθηκε στο πλαίσιο Συνδιάσκεψης του ΟΗΕ τον Ιούλιο του 2017 και τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 2021. Η νέα Συνθήκη, ανταποκρινόμενη στις απαιτήσεις της διεθνούς κοινωνίας αποτέλεσε ένα σημαντικό βήμα στη μακρόχρονη πορεία του πυρηνικού αφοπλισμού και της εξάλειψης των πυρηνικών όπλων, καθώς με την υιοθέτησή της έρχεται να συμπληρώσει και να ενισχύσει δυναμικά το ευρύτερο ρυθμιστικό πλαίσιο που αποσκοπεί στην κατάργηση των πυρηνικών όπλων. Στο πρώτο μέρος της διατριβής γίνεται μια σύντομη αναφορά στη διαχρονική εξέλιξη του Δικαίου των Όπλων, αναλύεται το διεθνές νομικό καθεστώς για τα πυρηνικά όπλα και παρουσιάζονται οι πρωτοβουλίες που οδήγησαν σταδιακά στην υιοθέτηση της νέας Συνθήκης. Εν συνεχεία λαμβάνει χώρα η παρουσίαση των βασικών διατάξεων της Συνθήκης μέσω της κατ’ άρθρο ερμηνείας της. Οι εκτεταμένες απαγορεύσεις που θέτει το άρθρο 1 συνιστούν τον πυρήνα της και είναι δηλωτικές του σκοπού των συντακτών της για μια καθολική και άνευ εξαιρέσεων απαγόρευση οποιασδήποτε σχετιζόμενης με τα πυρηνικά όπλα δραστηριότητας. Στο δεύτερο μέρος εξετάζεται η σχέση της νέας Συνθήκης με άλλες συνθήκες συναφούς περιεχομένου. Στο πλαίσιο αυτό αναλύεται το καθεστώς μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων, όπως αυτό αποτυπώνεται στην ομώνυμη Συνθήκη του 1968 (ΝΡΤ) και προσδιορίζεται η θέση της νέας Συνθήκης σε αυτό, υπό το πρίσμα του άρθρου VI της Συνθήκης Μη Διάδοσης, το οποίο σαφώς οραματίζεται τη δημιουργία μιας συνθήκης με αντικείμενο τον γενικό και πλήρη πυρηνικό αφοπλισμό. Ακολούθως προσδιορίζεται η σχέση της νέας Συνθήκης με το καθεστώς απαγόρευσης των πυρηνικών δοκιμών, ενώ έμφαση δίδεται και στο ζήτημα της συμβατότητάς της με το δόγμα της πυρηνικής αποτροπής, όπως αυτό εκφράζεται και υλοποιείται μέσω συνθηκών πολιτικοστρατιωτικής συνεργασίας μεταξύ πυρηνικών δυνάμεων και άλλων κρατών, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Βορειοατλαντική Συμμαχία. Το κρίσιμο ερώτημα, στο οποίο εστιάζει η διατριβή, αφορά στη δυναμική της νέας Συνθήκης ως προς τη δημιουργία ενός εθιμικού κανόνα απαγόρευσης της κατοχής και χρήσης των πυρηνικών όπλων. Ειδικότερα, στο τρίτο μέρος αναλύονται τα συστατικά στοιχεία του εθίμου, καθώς και οι προϋποθέσεις, ώστε οι απαγορεύσεις που εισάγει η νέα Συνθήκη να αποκτήσουν εθιμική υπόσταση και κατά συνέπεια να δεσμεύσουν και μη συμβαλλόμενα σε αυτή μέρη κατά παρέκκλιση του κανόνα της μη τριτενέργειας των συνθηκών. Τέλος, η υιοθέτηση και θέση σε ισχύ της Συνθήκης Απαγόρευσης των Πυρηνικών Όπλων αποτελεί ένα νέο σημαντικό δεδομένο υπό το πρίσμα της Γνωμοδότησης του 1997, η απουσία του οποίου κατά τη χρονική περίοδο που εκδόθηκε η Γνωμοδότηση, αποτέλεσε κομβικό στοιχείο για την κρίση του Δικαστηρίου και συνάμα βασικό επιχείρημα των χωρών που υποστήριξαν τη νομιμότητα απειλής ή χρήσης των πυρηνικών όπλων υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.