Étude pluriméthodologique de pratiques d’enseignement-apprentissage développées et expérimentées en école primaire pour le renforcement de l’identité des élèves d’origine migrante

Abstract

Our research derives from and is inspired by the socio-political and educational context that is being currently constructed and concerns our target group as well as the current research data that refer to the importance of empowering children with an experience of migration.In this thesis, the main research questions are presented in the form of two hypotheses: (a) it is possible and useful to articulate the disciplinary fields traditionally involved in intercultural education in such a way as to help the teacher to plan and provide the education with the aim of strengthening the identity of students of migrant origin more effectively; (b) it is possible to implement more efficient activities on the basis of this new articulation. After the compilation of an exploratory bibliographic corpus from the first key notions, a research corpus is then defined. It includes in particular the minutes of interviews with major actors in educational action, notes taken during class observations - often participatory, logbooks kept by teachers, textual productions by pupils - oral, written or multimodal, and finally the pupils’ answers to various questionnaires, i.e., a total of 1750 digitized, classified and indexed documents. All these documents were produced and drawn upon during the period 2011-2014, in the environment of a multicultural primary school in the region of Thessaloniki (Greece), made up of 75% of pupils of migrant origin. These documents are more closely related to the schooling of 86 students aged 7 to 12, of Arab, Greek, Albanian, Armenian and Georgian origin.The main instrument for studying the data collected in this field of research is the triangulated content analysis, following the techniques of the triangulation of approaches, the adoption of which is justified by the fact that the research focuses on the pluridisciplinary and interdisciplinary dimensions of the educational act.For the validation of the first hypothesis, the successive stages of the field research are the accomplishment of a preliminary inventory of the scientific disciplines involved a priori in the education of the pupils of migrant origin, the inventory of the actors/actants of the educational action, the issuing of a proposal for a justified articulation of the disciplines involved, then the identification of the added value of the latter, particularly in terms of the gains in efficiency, coherence of actions and inter/pluridisciplinary synergies.This validation leads to the establishment of a list of specifications that inspire the research which was carried out in order to validate the second hypothesis. This research consists of experimentation in the same field of research of flagship activities, the evaluation of which is then carried out by all the actors of the educational action. The study therefore takes the form of action research.The latter demonstrates that it is mainly through a specialized, multidisciplinary and interdisciplinary training, through the development of pedagogical know-how, the possession of specific human qualities and the implementation of particularly well-researched lesson plans, that a language teacher will succeed in instilling in his pupils the self-confidence without which their education will be less effective.

H ερευνά μας απορρέει και εμπνέεται από το κοινωνικό-πολιτικό και εκπαιδευτικό πλαίσιο που συντίθεται την δεδομένη στιγμή και αφορά την ομάδα-στόχο μας καθώς και τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα που αναφέρονται στην σημασία της ενδυνάμωσης των παιδιών με μεταναστευτική εμπειρία. Στη παρούσα διατριβή, τα κύρια ερευνητικά ερωτήματα παρουσιάζονται με τη μορφή δύο υποθέσεων: (α) είναι δυνατό και χρήσιμο να αρθρωθούν τα επιστημονικά πεδία που παραδοσιακά εμπλέκονται στη διαπολιτισμική εκπαίδευση με τέτοιο τρόπο που να βοηθά τον εκπαιδευτικό να σχεδιάζει και να παρέχει πιο αποτελεσματικά την εκπαίδευση που στοχεύει στην ενίσχυση της ταυτότητας των μαθητών με μεταναστευτικό υπόβαθρο (β) είναι δυνατή η υλοποίηση περισσότερο αποτελεσματικών δραστηριοτήτων βάσει αυτής της νέας άρθρωσης.Αφού έχει προηγουμένως συγκροτηθεί ένα διερευνητικό βιβλιογραφικό σώμα αναφερόμενο στις βασικές έννοιες, ορίζεται στη συνέχεια ένα ερευνητικό σώμα. Περιλαμβάνει, ειδικότερα, τα πρακτικά συνεντεύξεων με σημαντικούς φορείς της εκπαιδευτικής διαδικασίας, σημειώσεις που λαμβάνονται κατά τη διάρκεια των, κατά κανόνα συμμετοχικών, παρατηρήσεων της τάξης, ημερολόγια που τηρούν οι εκπαιδευτικοί, παραγωγές κειμένων από μαθητές, προφορικών, γραπτών ή πολυτροπικών, και τέλος εμπεριέχονται οι απαντήσεις των μαθητών σε διάφορα ερωτηματολόγια, δηλαδή συνολικά 1750 ψηφιοποιημένα, ταξινομημένα και σε ευρετήριο κείμενα. Όλα αυτά τα κείμενα παρήχθησαν και αντλήθηκαν, κατά την περίοδο 2011-2014, στο περιβάλλον ενός πολυπολιτισμικού δημοτικού σχολείου στην περιοχή της Θεσσαλονίκης (Ελλάδα), στο οποίο φοιτούν σε ποσοστό 75% μαθητές με μεταναστευτικό υπόβαθρο. Πρόκειται για κείμενα που σχετίζονται στενά με τη σχολική εκπαίδευση 86 μαθητών ηλικίας 7 έως 12 ετών, αραβικής, ελληνικής, αλβανικής, αρμενικής και γεωργιανής καταγωγής.Το κύριο εργαλείο για τη μελέτη των δεδομένων που συλλέγονται σε αυτό το ερευνητικό πεδίο είναι η τριγωνοποιημένη ανάλυση περιεχομένου, ακολουθώντας τις τεχνικές της τριγωνοποίησης των προσεγγίσεων, η υιοθέτηση της οποίας αιτιολογείται από το γεγονός ότι η έρευνα εστιάζει στις διεπιστημονικές και πολυεπιστημονικές διαστάσεις της εκπαιδευτικής πράξης.Για την επαλήθευση της πρώτης υπόθεσης, τα διαδοχικά στάδια της επιτόπιας έρευνας είναι η ολοκλήρωση μιας προκαταρκτικής απογραφής των επιστημονικών κλάδων που εμπλέκονται εξ ορισμού στην εκπαίδευση των μαθητών μεταναστευτικής εμπειρίας, η απογραφή των παραγόντων/δρώντων της εκπαιδευτικής δράσης, η ανάπτυξη μιας πρότασης για αιτιολογημένη άρθρωση των εμπλεκόμενων κλάδων και, εν συνεχεία, ο προσδιορισμός της προστιθέμενης αξίας των τελευταίων, ιδίως όσον αφορά στην αύξηση της αποτελεσματικότητας, στη συνοχή των δράσεων και στις διεπιστημονικές συνέργειες.Αυτή η επικύρωση οδηγεί στον προσδιορισμό μια λίστας προδιαγραφών που εμπνέουν την έρευνα που πραγματοποιήθηκε για την επικύρωση της δεύτερης υπόθεσης. Η έρευνα αυτή συνίσταται σε πειραματισμό στο ίδιο πεδίο έρευνας εμβληματικών δραστηριοτήτων, η αξιολόγηση των οποίων στη συνέχεια γίνεται από όλους τους φορείς της εκπαιδευτικής δράσης. Επομένως, η μελέτη λαμβάνει τη μορφή έρευνας-δράσης.H τελευταία καταδεικνύει ότι, μέσω μιας εξειδικευμένης, πολυεπιστημονικής και διεπιστημονικής κατάρτισης, μέσω της ανάπτυξης παιδαγωγικής τεχνογνωσίας, μέσω της απόκτησης συγκεκριμένων ανθρώπινων ιδιοτήτων, μέσω της εφαρμογής ιδιαίτερα μελετημένων σχεδίων μαθήματος, ο εκπαιδευτικός της γλώσσας θα υποστηρίξει τους μαθητές του στην ανάπτυξη μιας θετικής αίσθησης της ταυτότητας που συνδέεται άμεσα με την αυτοεκτίμηση, χωρίς την οποία η εκπαίδευσή τους θα είναι λιγότερο αποτελεσματική.

Notre recherche dérive et s'inspire d'un contexte socio-politique et éducatif qui se construit en ce moment et concerne notre groupe cible. Elle s'appuie sur les données contemporaines qui mettent l'accent sur l’importance de renforcer les identités des enfants ayant une expérience migratoire. Dans cette thèse, les principales questions de recherches sont présentées sous la forme de deux hypothèses : (a) il est possible et utile d’articuler les champs disciplinaires traditionnellement impliqués dans l’éducation interculturelle de façon à aider l’enseignant à planifier et à dispenser plus efficacement l’enseignement qu’il destine au renforcement de l’identité des élèves d’origine migrante ; (b) il est possible de mettre en œuvre des activités plus performantes sur la base de cette articulation nouvelle. Après qu’un corpus bibliographique exploratoire a été préalablement constitué au départ de premières notions-clés, un corpus de recherche est ensuite défini. Il comprend notamment des procès-verbaux d’entretiens avec des acteurs majeurs de l’action éducative, des notes prises au cours d’observations de classe, souvent participatives, des journaux de bord tenus par des enseignants, des productions textuelles d’élèves, orales, écrites ou multimodales, et enfin les réponses des élèves à divers questionnaires, soit au total 1750 documents numérisés, classés et indexés. Tous ces documents sont produits et puisés, durant la période 2011-2014, dans l’environnement d’une école primaire multiculturelle de la région de Thessaloniki (Grèce), composée à 75 % d’élèves d’origine migrante. Ces documents sont plus étroitement liés à la scolarité de 86 élèves âgés de 7 à 12 ans, d’origine arabe, grecque, albanaise, arménienne et géorgienne. L’instrument principal qui permet d’étudier les données collectées sur ce terrain de recherche est l’analyse de contenu triangulée, suivant les techniques de la triangulation des approches, dont l’adoption est justifiée par le fait que la recherche se concentre sur les dimensions interdisciplinaire et pluridisciplinaire de l’acte éducatif. Pour la validation de la première hypothèse, les étapes successives de la recherche de terrain sont l’accomplissement d’un recensement préalable des disciplines scientifiques impliquées a priori dans l’éducation des élèves d’origine migrante, le recensement des acteurs/actants de l’action éducative, l’émission d’une proposition d’articulation motivée des disciplines impliquées, puis l’identification de la valeur ajoutée de cette dernière, notamment en termes de gain en efficacité, de cohérence d’actions et de synergies inter/pluridisciplinaires. Cette validation conduit à l’établissement d’un cahier des charges qui inspire les recherches menées pour la validation de la seconde hypothèse. Ces recherches consistent en une expérimentation sur le même terrain de recherche d’activités-phares dont l’évaluation est ensuite réalisée par tous les acteurs de l’action éducative. L’étude revêt donc la forme d’une recherche-action. Cette dernière démontre que c’est principalement par le biais d’une formation pointue, pluridisciplinaire et interdisciplinaire, par le développement de savoir-faire pédagogiques et par la détention de qualité humaines précises, par la mise en œuvre de planifications de cours particulièrement étudiées, qu’un enseignant des langues parviendra à insuffler chez ses élèves cette confiance en soi sans laquelle leur éducation sera moins efficace.