Τα σύνορα ως χώρος αλληλεπίδρασης με το υποκείμενο της αναγκαστικής μετακίνησης

Abstract

The doctoral theses attempt to analyze the modern concept of borders concerning immigration and refugee flows to Europe over the last years. The conceptualization of the subject of the forced movement (immigrant and refugee) plays a crucial role in the analysis.The phenomenon of the massive flows into Europe recorded in 2015-2016 could be perceived as an expression of the multifactorial phenomenon of population movement in connection with the European territory∙ or, as a result of external factors such as the war in Syria and the destabilization of the region. In both approaches, the outbreak was described as a "crisis". Because the massive flows recorded in Europe were the largest since World War II and in peacetime, the phenomenon acquired a distinctive and unique character. The political reaction of the European Union and the problems that have arisen reinterpret the meaning of borders. In this frame, Europe could be understood as a "Borderland", according to Etienne Balibar philosophical thought. More specifically, as an "alternative space", politically united but not homogeneous, with sovereignty, borders and constitutionality on the main role.The debate on borders is embedded in the global processes and perceives movement as a social phenomenon and migratory movements and experiences as the new strategic spaces for the production of subjectivity while acting as a critique of neoclassical theories. Europe as a border area, borders diversity and multiplicity, their weakening and de-territorialization in the context of globalization, European borders as an idea and identity of the European citizen are key concepts also examined in the context of dialectical space and policy. The multiple forms of the crisis triggered by the forced population movement in the present and highly complex European political context and the solidarity movement at the opposite end of the state control of space are also main pillars of the analysis.The case of Greece is examined in detail and mainly within the framework of massive flows -change in the transit regime, as the “Europe-fortress” and the Mediterranean as the most deadly route for the population in the forced movement are parameters of that period that changed the physiognomy of the European area. The Relocation program and the phenomenon of the secondary movement are examined in the frame of the “active character” of the subject of the forced movement. Finally, Hotspots and Refugee Camps are analyzed as a management option to European space and as a spatial deviation from European rule, a “disturbance relationship” in the relationship of space-subject of movement-state of sovereignty.

Στην παρούσα διδακτορική διατριβή επιχειρείται η ανάλυση της σύγχρονης έννοιας των συνόρων σε συνάρτηση µε τη μετανάστευση και τις προσφυγικές ροές προς την Ευρώπη κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων. Κρίσιµο ρόλο διαδραματίζει η έννοια του υποκειμένου της αναγκαστικής μετακίνησης (µετανάστη/µετανάστρια και τον/την πρόσφυγα).Η μαζική εισροή αιτούντων άσυλο στην Ευρώπη η οποία καταγράφηκε το διάστηµα 2015-2016 θα µπορούσε να εκληφθεί ως έκφραση του πολυπαραγοντικού φαινοµένου της µετακίνησης των πληθυσµών σε σχέση µε τον ευρωπαϊκό χώρο, ή και ως συνισταµένη πολυπαραγοντικών φαινοµένων εξωτερικών του ευρωπαϊκού χώρου (όπως ο πόλεµος στη Συρία και η γενικότερη αποσταθεροποίηση της περιοχής). Και στις δύο προσεγγίσεις, η έξαρση του φαινοµένου χαρακτηρίστηκε ως «κρίση». Καθώς η µαζικότητα των εισερχοµένων σε αναγκαστική µετακίνηση πληθυσµών που καταγράφηκε στην Ευρώπη ήταν η µεγαλύτερη µετά τον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο και εν καιρώ ειρήνης, το φαινόµενο απέκτησε έναν ιδιάζοντα και µοναδικό χαρακτήρα. Η αντίδραση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα προβλήµατα που προέκυψαν ανέδειξαν µια νέα σηµασιοδότηση των συνόρων μέσα από την οποία η Ευρώπη θα µπορούσε να γίνει κατανοητή ως µια «Γη Συνόρων (Borderland)», σύµφωνα µε τη διατύπωση του Ετιέν Μπαλιµπάρ. Πιο συγκεκριμένα, ως ένας «εναλλακτικός χώρος», ενιαίος πολιτικά αλλά όχι ομοιογενής, όπου τον κεντρικό ρόλο διαδραµατίζουν τρεις παράγοντες: η κυριαρχία, τα σύνορα και η συνταγµατικότητα.Η συζήτηση περί συνόρων τοποθετείται µέσα στις παγκόσμιες διαδικασίες και εκλαµβάνει τη µετακίνηση ως κοινωνικό φαινόµενο και οι µεταναστευτικές κινήσεις και εµπειρίες εξετάζονται ως οι νέοι πλέον στρατηγικοί χώροι για την παραγωγή της υποκειµενικότητας, λειτουργώντας ταυτόχρονα ως κριτική στα νεοκλασικά θεωρητικά µοντέλα. Η Ευρώπη ως χώρος συνόρων, η πολυμορφία και η πολυσημία τους, η αποδυνάμωσή τους και η απο-εδαφοποίηση στο πλαίσιο της παγκοσµιοποίησης, τα ευρωπαϊκά σύνορα ως ιδέα και ταυτότητα στην έννοια του ευρωπαίου πολίτη είναι έννοιες κλειδιά οι οποίες εξετάζονται στο πλαίσιο της διαλεκτικής χώρου-πολιτικής. Οι πολλαπλές μορφές της κρίσης που πυροδότησε η αναγκαστική μετακίνηση των πληθυσμών κατά την περίοδο μελέτης µέσα στο σύγχρονο και εξαιρετικά σύνθετο πολιτικό ευρωπαϊκό πλαίσιο και το κίνημα αλληλεγγύης στο αντίποδα του ελέγχου του χώρου από το κράτος αποτελούν επίσης πυλώνες ανάλυσης.Η περίπτωση της Ελλάδας εξετάζεται διεξοδικά και κυρίως μέσα στο πλέγμα μαζικές ροές-αλλαγή στο καθεστώς διέλευσης, καθώς η «Ευρώπη-φρούριο» και η Μεσόγειος ως η πλέον θανατηφόρα οδός για τους πληθυσμούς σε αναγκαστική μετακίνηση είναι παράμετροι που άλλαξαν τη φυσιογνωμία του ευρωπαϊκού χώρου. Μαζί εξετάζονται το πρόγραμμα μετεγκατάστασης και το φαινόμενο της δευτερογενούς μετακίνησης ως προς τον ενεργητικό χαρακτήρα του υποκειμένου της μετακίνησης. Τέλος εξετάζονται τα Hotspots και Refugee Camps ως διαχειριστική επιλογή σε σχέση με τον χώρο αλλά και ως χωρική απόκλιση από τον ευρωπαϊκό κανόνα, µιας σχέσης διαταραχής στο πλαίσιο της σχέσης χώρος-υποκείµενο µετακίνησης-κυριαρχία.