Κριτική στη θεωρία του αστικού σχεδιασμού και την λειτουργία του δημόσιου χώρου

Abstract

In a context of globalization, Greek cities experience profound socio-economic changes,resulting in the transformation of their urban form along with their associated urban transportsystems that affect the way people live. Such dynamics of urban space in the 21st century havebeen underlined through the literature in which the significance of improving cities’ qualityand their landscape is stressed.The question that arises is about the way through which urban space will adjust in order tobecome a successful one. Based on human needs, which are the common ground that mobilizeshuman behavior, many interventions tend to reproduce successful plans from abroad that meethuman needs to a large extent and, thus, attract a large number of residents and visitors.However, the way in which needs are manifested and the way they are satisfied may be variedfrom person to person and among groups with different cultural and ideological backgrounds.Hence, a dilemma arises regarding the tactics that should be followed when urban planningpolicies (like urban renovation strategies) are pursued. Behavioral research is the key to answerthis question. Jan Gehl and William Whyte have implemented lots of pioneering researchstudies in this field about Europe as well as the USA; in that way, they have laid down thefoundations of this research agenda, in terms of urban design. This research area wassimultaneously developed with the scientific field of environmental psychology which couldbe considered as the broader scientific framework of behavioral research.Nowadays, 50 years after the initial investigations, the interest about behavioral research inpublic spaces increase. Through these researches, social activities in open spaces were seen asa means of understanding how successful public open spaces are; social activities wereconsidered as indicators of the degree of human needs’ satisfaction resulting from the shape ofurban environment. Nevertheless, the number of empirical studies focuses on static activitiesin open spaces is limited as emphasis is putted on their qualities rather than on quantifieddocumentation of the influence of each behavioral expression. Moreover, most of theresearches are about public spaces in the city centers; they are usually focused on one specificfatto urbano, each time. That means that streets and squares are not studied in a comparativeway. Furthermore, many researches separate the study of the various aspects of urban space byexamining separately its physical characteristics and other qualities, like land use. Suchapproaches involve a high degree of abstraction so they do not fully correspond to reality as itbecomes difficult to isolate the physical characteristics of a space from its socio-economiccontext.Taking the above into consideration, a research gap is found regarding the operation of publicopen spaces. That seems to be an opportunity to ascertain people’s experiences in open spaces,focusing both on the physical characteristics of a space and the socio-economic activities. Thus,conclusions can be drawn regarding the interaction between the elements mentioned above andhuman behavior so that the latter can be predicted; in that way, urban design process isfacilitated.This Ph.D. thesis focuses on the empirical study of how specific installations in public openspaces may affect human behavior. In that way, predictions about people’s activity in suchspaces may be expressed; In addition, guidelines about regeneration policy in Greek cities aredeveloped. To achieve this goal, a mixed methodology was used in 6 specific case studiesacross the Athens Metropolitan Area (AMA). These case studies have been selected byapplying criteria that allow safe conclusions to be drawn about all of the Greek cities. Finally,ways to simplify the methodology used as well as theoretical deepening of the topic via futureresearch are approached.

Oι ελληνικές πόλεις αλλάζουν δεχόμενες τις ισχυρές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης με τιςεπιπτώσεις της να είναι, αρχικά, εντονότερες στον τρόπο ζωής των κατοίκων τους. Στο πλαίσιοαυτό, υπογραμμίζονται στην βιβλιογραφία οι δυναμικές του αστικού χώρου στον 21ο αιώνα,τονίζοντας τη σημασία της διαδικασίας βελτίωσης της ποιότητάς του και μετασχηματισμούτου τοπίου του, όχι μόνο για την αύξηση του βιοτικού επιπέδου αλλά και για την οικονομικήανάδειξη των γειτονιών και των πόλεων.Το ζήτημα που προκύπτει αφορά τον τρόπο με τον οποίο η μορφή του αστικού χώρου θααλλάξει ώστε να καταστεί περισσότερο επιτυχής. Λαμβάνοντας υπόψη την κοινή βάση πουκινητοποιεί την ανθρώπινη συμπεριφορά, δηλαδή τις ανάγκες των πολιτών, επιδιώκεται,συχνά, η αναπαραγωγή επιτυχημένων σχεδίων, τα οποία ικανοποιούν τις ανθρώπινες ανάγκεςσε μεγάλο βαθμό και, κατ’ επέκταση, προσελκύουν μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Ωστόσο, οτρόπος που εκδηλώνονται οι ανάγκες, η προτεραιότητα που τους αποδίδεται και ο τρόπος καιο βαθμός στον οποίο εκδηλώνονται και ικανοποιούνται ποικίλει, τόσο από άτομο σε άτομο,όσο, κυρίως, σε ομάδες με διαφορετικές πολιτισμικές και ιδεολογικές ταυτότητες.Έτσι, προκύπτει ένα δίλημμα σχετικά με την τακτική που πρέπει να ακολουθείται κατά τηνάσκηση πολιτικής πολεοδομικού σχεδιασμού, γενικότερα, και αναπλάσεων, ειδικότερα.Κλειδί στην διερεύνηση του εν λόγω διλήμματος είναι η συμπεριφορική έρευνα που, στηνεπιστημονική περιοχή του αστικού σχεδιασμού, δεν είναι καινούργια αλλά έχει τις ρίζες τηςστις πρωτοπόρες έρευνες των Gehl και Whyte για τη λειτουργία των δημόσιων χώρων σεΕυρώπη και Αμερική, αντίστοιχα. Η ερευνητική αυτή περιοχή αναπτύχθηκε παράλληλα με τοντομέα της περιβαλλοντικής ψυχολογίας, που μπορεί να θεωρηθεί ως το ευρύτερο επιστημονικόπλαίσιο της συμπεριφορικής έρευνας.Σήμερα, 50 χρόνια μετά την τις πρώτες έρευνες, το ενδιαφέρον γύρω από τη συμπεριφορικήέρευνα στους δημόσιους χώρους των πόλεων συνεχίζει να παρουσιάζει αυξητικές τάσεις. Στοπλαίσιο των ερευνών αυτών, οι κοινωνικές δραστηριότητες στους υπαίθριους χώρουςαξιολογήθηκαν ως μέσο κατανόησης του βαθμού επιτυχίας των χώρων και δείκτης για τοβαθμό ικανοποίησης των ανθρώπινων αναγκών από τη μορφή του δομημένου περιβάλλοντοςστο οποίο ζουν. Ωστόσο, ο αριθμός των εμπειρικών μελετών που εξετάζει τις στατικέςδραστηριότητες των ανθρώπων στους υπαίθριους δημόσιους αστικούς χώρους είναι αρκετάπεριορισμένος, αφού έμφαση δίνεται στις ποιότητες και όχι την ποσοτικοποιημένητεκμηρίωση της επιρροής κάθε μιας προς την έκφραση συγκεκριμένης συμπεριφοράς. Οιπερισσότερες ερευνητικές δουλειές ασχολούνται με δημόσιους χώρους στα κέντρα των πόλεων ενώ το ενδιαφέρον εστιάζει σε έναν αστικό συντελεστή κάθε φορά, δηλαδήεξετάζονται ξεχωριστά οι δρόμοι ή οι πλατείες. Τέλος, αρκετές έρευνες διαχωρίζουν τη μελέτητων διαφόρων πτυχών του αστικού χώρου εξετάζοντας ξέχωρα τα φυσικά χαρακτηριστικά τουαπό τις χρήσεις γης, τις διάφορες επιχειρήσεις που αναπτύσσονται, την ιδιαίτερη σημασία πουέχουν για τις γειτονίες και τον τρόπο που σχετίζονται με την εκδήλωση της ανθρώπινηςσυμπεριφοράς. Τέτοιες προσεγγίσεις περιλαμβάνουν ένα υψηλό βαθμό αφαίρεσης ώστε ναμην ανταποκρίνονται απόλυτα στην πραγματικότητα καθότι καθίσταται δύσκολο νααπομονωθούν τα φυσικά χαρακτηριστικά ενός χώρου από το κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιοπου νοηματοδοτεί τις εμπειρίες των ανθρώπων.Τα παραπάνω καταδεικνύουν πως υπάρχει κενό στο γνωστικό υπόβαθρο σχετικά με τηλειτουργία των υπαίθριων δημόσιων αστικών χώρων. Δίνεται, ευκαιρία, λοιπόν, ναδιαπιστωθεί η εμπειρία των χρηστών των χώρων, εστιάζοντας τόσο στα φυσικάχαρακτηριστικά τους όσο και στις κοινωνικο-οικονομικές δραστηριότητες που αναπτύσσονταισε αυτούς. Έτσι, μπορούν να προκύψουν συμπεράσματα αναφορικά με την αλληλεπίδρασημεταξύ των παραπάνω στοιχείων και της ανθρώπινης συμπεριφοράς ώστε να μπορεί ναπροβλεφθεί η τελευταία, διευκολύνοντας τη διαδικασία αστικού σχεδιασμού.Η παρούσα διατριβή εστιάζει στην εμπειρική μελέτη των αποτελεσμάτων του αστικούσχεδιασμού σε επίπεδο μικροκλίμακας με σκοπό την κατανόηση των αποτελεσμάτων τωνσχεδιαστικών πρακτικών στην ζωτικότητα ενός υπαίθριου δημόσιου αστικού χώρου, μέσα απότην επίδραση στην έκφραση συμπεριφοράς. Με τον τρόπο αυτό, επιχειρείται η πρόβλεψησυμπεριφορών στους δημόσιους χώρους και, κατά συνέπεια, η αποτύπωση μιας σειράςκατευθύνσεων για άσκηση πολιτικής αναπλάσεων (ευρύτερα: αστικού σχεδιασμού) στιςελληνικές πόλεις. Η έρευνα αξιοποιεί μια μικτή μεθοδολογία που εφαρμόζεται σε έξι περιοχέςμελέτης στην μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας που αποτελούν τις μελέτες περίπτωσης.Παρότι οι μελέτες περίπτωσης είναι εντοπισμένες σε μια μητροπολιτική περιοχή, η επιλογήτους με συγκεκριμένα κριτήρια επιτρέπει την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων γιααντίστοιχους αστικούς συντελεστές στο σύνολο των ελληνικών πόλεων. Στο πλαίσιο τηςερευνητικής αυτής προσπάθειας, αναζητούνται, τέλος, τρόποι για την απλοποίηση τηςμεθοδολογίας για την θεωρητική εμβάθυνση του ζητήματος μέσα από μελλοντική έρευνα.