Souvenirs: the material culture of cultural tourism

Abstract

This thesis explores the processes through which tourists generate meanings and re-establish (or reject) cultural stereotypes through their interaction with souvenirs during their cultural tourism experience in Greece. To date, there has been little empirical research that explores the generation of meanings and cultural stereotyping during the tourist experience. Previous studies have not dealt either with the influence of the museum experience in these processes. To address this gap, this thesis aims to explore how perceptions of authenticity are negotiated during visits to museums, souvenir shops and ceramic workshops. Since the tourist experience in Greece revolves around the cultural heritage of the country, the thesis focuses more on the souvenirs that relate to this heritage. Following the recent return to things in material culture studies and museum studies, the thesis investigates further the tourist-souvenir engagements and the ways that people experience souvenirs both through their representational and material properties. The research follows a mixed-method approach adopting a triangulation design of both qualitative and quantitative methods which consisted of participant observation, survey with questionnaires and in-depth interviews with tourists visiting Greece in organised tours by travel agencies. A few interviews were also conducted with professionals of the souvenir retail industry in Greece. The findings showed that the cultural stereotypes formed prior to the arrival of tourists in Greece were re-established during the tourist experience. The majority of the research participants showed a special interest for souvenirs that relate to Classical heritage and regarded them as the most representative of the Greek culture. This thesis identified that the tourist experience shapes perceptions of authenticity: museum replicas are considered to be more authentic than other mass-produced souvenirs. It was also indicated that not only museum objects add value to museum replicas but in many cases the souvenirs that replicate (or are inspired by) museum objects enhance the importance and aura of the original objects. Furthermore, the study of the ways that people engage with their souvenirs pointed to the significance of the souvenirs’ material properties for allowing embodied connections with the destination and the distant past. In this context, the study of souvenirs that relate to museum artefacts demonstrates possible ways that the public finds to engage with the distant past and with heritage objects.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή έχει σκοπό να ερευνήσει τις διαδικασίες παραγωγής νοήματος και αναπαραγωγής (ή απόρριψης) πολιτισμικών στερεοτύπων από τους τουρίστες-επισκέπτες της Ελλάδας, κατά τη διάρκεια της πολιτιστικής τουριστικής τους εμπειρίας μελετώντας την αλληλεπίδρασή τους με τα σουβενίρ. Μέχρι σήμερα, το συγκεκριμένο πεδίο, δεν έχει ερευνηθεί αρκετά και δεν έχει πραγματοποιηθεί επαρκής μελέτη σχετικά με την επιρροή της μουσειακής εμπειρίας στις συγκεκριμένες διαδικασίες. Στόχος της παρούσας διατριβής είναι να καλύψει αυτό το ερευνητικό κενό καθώς και να ερευνήσει τη διαπραγμάτευση αντιλήψεων που σχετίζονται με ζητήματα αυθεντικότητας κατά τη διάρκεια των επισκέψεων σε μουσεία, καταστήματα πώλησης σουβενίρ και εργαστήρια κεραμικής. Δεδομένου ότι η τουριστική εμπειρία στην Ελλάδα επικεντρώνεται, κυρίως, στην πολιτιστική της κληρονομιά, η παρούσα διδακτορική διατριβή εστιάζει στα σουβενίρ τα οποία αντλούν την έμπνευσή τους από αυτήν την κληρονομιά. Ακολουθώντας την πρόσφατη «επιστροφή στα πράγματα» (return to things) στις σπουδές του υλικού πολιτισμού και στη μουσειολογία, η παρούσα διατριβή ερευνά περαιτέρω την αλληλεπίδραση μεταξύ τουριστών και σουβενίρ καθώς και τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι «βιώνουν» τα σουβενίρ μέσω των αναπαραστατικών και υλικών τους ιδιοτήτων.H έρευνα που ακολουθήθηκε βασίστηκε στην υιοθέτηση ενός ευέλικτου σχεδίου με μεθοδολογικό τριγωνισμό, συνδυάζοντας ποσοτικές και ποιοτικές μεθόδους και πιο συγκεκριμένα τη συμμετοχική παρατήρηση, τις ποιοτικές συνεντεύξεις και τη δειγματοληπτική έρευνα με ερωτηματολόγια. Η έρευνα διεξήχθη σε τουρίστες περιηγητικού τουρισμού οι οποίοι επισκέφτηκαν την Ελλάδα σε οργανωμένα ταξίδια. Επιπροσθέτως, διεξήχθη μικρός αριθμός ποιοτικών συνεντεύξεων σε επαγγελματίες της αγοράς των σουβενίρ. Τα ευρήματα της έρευνας υποδεικνύουν ότι κάποια από τα πολιτισμικά στερεότυπα, τα οποία είχαν διαμορφωθεί πριν την άφιξη των τουριστών στην Ελλάδα, αναπαράγονται κατά τη διάρκεια της τουριστικής εμπειρίας. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα σουβενίρ που σχετίζονται με την Κλασική πολιτιστική κληρονομιά θεωρώντας τα ως τα πιο αντιπροσωπευτικά της Ελλάδας. Τα αποτελέσματα της έρευνας υποδεικνύουν ότι η τουριστική εμπειρία διαμορφώνει αντιλήψεις σχετικά με την αυθεντικότητα: τα αντίγραφα των μουσειακών αντικειμένων θεωρήθηκαν, από τους συμμετέχοντες στην έρευνα, περισσότερο αυθεντικά από τα σουβενίρ που παράγονται μαζικά. Τα ευρήματα της έρευνας υπέδειξαν επίσης ότι δεν είναι μόνο τα μουσειακά αντικείμενα τα οποία προσδίδουν αξία στα αντίγραφα αλλά σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να ισχύσει και το αντίθετο: τα μουσειακά αντίγραφα καθώς και τα σουβενίρ, που εμπνέονται από τα μουσειακά αντικείμενα, μπορούν να ενισχύσουν τη σημαντικότητα και την «αύρα» των πρωτότυπων μουσειακών εκθεμάτων. Επιπροσθέτως, η μελέτη των τρόπων με τους οποίους οι άνθρωποι σχετίζονται με τα σουβενίρ αναδεικνύει την ιδιαίτερη σημασία των υλικών ιδιοτήτων των σουβενίρ τα οποία επιτρέπουν ενσώματες συνδέσεις τόσο με τον ταξιδιωτικό προορισμό όσο και με το μακρινό παρελθόν. Σε αυτό το πλαίσιο, η μελέτη των σουβενίρ που σχετίζονται με μουσειακά αντικείμενα αναδεικνύει πιθανούς τρόπους μέσω των οποίων το ευρύτερο κοινό συνδέεται με το παρελθόν και τα πολιτιστικά αντικείμενα.