Ομογονεϊκότητα στην Ελλάδα: θεσμικές αλλαγές, κοινωνική αποδοχή και διεκδικήσεις

Abstract

Τhis dissertation inquires the variables that formulate the acceptance of same-sex parenthood acceptance in Greece. Following the vote of the bill no 4356 in late 2015 by the Greek Parliament, the first, theoretical part of the dissertation, begins with clarifications of the used theoretical frameworks around sexuality, family, gender, subjectivity and nation, in order to indicate and further analyze the social variables that shape societal acceptance towards same-sex families in Greece. The critical overview of the policy framework in regards to same-sex parenting rights in Europe and Greece analyses actions of stakeholders and policy-makers, hegemonic ideologies, trends, and (re)actions to same-sex parenting rights in Europe and Greece. To inquire the qualitative interaction between institutional change and social acceptance, the following research questions are posed: which are the social variables that shape social acceptance towards same-sex parenting and same-sex families, correlating to the existing institutional framework (bill no. 4356/2015)? How do same-sex parents/couples view societal reactions/acceptance; have recent institutional changes affected the aforementioned? A combination of qualitative research methods is used to investigate the variables that shape the social acceptance of same-sex parenting, and interdisciplinary ways of qualitative research are used in the second part of this dissertation to contribute to academic, social research on same-sex parenting in Greece. The research section includes the detailed discourse analysis of the Greek Parliament’s plenary meetings minutes and the public’s comments on the bill no. 4356/2015. Field research includes semi-structured interviews’ data from same-sex families, to fuel additional discourse analysis. The goal of this dissertation is to contribute to a novel sociological analysis of the variables that determine social acceptance and influence to the existing legislation on same-sex parenting. For this cause, four hypotheses (H) are examined. The first two are about the influences of heterosexism, religion, nationalism, and patriarchy on dominant social perceptions around sexuality and family (H1 & H2). The classification of social attitudes and opinions, as well as the outcome of activists' efforts and bill no 4356/2015 as an educational tool, are examined in the third hypothesis (H3). The fourth hypothesis delves into class and social inequalities divisions of same-sex parenting rights revendications and social acceptance of same-sex families - who inevitably fall into a framework of regularity and (in)visibility (H4). Heterosexism, hegemonic ideologies and norms about gender and sexuality, as well as socially predominant perceptions on religion, nation, and kinship, delineate family typology in heteropatriarchal societal rules. Those result in the legal and social exclusion of families who ‘deviate’ from the above societal rules. Hegemonic stereotypes set the so-called ‘normality’, as an example of the heteronormative norms. In view of discussions on the bill no. 4356 on December 2015 by the Greek Parliament, emerging calls for the protection of children deterred the provision of legal rights to same-sex families. Therefore, same-sex families live within the context of the cultural, socio-legal sovereignty of the heteronormative affinity. In this context, the role of the patriarchal notions of the modern state, structures and is structured by family relationships, based on gender stereotypes and sexual oppression. Towards social change, some outstanding results derive from this doctoral research: besides the normalization of family life and the value of social class in revendications, laws can contribute educationally in the Greek society, showcasing the importance of social education. Along with the overlooked actions of the civil society, those laws are paving the way for more essential steps forward.

Ο σκοπός της παρούσας διατριβής είναι να ερευνήσει τις μεταβλητές που διαμορφώνουν την κοινωνική αποδοχή της ομογονεϊκότητας στην Ελλάδα. Το πρώτο της μέρος στοχεύει στην αποσαφήνιση βασικών εννοιολογικών σχημάτων, τα οποία διαμορφώνουν την κοινωνική αποδοχή της ομογονεϊκότητας. Οι έννοιες της σεξουαλικότητας, της οικογένειας, του φύλου, της υποκειμενικότητας και του έθνους παίζουν κεντρικό ρόλο στο θεωρητικό πλαίσιο, το οποίο στη συνέχεια τροφοδοτεί εννοιολογικά το δεύτερο, ερευνητικό μέρος. Στη συνέχεια, εξετάζεται το θεσμικό πλαίσιο των ομογονεϊκών δικαιωμάτων στην Ευρώπη και στην Ελλάδα: οι δράσεις των φορέων κοινωνικής πολιτικής, οι πολιτικές, και οι κυρίαρχες ιδεολογίες, που συντελούν στη διαμόρφωση κοινωνικών τάσεων, δράσεων και αντιδράσεων απέναντι στα ομογονεϊκά δικαιώματα. Στην προσπάθεια να διερευνηθεί η ποιοτική αλληλεπίδραση των θεσμικών αλλαγών και της κοινωνικής αποδοχής της ομογονεϊκότητας, ερευνώνται τα εξής ερωτήματα: ποιες είναι οι κοινωνικές μεταβλητές που διαμορφώνουν την υπάρχουσα κοινωνική αποδοχή γύρω από την ομογονεϊκότητα και τις ομόφυλες οικογένειες, όσον αφορά το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο (νόμος υπ’ αριθμό 4356/2015); Επιπλέον ποιες είναι οι αντιλήψεις των ομόφυλων οικογενειών γύρω από την υπάρχουσα κοινωνική αποδοχή και τις πρόσφατες θεσμικές αλλαγές που αφορούν τα ομόφυλα ζευγάρια;Το δεύτερο μέρος με ένα συνδυασμό ποιοτικών μεθόδων έρευνας, ερευνά τις κοινωνικές μεταβλητές που διαμορφώνουν την κοινωνική αποδοχή και το νομικό πλαίσιο της ομογονεϊκότητας. Η παρούσα διατριβή ακολουθεί διεπιστημονικές και διαθεματικές οδούς ποιοτικής έρευνας, με στόχο να συμβάλει στην εξέταση των κοινωνικών πτυχών του θέματος. Χρησιμοποιώντας εργαλεία από τη μεθοδολογία της κριτικής ανάλυσης λόγου, αναλύονται τα πρακτικά των ολομελειών και των σχολίων των πολιτών επί της δημόσιας διαβούλευσης του Ν. 4356/2015. Η έρευνα πεδίου, ως συμπληρωματικό ερευνητικό εργαλείο, προσδίδει γνώση και δεδομένα από ημι-δομημένες συνεντεύξεις από ενήλικα μέρη ομόφυλων οικογενειών. Η παρούσα διατριβή, στοχεύει να συμβάλει στην εντόπιση και την ανάλυση των μεταβλητών που καθορίζουν την κοινωνική αποδοχή και την αλληλεπίδρασή τους με τις υπάρχουσες νομοθετικές ρυθμίσεις για την ομογονεϊκότητα. Οι υποθέσεις εργασίας (ΥΠ) διαμορφώνουν τα αποτελέσματα τις διατριβής, τα οποία αρχικά εξετάζουν τις επιρροές του ετεροσεξισμού, της θρησκείας, τον εθνικισμού και της πατριαρχίας στις κυρίαρχες κοινωνικές αντιλήψεις, αναφορικά με τη σεξουαλικότητα και την οικογένεια (ΥΠ1 & ΥΠ2). Ακόμα εξετάζεται η διαβάθμιση των κοινωνικών στάσεων και απόψεων, η συμβολή των ακτιβιστικών προσπαθειών, και ο εκπαιδευτικός ρόλος του Ν. 4356/2015 (ΥΠ3), ενώ υπογραμμίζεται το ταξικό πρόσημο και οι κοινωνικές ανισότητες αναφορικά με τη διεκδίκηση δικαιωμάτων, όπως και η έμμεση επιρροή του οικονομικού παράγοντα αναφορικά με την κοινωνική αποδοχή των ομόφυλων οικογενειών, οι οποίες μοιραία εμπίπτουν σε πλαίσια κανονικότητας και αορατότητας (ΥΠ4). Ως βασικό αποτέλεσμα της έρευνας, προκύπτει ότι οι κοινωνικές επιβολές του ετεροσεξισμού, του διπόλου του φύλου και της ετεροφυλόφιλης σεξουαλικότητας, διαπλέκονται με κυρίαρχες απόψεις και ιδανικά γύρω από την θρησκεία, τη συγγένεια, για το «έθνος» και τη συνέχειά του. Οι παραπάνω παράμετροι οριοθετούν την εννοιολόγηση της οικογένειας σύμφωνα με τους ετεροπατριαρχικούς κανόνες, αποκλείοντας νομικό-κοινωνικά όσες (ομόφυλες) οικογενειακές μορφολογίες αποκλίνουν από τα πατριαρχικά πρότυπα. Τα παραπάνω ηγεμονικά σχήματα θέτουν τα όρια της «κανονικότητας» και λειτουργούν παραδειγματικά προς την κατεύθυνση της ετερο-νόρμας. Επιπλέον, προβάλλουν ως αναγκαία την προστασία του «παιδιού», του μελλοντικού πολίτη του ελληνικού έθνους, από την «επικίνδυνη» ομογονεϊκότητα. Στον δρόμο προς τον κοινωνικό μετασχηματισμό, αναδείχτηκαν η συμβολή του νόμου 4356/2015 όχι μόνο προς την ανάδειξη της «κανονικότητας» των ομόφυλων ζευγαριών αλλά ως εκπαιδευτικό εργαλείο, όπως και η δράση της κοινωνίας των πολιτών ως ουσιαστικά θετικά βήματα.