Η επίδραση της φορολογικής ηθικής στην πρόθεση αναφοράς επεισοδίων φοροδιαφυγής και η συνεισφορά ενός νέου πληροφοριακού συστήματος (eTHOS)

Abstract

The social phenomenon of tax evasion is one of the most important problems that a state has to deal with. In fact, it is a serious crime against the country and one of the most crucial forms of social injustice. In Greece of the economic crisis, tax evasion caused the financial bleeding of loosing (anticipated) revenues, resulting thus in an increased inability to finance qualitative public goods and services, but also the activation of a virtuous cycle of creating a new tendency for tax evasion. For many people, the resolution of the phenomenon of tax evasion requires the intensification of the audits and tightening of the imposed fines, while for others, the first step towards finding a viable solution to this problem requires the determination of the factors that enhance the tax compliance, such as the tax morale. Several researchers argued that the phenomenon of tax evasion in Greece is strengthened because of the Greek citizens’ low tax morale, a fact explained by the low level of the perceived tax justice and the even more decreasing citizens’ trust towards the government and their fellow citizens.The present study is developed into four thematic sections. In the first, the theoretical foundation is presented, into which, at first, the theory of tax morale and the factors arising is developed, heavily relying on the results of a systematic literature review. Then, the theoretical foundation of the electronic governance and the information systems of tax interest (report of incidents of tax evasion) is presented. In the third section, the findings of the empirical research are presented and discussed. Finally, in the fourth section, an innovative information system for reporting incidences of tax evasion, with the symbolic name “eThos”, is developed. The research strategy followed to collect all the empirical data was the survey with the use a structured closed-end questionnaire. Greek citizens over the age of 15 (since a basic familiarization with smartphones and apps was required) constituted the research population of the thesis. The final sample includes the answers of 1.014 citizens. Descriptive univariate statistics as well as multivariate analysis was performed in order to analyse the data. However, the main technique that was used to test the proposed conceptual framework was Structural Equation Modeling. The results allowed us to draw many useful conclusions. First, in the present research, Greek citizens’ tax morale and the factors that influence it (according to the literature), was studied as a separate system. Special reference is made to the trust related factors, with a focus on the factors that affect the quality of governance. Besides, it has been suggested by several researchers that, in fact, the crisis faced by Greece is only partly of a fiscal nature, because essentially it is a crisis of prestige and credibility, that is, a crisis of trust. In addition, the present study examines the psychological factors of tax morale that influence citizens' intention for reporting incidents of tax evasion, which has also been studied as a separate system. After all, in Greece, most complaints are made for family reasons and professional disputes, retaliation and personal gain and not for essential reasons, such as the transfer of tax burden to the rest of society.In addition, this research studies, as a separate system as well, the technical factors that affect Greek citizens’ intention to use an information system for reporting tax evasion incidents. After all, until today, complaints are made by filling out a simple form, via phone or by visiting the audit authorities. The important contribution of the present research is the synthesis of the three separate systems into a hyper-system (final structural model) that is proposed and constitutes a synthesis of the three separate systems (mentioned above), i.e. the tax morale sub-system, the intention for reporting tax evasion incidents sub-system and the intention to use an application for reporting tax evasion incidents sub-system, offering unique conclusions from the combination of direct and indirect paths (paths) among the factors. The proposed system can help in various ways and in different directions, since the conclusions emerged, both from the three (sub)systems and from the hyper-system, are very important and useful for the government and, especially, for the economic authorities that shape the operational programs aiming at tackling the social phenomenon of tax evasion and enhancing tax compliance. In particular, the conclusions of the current research have shown the high influence of "Tax conscience" and "Economic Patriotism" on tax morale, while the non-effect of tax morale on the intention for reporting, but also the use of an application for reporting tax evasion incidents, caused a special impression. Furthermore, noteworthy is the fact that none of the psychological factors (shame, guilt, risk and attitude towards the laws) affects the intention for reporting tax evasion incidents, while, on the contrary, patriotism and tax conscience have a significant effect. The effect of the demographic factor "Age" on the intention to report, but also in the use of the application, stood out against the rest demographic factors. Among the technical factors, the effect of "Perceived self-sufficiency" on the intention to use an application for reporting tax evasion incidents is superior.Finally, an application, eTHOS, was designed and developed. It is an innovative integrated information system for reporting tax evasion incidents, with the use of which it will be possible real episodes of non-issuance of sales receipts or services to be reported in real time and anonymously. We aspire that the data that will result from the use of this application eTHOS and the conclusions that will be drawn about the level of tax evasion by region and professional group, according to their particular demographic data, culture and habits, to be the precursor of the first "Observatory of Tax Morale".

Το κοινωνικό φαινόμενο της φοροδιαφυγής είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει ένα κράτος. Στην πραγματικότητα είναι ένα βαρύ έγκλημα κατά της χώρας και μια από τις πιο σοβαρές μορφές κοινωνικής αδικίας. Στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης, η φοροδιαφυγή προκάλεσε μια ακατάσχετη αιμορραγία (προϋπολογιζόμενων) εσόδων, με αποτέλεσμα να οδηγήσει στην αδυναμία χρηματοδότησης ποιοτικών δημοσίων αγαθών και υπηρεσιών, αλλά και την ενεργοποίηση ενός φαύλου κύκλου δημιουργίας νέας τάσης για φοροδιαφυγή. Για πολλούς, η επίλυση του φαινομένου της φοροδιαφυγής απαιτεί την εντατικοποίηση των ελέγχων και την αυστηροποίηση των προστίμων ενώ, για άλλους, η εύρεση λύσεων στο εν λόγω πρόβλημα απαιτεί τον προσδιορισμό των παραγόντων που ενισχύουν τη φορολογική συμμόρφωση, όπως η φορολογική ηθική. Αρκετοί ερευνητές υποστήριξαν ότι, το φαινόμενο της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα ενδυναμώνεται λόγω της χαμηλής φορολογικής ηθικής των Ελλήνων φορολογουμένων, ένα γεγονός που εξηγείται από το χαμηλό επίπεδο της αντιλαμβανόμενης φορολογικής δικαιοσύνης και της ολοένα μειούμενης εμπιστοσύνης των πολιτών προς την κυβέρνηση και τους συμπολίτες τους.Η παρούσα μελέτη αναπτύσσεται σε τέσσερις θεματικές ενότητες. Στην πρώτη, παρουσιάζεται εκτενώς το θεωρητικό υπόβαθρο εντός του οποίου αναπτύσσεται, αρχικά, η θεωρία της φορολογικής ηθικής και των παραγόντων που προκύπτουν στη βάση μίας συστηματικής βιβλιογραφικής ανασκόπησης. Στην συνέχεια, παρουσιάζεται το θεωρητικό υπόβαθρο της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και των πληροφοριακών συστημάτων φορολογικού ενδιαφέροντος (αναφοράς επεισοδίων φοροδιαφυγής). Στην τρίτη ενότητα περιλαμβάνονται τα ευρήματα που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της εμπειρικής έρευνας και ξεδιπλώνεται η στατιστική τους ανάλυση σε όλα τα στάδια. Τέλος, στην τέταρτη ενότητα αναπτύσσεται ένα καινοτόμο πληροφοριακό σύστημα αναφοράς επεισοδίων φοροδιαφυγής με το συμβολικό όνομα «eTHOS». Η ερευνητική στρατηγική που ακολουθήθηκε ήταν η δημοσκόπηση. Οι Έλληνες πολίτες άνω της ηλικίας των 15 ετών (λόγω μιας υποτυπώδους εξοικείωσης σε smartphones και apps), αποτέλεσαν το ερευνητικό πεδίο της διατριβής. Στο τελικό δείγμα περιλαμβάνονται 1014 πολίτες. Η ανάλυση των δεδομένων και η εξαγωγή των αποτελεσμάτων πραγματοποιήθηκε με τεχνικές απλής περιγραφικής στατιστικής, αλλά κυρίωςως, σύμφωνα με τεχνικές πολυμεταβλητής ανάλυσης. Τα ευρήματα της στατιστικής ανάλυσης οδήγησαν την παρούσα έρευνα σε πολλές και διαφορετικές κατευθύνσεις με συνδυαστικό τρόπο. Αρχικά, στην παρούσα έρευνα μελετήθηκε, ως ξεχωριστό σύστημα, η φορολογική ηθική των Ελλήνων πολιτών, αλλά και οι παράγοντες που την επηρεάζουν σύμφωνα με την βιβλιογραφία. Ειδική αναφορά γίνεται στους παράγοντες εμπιστοσύνης με κατεύθυνση προς τους παράγοντες που επιδρούν την ποιότητα διακυβέρνησης. Άλλωστε, έχει ειπωθεί από αρκετούς ερευνητές ότι, στην πραγματικότητα, η κρίση που αντιμετώπισε η Ελλάδα είναι εν μέρει δημοσιονομικού χαρακτήρα γιατί κατά βάθος είναι μια κρίση κύρους και αξιοπιστίας, δηλαδή, κρίση εμπιστοσύνης. Επιπλέον, η παρούσα έρευνα μελετά τους ψυχολογικούς παράγοντες της φορολογικής ηθικής που επιδρούν στην πρόθεση για την αναφορά επεισοδίων φοροδιαφυγής που, επίσης, μελετήθηκε ως ξεχωριστό σύστημα. Άλλωστε, οι περισσότερες καταγγελίες στην Ελλάδα γίνονται για λόγους οικογενειακών και επαγγελματικών διαφορών, αντεκδίκησης και προσωπικού οφέλους και όχι για ουσιαστικούς λόγους, όπως είναι η μετακύληση φορολογικού βάρους στο υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο. Επιπρόσθετα, η έρευνά μας μελετά, επίσης ως ξεχωριστό σύστημα, τους τεχνικούς παράγοντες που επιδρούν στην πρόθεση των Ελλήνων πολιτών για χρήση ενός πληροφοριακού συστήματος αναφοράς επεισοδίων φοροδιαφυγής. Άλλωστε, μέχρι και σήμερα, η καταγγελία γίνεται με την συμπλήρωση μιας απλής φόρμας, μέσω τηλεφώνου ή μέσω επίσκεψης στις ελεγκτικές αρχές. Η σημαντική συνεισφορά της παρούσας έρευνας είναι η σύνθεση των τριών ξεχωριστών συστημάτων σε ένα υπερ-σύστημα (τελικό δομικό μοντέλο) που προτείνεται και αποτελεί μια σύνθεση των τριών ξεχωριστών συστημάτων (που προαναφέρθηκαν), δηλαδή της φορολογικής ηθική, της πρόθεσης αναφοράς επεισοδίων φοροδιαφυγής και της πρόθεσης χρήσης μια εφαρμογής για την αναφορά επεισοδίων φοροδιαφυγής, προσφέροντας μοναδικά συμπεράσματα από τον συνδυασμό των άμεσων και έμμεσων διαδρομών (paths) μεταξύ των παραγόντων. Το προτεινόμενο σύστημα μπορεί να βοηθήσει ποικιλοτρόπως και σε διαφορετικές κατευθύνσεις, αφού τα συμπεράσματα που προέκυψαν, τόσο από τα τρία (υπο)συστήματα, όσο και από το υπερσύστημα, είναι πολύ σημαντικά και χρήσιμα για την κυβέρνηση και ειδικά για τις οικονομικές αρχές που διαμορφώνουν τα επιχειρησιακά προγράμματα που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση του κοινωνικού φαινομένου της φοροδιαφυγής και την ενίσχυση της φορολογικής συμμόρφωσης. Ειδικότερα τα συμπεράσματα της έρευνας έδειξαν την υψηλή επίδραση που ασκούν οι παράγοντες «Φορολογική συνείδηση» και «Οικονομικός πατριωτισμός» στην φορολογική ηθική, ενώ ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε η μη επίδραση της φορολογικής ηθικής στην πρόθεση για την αναφορά αλλά και στην χρήση μίας εφαρμογής αναφοράς επεισοδίων φοροδιαφυγής. Επίσης, άξιο ερμηνείας είναι το γεγονός ότι, κανένας από τους ψυχολογικούς παράγοντες (ντροπή, ενοχές, ρίσκο και στάση έναντι των νόμων) δεν επιδρά στην πρόθεση για την αναφορά επεισοδίων φοροδιαφυγής, ενώ, αντίθετα, επιδρά σημαντικά ο πατριωτισμός και η φορολογική συνείδηση. Ξεχώρισε, δε, η επίδραση του δημογραφικού παράγοντα «Ηλικία» έναντι των υπόλοιπων παραγόντων στην πρόθεση για αναφορά, αλλά και στην χρήση της εφαρμογής. Στους τεχνικούς παράγοντες υπερτερεί η επίδραση που ασκεί η «Αντιλαμβόνομενη αυτεπάρκεια» στην πρόθεση χρήσης εφαρμογής για την αναφορά επεισοδίων φοροδιαφυγής». Τέλος, στην παρούσα έρευνα σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε η εφαρμογή eTHOS, ένα καινοτόμο ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα αναφοράς επεισοδίων φοροδιαφυγής, με τη χρήση του οποίου θα είναι δυνατόν να αναφέρονται σε πραγματικό χρόνο, ανώνυμα, πραγματικά επεισόδια μη έκδοσης αποδείξεων πώλησης ή παροχής υπηρεσιών. Φιλοδοξούμε τα στοιχεία που θα προκύψουν από την χρήση της συγκεκριμένης εφαρμογής eTHOS και τα συμπεράσματα που θα εξαχθούν για το επίπεδο φοροδιαφυγής ανά περιοχή και επαγγελματική ομάδα, σύμφωνα με τα ιδιαίτερα δημογραφικά τους στοιχεία, την κουλτούρα και τις συνήθειες, να αποτελέσουν τον προπομπό του πρώτου «Παρατηρητηρίου Φορολογικής Ηθικής».