Η ελληνική κινηματογραφική παραγωγή: 1942-1990: πολιτισμικές και παραγωγικές μεταβολές

Abstract

The subject of our doctoral dissertation is the analysis, description and commentary of Greek film production in the period from 1942 to the late 1980s. Our research will focus on this period and will analyze the productive process in the field of cinema. To illustrate the possible factors that alter the productive model in this period, we will turn to the theory of Fordism and Post-fordism, the sociological perspective of the production of culture developed by Peterson (1976), the perspective of Becker's "Art World" (1982), but also the shift to the culture of production recommended by Caldwell (2008) and production studies (Mayer, Banks & Caldwell, 2009).Our analysis throughout the dissertation structure has systematically developed aspects of Greek film production that have not so far emerged, such as its organization, its culture, its funding sources, its corporate structures, the role of technology, and so on, weaving a complex web over the years, while the institutional framework and the official and informal actors in the film industry have decisively complete the field. Films have been treated not only as cultural agents, but also as products that are produced and promoted through specific ways in different time periods with different results when the production pattern changes. Research in the records of major companies in the PEK period or in the records of the directors-producers of the NEK period revealed for the first time data on the organizational control of past companies or the structure of independent producers, in every detail, while production factor interviews of the historical period we examined, complemented the organizational aspects, and the structural components that remained untapped around the film landscape to date. The Fordist model of production followed by most major mass production companies and the change to the most modern forms of production, with horizontal integration and flexible forms of business management also reveals the boundaries surrounding the production model of a popular cinema developed by the PEK period and the features of understanding the contemporary Greek cinema landscape. It, also, demonstrates how the organizational structure of producers is another important reason for producing valuable films, whether talent or not, of their stakeholders. The dissertation, we believe, opens a new way of recording an important historical era of Greek cinema, through the mode of production, further dissolving the image of successful commercial films of the PCU era and of the artistic producers of the NEK period. We are hopefully paving the way for more research in the field of cinema production, which may provide more answers in the history of cinema. At the same time, we believe it raises questions about the structure of successful production models, as well as the conditions that could lead to a viable contemporary cinema. The discussion of the production mechanisms of culture and the changes in Greek film production does not end with this dissertation, but, rather, we proceeded in the hope that it is the starting point.

Αντικείμενο της διδακτορικής μας διατριβής είναι η ανάλυση, η περιγραφή και ο σχολιασμός της κινηματογραφικής παραγωγής στον ελληνικό κινηματογράφο την περίοδο 1942 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Η έρευνά μας θα επικεντρωθεί σε αυτήν την περίοδο και θα αναλύσει την παραγωγική διαδικασία στον χώρο του κινηματογράφου. Για να στοιχειοθετήσει τους πιθανούς παράγοντες που μεταβάλλεται το παραγωγικό μοντέλο σε αυτήν την περίοδο, θα στραφεί στη θεωρία του φορντισμού και του μεταφορντισμού, στην κοινωνιολογική οπτική παραγωγής της κουλτούρας που αναπτύσσει ο Peterson (1976), την οπτική του «κόσμου της τέχνης» του Becker (1982), αλλά και τη στροφή προς την κουλτούρα της παραγωγής που συστήνει ο Caldwell (2008) και, γενικότερα, οι σπουδές στην παραγωγή (production studies) (Mayer, Banks & Caldwell, 2009). Η ανάλυσή μας, σε όλη τη δομή της διατριβής, ανέπτυξε συστηματικά πτυχές της ελληνικής κινηματογραφικής παραγωγής που δεν έχουν έως τώρα αναδειχθεί, όπως η οργάνωσή της, η κουλτούρα της, οι χρηματοδοτικές της πηγές, οι δομές των εταιρικών της σχηματισμών, ο ρόλος της τεχνολογίας, κ.ά., υφαίνοντας ένα πολύπλοκο ιστό στη διάρκεια των ετών που αναπτύσσεται, ενώ το θεσμικό πλαίσιο και οι επίσημοι και ανεπίσημοι δρώντες του κινηματογραφικού χώρου συμπλήρωσαν καθοριστικά το πεδίο. Οι ταινίες αντιμετωπίσθηκαν όχι μόνο ως φορείς κουλτούρας, αλλά και ως προϊόντα που κατασκευάζονται και αναδεικνύονται μέσα από συγκεκριμένους τρόπους στις διαφορετικές χρονικές περιόδους με διαφορετικά αποτελέσματα, όταν το παράδειγμα παραγωγής αλλάζει. Η έρευνα στα αρχεία σημαντικών εταιρειών της περιόδου ΠΕΚ ή στα αρχεία των σκηνοθετών-παραγωγών της περιόδου ΝΕΚ έφερε στο φως, για πρώτη φορά, στοιχεία για τον οργανωτικό έλεγχο των εταιρειών του παρελθόντος ή τη δομή ανεξάρτητων παραγωγών, με κάθε λεπτομέρεια, ενώ οι συνεντεύξεις συντελεστών της παραγωγής της ιστορικής περιόδου που εξετάσαμε, συμπλήρωσε τις οργανωτικές πτυχές και τα δομικά συστατικά, που παρέμειναν αναξιοποίητα γύρω από το κινηματογραφικό τοπίο έως σήμερα. Το φορντικό μοντέλο παραγωγής που ακολούθησαν οι σημαντικότερες εταιρείες της μαζικής παραγωγής, ως επί το πλείστον, και η αλλαγή στις πιο σύγχρονες μορφές παραγωγής, με οριζόντια ενοποίηση και ευέλικτες μορφές διοίκησης των επιχειρήσεων, φανερώνει και τα όρια γύρω από το παραγωγικό μοντέλο ενός λαϊκού κινηματογράφου που αναπτύσσει η περίοδος ΠΕΚ καθώς και τα χαρακτηριστικά της κατανόησης του σύγχρονου ελληνικού κινηματογραφικού τοπίου. Επιπλέον, φανερώνει πώς η οργανωτική δομή των παραγωγών είναι ένας ακόμα σημαντικός λόγος παραγωγής αξιόλογων ταινιών, που δεν αφορά το ταλέντο ή μη των εμπλεκόμενων συντελεστών τους. Η διατριβή, πιστεύουμε, ανοίγει ένα νέο τρόπο καταγραφής μιας σημαντικής ιστορικής εποχής του ελληνικού κινηματογράφου, μέσα από τον τρόπο παραγωγής, ξεδιαλύνοντας περαιτέρω την εικόνα των επιτυχημένων εμπορικών ταινιών της περιόδου ΠΕΚ και των καλλιτεχνικών παραγωγών της περιόδου ΝΕΚ. Ανοίγει, ελπίζουμε, τον δρόμο για περισσότερη έρευνα στον τομέα της κινηματογραφικής παραγωγής, που, ίσως, προσφέρει περισσότερες απαντήσεις και στον ιστορικό του κινηματογράφου. Παράλληλα, πιστεύουμε, εγείρει ερωτήματα ως προς τη δομή επιτυχημένων μοντέλων παραγωγής, αλλά και τους όρους που θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε σε έναν βιώσιμο σύγχρονο κινηματογράφο. Η συζήτηση γύρω από τους παραγωγικούς μηχανισμούς της κουλτούρας και τις μεταβολές της ελληνικής κινηματογραφικής παραγωγής δεν τελειώνει με αυτή τη διατριβή, αλλά, αντιθέτως, πορευτήκαμε με την ελπίδα ότι αποτελεί το σημείο εκκίνησης.