Αλληλεπίδραση διαχείρισης αγροτικών οικοσυστημάτων και βιοποικιλότητας: μελέτη περίπτωσης: το κιρκινέζι (Falco naumanni) στο θεσσαλικό κάμπο

Abstract

Lesser kestrel (Falco naumanni Fleisch) is a small migratory raptor. During its breeding season, it inhabits the open cultivated areas of Western Palearctic. It was considered one of the most common European birds of prey. The region of Thessaly is the breeding area of the largest part of the Greek population of the species. Lesser kestrel has suffered a dramatic population decline in the second half of the 20th century. Main reasons for the decline of the species population are considered the decrease of the nesting areas availability and the increase of agricultural intensification which have affected the extent and/or the quality of the species feeding habitats and the availability of its prey. Particularly, the reason for the Thessaly population decline is considered to be the agricultural land intensification, mainly the increase of the irrigated cotton cultivations recorded during the last two decades. The species is considered a potential indicator of agricultural biodiversity and a valuable representative species for assessing the environmental impacts of CAP (Common Agricultural Policy) and farming management practices on agroecosystems. Purpose of the present study was the investigation of the interactive mechanisms between management of the rural environment and biodiversity, based on feeding ecology of the lesser kestrel, as a species-indicator of the agroecosystem health. The estimation of availability of Orthoptera and Coleoptera in the main cultivations of the study area showed that legume fields support the highest total abundance of Coleoptera while cotton fields the lowest. Carabidae family is the most abundant Coleoptera family. Respectively, the highest abundance of Orthoptera was measured in fallow land/uncultivated fields, followed by cereal cultivations. The assessment of diet composition of the lesser kestrel indicated that the main categories of its prey was Orthoptera and Coleoptera, while Formicidae, Hemiptera, Dermaptera and at a lesser extend Scolopendridae and small mammals were completing the dietary preferences of the species during its breeding season. Furthermore, fallow land and uncultivated fields seems to be the ideal foraging habitat for the species in the area, while legumes and cereals crops are also selected as foraging habitats by the lesser kestrel. Overall, cereals, legumes, and fallow/uncultivated land support abundant prey for the lesser kestrel and are preferred by the species as feeding habitats. Consequently, these cultivations could be proposed as optimum solutions in conservation plans and biodiversity friendly agricultural ecosystem management in the area of the Thessaly plain.

Το κιρκινέζι (Falco naumanni Fleisch) είναι ένα μικρό μεταναστευτικό αρπακτικό. Κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου του, ενδιαιτεί στις ανοικτές καλλιεργούμενες περιοχές της Δυτικής Παλαιαρκτικής. Θεωρούνταν ως ένα από τα πιο κοινά ευρωπαϊκά αρπακτικά πουλιά. Στην περιοχή της Θεσσαλίας αναπαράγεται το μεγαλύτερο τμήμα του ελληνικού πληθυσμού του είδους. Το κιρκινέζι υπέστη δραματική πληθυσμιακή μείωση κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Ως κύριες αιτίες της μείωσης των πληθυσμών του είδους θεωρούνται η μείωση της διαθεσιμότητας των περιοχών φωλεοποίησης και η αύξηση της γεωργικής εντατικοποίησης, η οποία επηρέασε την έκταση ή/και την ποιότητα των ενδιαιτημάτων τροφοληψίας του είδους και τη διαθεσιμότητα τροφής του. Ειδικότερα, αίτια μείωσης του πληθυσμού του κιρκινεζιού στην περιοχή της Θεσσαλίας θεωρούνται οι μεταβολές της γεωργικής γης, με κυριότερη τη σταδιακή αύξηση της αρδευόμενης καλλιέργειας βαμβακιού κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Το κιρκινέζι θεωρείται ως κατάλληλο είδος-δείκτης της αγροτικής βιοποικιλότητας και αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό είδος για την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της ΚΑΠ (Κοινή Αγροτική Πολιτική) και των εφαρμοζόμενων γεωργικών πρακτικών στα αγροοικοσυστήματα. Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι η διερεύνηση των μηχανισμών αλληλεπίδρασης της διαχείρισης του αγροτικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας, μελετώντας την τροφική οικολογία του κιρκινεζιού στη Θεσσαλία, ως είδος- δείκτη για την υγεία του αγροοικοσυστήματος. Η εκτίμηση διαθεσιμότητας ορθόπτερων και κολεόπτερων στις κύριες καλλιέργειες της περιοχής έρευνας, ανέδειξε ότι τα αγροτεμάχια ψυχανθών εμφάνισαν την υψηλότερη συνολική αφθονία κολεόπτερων, ενώ τα αγροτεμάχια βαμβακιού την χαμηλότερη. Στην οικογένεια Carabidae ανήκαν τα περισσότερα άτομα, υπερέχοντας από όλες τις υπόλοιπες οικογένειες κολεόπτερων. Αντίστοιχα, η υψηλότερη αφθονία ορθόπτερων μετρήθηκε στα χέρσα/ακαλλιέργητα αγροτεμάχια, ενώ ακολούθησαν οι καλλιέργειες σιτηρών. Η εκτίμηση της σύνθεσης της τροφής του κιρκινεζιού ανέδειξε ως κύριες κατηγορίες λείας του είδους τα ορθόπτερα και τα κολεόπτερα, ενώ τα μυρμήγκια, τα ημίπτερα, τα δερμάπτερα και λιγότερο οι σκολοπένδρες και τα μικρά θηλαστικά ολοκλήρωναν τη διατροφική προτίμηση του κιρκινεζιού κατά την αναπαραγωγική περίοδο. Η γη σε καθεστώς αγρανάπαυσης ή ακαλλιεργησίας, φαίνεται να αποτελεί το ιδανικό ενδιαίτημα τροφοληψίας του είδους στην περιοχή, ενώ και οι καλλιέργειες των ψυχανθών και των σιτηρών, φαίνεται να είναι προτιμώμενες καλλιέργειες-ενδιαιτήματα από το κιρκινέζι. Συνολικά, οι καλλιέργειες σιτηρών, ψυχανθών και τα χέρσα ή ακαλλιέργητα αγροτεμάχια διατηρούν αφθονότερη λεία για το κιρκινέζι και παράλληλα προτιμώνται από το είδος ως ενδιαιτήματα τροφοληψίας. Κατά συνέπεια, αποτελούν προτεινόμενες καλλιεργητικές προτάσεις σε σχέδια διατήρησης του είδους και γενικότερα της βιοποικιλότητας, σε αγροτικά οικοσυστήματα στην περιοχή του θεσσαλικού κάμπου.