West African female migrants in the city of Athens: language and identity

Abstract

This study focuses on West-African female migrant narratives. While the growing numbers of migrants and refugees have transformed Greece during the last decades, these populations are often faced with hostility and discrimination. Contrary to other migrant populations, who have pursued tactics of invisibility, the black population of Greece bears a marker of otherness. Their external visibility, which is combined with their structural invisibility, results in lives lived in precarity. The study’s qualitative perspective brings to the surface hidden aspects of West-African female migrant identities. The central research question is‘How do West-African migrant women who live in Athens present themselves in their narratives?’ The analytical lens adopted sees identities as constructions. They are perceived as relational and sociocultural phenomena that emerge and circulate in interaction. An approach of narratives as co-constructions functions as an overarching conceptual lens.The dataset consists of 18 narratives, which are approached from a discourse analytic perspective. The analysis focuses on the women’s discursive self-presentations alongside the presentation of their relations and social realities, based on three linguistic structures: pronominal use, spatial deixis and represented speech. The women are found to strategically manipulate these structures depending on the stories they tell, the context of their interaction with the researcher and the identities they want to project. According to the findings, pronominal choices define the role of the self in relation to others through claims of groupmembership, normality and knowledge; spatial deixis anchors the speakers in different worlds, and gives them the opportunity to move between ‘here’ and ‘there’ while stressing their attachment to various locations; and represented speech enables them to align with different voices while activating parts of their identities both in the story world and in the wider social context. Throughout their narratives, the women present themselves as active agents and subjects of their histories. Claims for power, acts of agency, and resistance against hegemonic discourses define their linguistic choices.

Στόχος της διατριβής είναι να διερευνήσει τη σχέση γλώσσας και ταυτότητας στον πληθυσμό των μεταναστριών που προέρχονται από τρεις χώρες της Δυτικής Αφρικής (Γκάνα, Νιγηρία και Σιέρα Λεόνε) και κατοικούν στην πόλη της Αθήνας. Χρησιμοποιώντας μεθοδολογικά εργαλεία που προέρχονται από τους επιστημονικούς κλάδους της κοινωνιογλωσσολογίας και της ανθρωπογλωσσολογίας, η έρευνα αποσκοπεί στη σύνθεση των δύο θεωρητικών προσεγγίσεων με στόχο να εξετάσει συγκεκριμένες γλωσσικές δομές σε σχέση με τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού που τις χρησιμοποιεί. Ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της ομάδας είναι το γεγονός ότι τα μέλη της τη στιγμή της μετανάστευσης είναι ήδη δίγλωσσα, καθώς μιλάνε τη γλώσσα της χώρας καταγωγής τους και τουλάχιστον μία παλιά αποικιοκρατική γλώσσα. Επίσης πρόκειται για μια ομάδα τα μέλη της οποίας ανήκουν εμφανώς στον μεταναστευτικό πληθυσμό, καθώς το χρώμα του δέρματός τους τα διαχωρίζει από τον γηγενή πληθυσμό. Τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά αλληλεπιδρούν με το φύλο και δημιουργούν έναν σύνθετο συνδυασμό. Στο επίκεντρο βρίσκονται γλωσσολογικά ερωτήματα, η φύση του αντικειμένου της έρευνας δημιουργεί, όμως, έναν συνεχή διάλογο με τις σπουδές μετανάστευσης και φύλου. Κατά συνέπεια τα ερωτήματα διευρύνονται με την ενσωμάτωση παραγόντων όπως εξουσία, δύναμη και επιβολή.Το θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας βασίζεται κατά κύριο λόγο σε κείμενα προερχόμενα από τους κλάδους της κοινωνιογλωσσολογίας και της ανθρωπογλωσσολογίας. Στην διατριβή συμπεριλαμβάνονται επίσης κεφάλαια που επικεντρώνονται τόσο στην μετανάστευση γενικά όσο και στις ιδιαίτερες συνθήκες του ελληνικού πλαισίου τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή της διεξαγωγής της έρευνας. Τα διάφορα προγράμματα νομιμοποίησης, οι ιδιαίτερες συνθήκες που δημιούργησαν η οικονομική και η ακόλουθη προσφυγική κρίση καθώς και η διατύπωση ακροδεξιών απόψεων από ένα κομμάτι του τύπου, της κοινωνίας και της ελληνικής βουλής δημιούργησαν τις ιδιαίτερες συνθήκες στις οποίες ζει ο δυτικοαφρικανικός πληθυσμός της Αθήνας. Οι συνθήκες αυτές αποτέλεσαν τη βάση της ανάλυσης. Το φύλο και η σχέση του με την μετανάστευση έπαιξαν, επίσης, καθοριστικό ρόλο, καθώς επίσης και τα χαρακτηριστικά των χωρών προέλευσης, η ιστορία τους και η συνακόλουθη διαμόρφωση μιας ιδιαίτερης εθνικής και φυλετικής ταυτότητας. Ο ρόλος της ερευνήτριας στην κατασκευή των δεδομένων καθώς και το περιβάλλον της συνέντευξης έπαιξαν επίσης σημαντικό ρόλο και διαμόρφωσαν τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίστηκε, τελικώς, το υλικό, ως κατασκευή την οποία συνδιαμορφώνουν και οι δύο πλευρές που συμμετέχουν στην επικοινωνία.Το πρώτο κεφάλαιο της ανάλυσης δεδομένων εστιάζει στις προσωπικές αντωνυμίες. Στόχος είναι να κατανοηθούν οι τρόποι με τους οποίους οι προσωπικές αντωνυμίες, μέσω της δείξης, συνδέονται με ιεραρχικές δομές και συμβάλλουν στην συγκρότηση της ταυτότητας των γυναικών. Οι διεθνικές σχέσεις, ο ρόλος της αφρικανικής διασποράς και η επικοινωνία με άλλες μεταναστευτικές ομάδες τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες βρέθηκαν να επηρεάζουν την χρήση των προσωπικών αντωνυμιών και τις ταυτότητες που απεικονίζονται μέσα από αυτήν. Το δεύτερο κεφάλαιο επικεντρώνεται στις εκφράσεις τοπικής δείξης και τη σχέση τους με την ταυτότητα. Με βάση τα αποτελέσματα της ανάλυσης οι γυναίκες κάνουν χρήση των δυνατοτήτων που τους παρέχει η τοπική δείξη και συνδέονται με διάφορους χρόνους και χώρους, παρακάμπτοντας το πλαίσιο που τους έχει επιβάλει η γεωγραφική απομάκρυνση από την χώρα καταγωγής τους καθώς και η γραμμική απεικόνιση του χρόνου. Συγχρόνως, μέσα από την αναφορά τους σε συγκεκριμένους τόπους, κατασκευάζουν ισχυρές ταυτότητες και διεκδικούν την παρουσία τους στην πόλη της Αθήνας, ενώ τονίζουν τόσο την εργασία τους όσο και τη θρησκευτική τους πίστη και συσχετίζουν την παραμονή τους στην Ελλάδα με μια εικόνα μονιμότητας. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύεται ο αναφερόμενος λόγος με τις συνακόλουθες συνέπειες που έχει η χρήση του όσων αφορά τη διεκδίκηση φωνής και την υιοθέτηση συγκεκριμένης στάσης και οπτικής. Με βάση την ανάλυση των δεδομένων οι γυναίκες χρησιμοποιούν αναφερόμενο λόγο κατά κύριο λόγο όταν παραθέτουν ρατσιστικές εμπειρίες, όταν αναφέρονται στις γλωσσικές τους ικανότητες και όταν διηγούνται προσωπικές εμπειρίες. Στο σημείο αυτό οι σχέσεις εξουσίας και η διεκδίκηση του ανήκειν σε συγκεκριμένες ομάδες παίζουν καθοριστικό ρόλο και συμβάλλουν στην επιτέλεση της ταυτότητας των γυναικών στο ελληνικό συγκείμενο ενώ, συγχρόνως, οι γυναίκες διεκδικούν ισχυρές ταυτότητες, συχνά αντίθετες με αυτές που προβάλλει πάνω τους η πλειοψηφία.