Εξορυκτικές δραστηριότητες, χώρος και τοπικές κοινωνίες κατά την περίοδο της κρίσης: η περίπτωση του έργου εξόρυξης στη ΒΑ Χαλκιδική και οι χωρο-κοινωνικές του επιπτώσεις

Abstract

The aim of this dissertation is to study the transformations of space, as well as of the social and economic relations, due to the upcoming operations of the Hellas Gold mining project in NE Halkidiki. This area includes sixteen residential areas, which belong administratively to the Municipality of Aristotle. The investigation targets the mechanisms which established NE Halkidiki as a mining field of exploitation of its mineral wealth and created the conditions of today's social polarization around the mining project of Hellas Gold. The argument developed in the dissertation is that, in the study area, extractive capital is a key mechanism-modulator of confrontational socio-spatial conditions. Extractive capital affects and directs the spatial planning policies, social stratification and the local labor market. The space, which has become a tool to serve the mining industry, is further instrumentalized through the current investment, which is implemented within the current economic crisis. The research is not limited to the local scale but attempts to highlight the interdependency of different scales, from local to global and vice versa. The theoretical analysis views extraction as part of the development process and focuses on the permanence of the processes of primary accumulation and on critical theories of space, in order to describe the processes involved in the intensification of extraction. The intensification of mining projects is related to the capitalist accumulation through the financialization of mining, land grabbing and the geographies of uneven spatial development. The disruption of the local spatial balance as well as of social cohesion due to mining projects demonstrates the role of spatial policies and of the wider economic conjuncture. The research is further supported by two case studies from the global context of mining, following two field visits which took place in Cochabamba, Bolivia, and Rosia Montana, Romania.In this dissertation, special emphasis is placed on the significance of the multinational extractive company Eldorado Gold (the parent company of Hellas Gold) in order to understand the current situation in NE Halkidiki. The Canadian multinational company affects all levels of spatial analysis and provides the necessary interconnections between global and local level. The gold mining project indicates that the circulation of capital adopts both formal and informal ways to establish its power and to expand its zones of exploitation in crisis-ridden countries. The financial crisis and the austerity measures that followed provided an opportunity for the multinational extractive capital. This led to the selection of extractivism as the undisputable development model regarding the particular study area.

Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι να διερευνήσει τους μετασχηματισμούς του χώρου, των κοινωνικών και των οικονομικών σχέσεων λόγω της επικείμενης λειτουργίας του έργου εξόρυξης της Ελληνικός Χρυσός στη ΒΑ Χαλκιδική, σε μια περιοχή που περιλαμβάνει δεκαέξι οικισμούς, οι οποίοι ανήκουν διοικητικά στο Δήμο Αριστοτέλη. Αναζητούνται οι μηχανισμοί που καθιέρωσαν τη ΒΑ Χαλκιδική ως ένα μεταλλευτικό πεδίο εκμετάλλευσης του ορυκτού της πλούτου και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις της σημερινής κοινωνικής πόλωσης υπέρ και κατά του έργου εξόρυξης της Ελληνικός Χρυσός. Η θέση που αναπτύσσεται στη διατριβή υποστηρίζει ότι, στην περιοχή μελέτης, το εξορυκτικό κεφάλαιο αποτελεί το βασικό μηχανισμό-διαμορφωτή συγκρουσιακών χωροκοινωνικών συνθηκών. Το εξορυκτικό κεφάλαιο επηρεάζει και κατευθύνει τις χωροταξικές πολιτικές, την κοινωνική διαστρωμάτωση και την τοπική αγορά εργασίας. Ο χώρος, ο οποίος έχει εξελιχθεί σε εργαλείο για να υπηρετηθεί ο εξορυκτικός κλάδος, εργαλειοποιείται περαιτέρω με την τρέχουσα επένδυση, η οποία υλοποιείται στη συγκυρία της οικονομικής κρίσης. Η έρευνα δεν περιορίζεται στην τοπική κλίμακα αλλά προσπαθεί να αναδείξει την αλληλοτροφοδότηση όλων των κλιμάκων, από το τοπικό στο παγκόσμιο και από το παγκόσμιο και πάλι στο τοπικό. Η θεωρητική ανάλυση μελετά την εξόρυξη ως μέρος της αναπτυξιακής διαδικασίας και εστιάζει στη μονιμότητα των διαδικασιών της πρωταρχικής συσσώρευσης και στις κριτικές θεωρίες του χώρου, ώστε να περιγραφούν οι διαδικασίες γύρω από την εντατικοποίηση της εξόρυξης. Η εντατικοποίηση των εξορυκτικών έργων συσχετίζεται με τη συσσώρευση του κεφαλαίου μέσω της χρηματιστικοποίησης της εξόρυξης, της υφαρπαγής της γης και των γεωγραφιών της άνισης γεωγραφικής ανάπτυξης. Τα φαινόμενα διάρρηξης των τοπικών χωρικών ισορροπιών και της κοινωνικής συνοχής εξαιτίας εξορυκτικών έργων αναδεικνύουν το ρόλο των χωρικών πολιτικών και της γενικότερης οικονομικής συγκυρίας. Η έρευνα εμπλουτίζεται με δύο περιπτώσεις από το διεθνές πλαίσιο της εξόρυξης, μέσω δύο ερευνητικών επισκέψεων που πραγματοποιήθηκαν, στην Cochabamba της Βολιβίας και στη Rosia Montana της Ρουμανίας. Στη διατριβή, δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στο ρόλο που διαδραματίζει η μεταλλευτική πολυεθνική Eldorado Gold (η μητρική εταιρεία της Ελληνικός Χρυσός) για την κατανόηση της πραγματικότητας στη ΒΑ Χαλκιδική σήμερα. Όπως περιγράφεται, η συγκεκριμένη πολυεθνική εταιρεία εξόρυξης επηρεάζει όλα τα χωρικά επίπεδα ανάλυσης και προσφέρει τις απαραίτητες διασυνδέσεις μεταξύ παγκόσμιου και τοπικού επιπέδου. Το έργο εξόρυξης στη ΒΑ Χαλκιδική δείχνει ότι η κυκλοφορία του κεφαλαίου υιοθετεί ταυτόχρονα επίσημους και ανεπίσημους τρόπους, προκειμένου να εδραιώσει την εξουσία του και να επεκτείνει τις ζώνες εκμετάλλευσης σε χώρες υπό καθεστώς κρίσης. Η οικονομική κρίση και τα μνημόνια στα οποία υποβλήθηκε η οικονομία της χώρας αποτέλεσαν μία ευκαιρία για το πολυεθνικό εξορυκτικό κεφάλαιο. Από τότε μέχρι σήμερα, έχει ήδη διαμορφωθεί το κρίσιμο σημείο επιλογής του αναπτυξιακού μοντέλου για την περιοχή μελέτης.