Εξορυκτικές δραστηριότητες και κοινωνικο-οικολογικά κινήματα σε περίοδο κρίσης: το παράδειγμα της εξόρυξης χρυσού στη ΒΑ Χαλκιδική

Abstract

The aim of the dissertation is to study the socio-spatial and environmental conflict that takes place in NE Halkidiki, around the mining project of the mining company Hellas Gold/Eldorado Gold. In particular, I study how a specific activity - as part of the development process - creates a number of spatial inequalities, disparities and contradictions that take the form of a socio-spatial conflict and create a social-ecological movement.The three key questions are:a) Why, in the late 20th - early 21st century, mining activities are guided by processes other than the actual mineral wealth of a region?b) Why the political and social conjuncture in current Greece and within the global capitalist crisis favors "aggressive investments" such as the gold-extraction project in NE Halkidiki?c) Why and how gold mining generates socio-social conflicts that lead to the creation of a socio-ecological movement?The dissertation studies these questions in the light of the scientific subject of Political Ecology and more specifically Gramscian Political Ecology.Initially, I review the Political Ecology literature, focusing on environmental conflicts and social-ecological movements, Gramscian Political Ecology and extractivism.Then, I analyze the mining sector for its historical evolution in the context of neoliberalism, its sources of funding and the geographical dispersion of its activities. In addition, I thoroughly analyze Eldorado Gold: its global activities, its strategy, its structure and its financial framework. Emphasis is placed on tax evasion processes. The company's study is used as a "model" for the industry's overall study.Second, I briefly analyze how Greece’s debt crisis, together with austerity and fiscal adjustment policies, brings to light new areas of profitability, such as the mineral wealth of NE Halkidiki.Finally, I focus on NE Halkidiki. I study the anthropogeography of the Municipality of Aristotle emphasizing on the spatial and social contrasts that have historically been formed between different communities. I present and study in depth the Environmental Impact Assessment Report of the project and highlight the negative economic, social and environmental impacts. I analyze how these effects are perceived and "experienced" differently by the different social groups. I study the history of mining activities and past mobilizations of the inhabitants - and workers - and I seek their imprint in today's conflict. Mainly, I try to analyze the conflict and the social movement through: (a) The formation and escalation of the social movement "soshalkidiki" since 2011. (b) The conflict through the different social groups' arguments. (c) The conflict as presented in the results of the local, regional and national elections for the period 2007-2015 for the Municipality of Aristotle. (d) The daily confrontation between the two groups of the local population, those who criticize and react to the environmental destruction because of the mining project, and those who support the mining.

Σκοπός της διατριβής είναι να ερευνήσει τη χωροκοινωνική και περιβαλλοντική σύγκρουση που λαμβάνει χώρα στη ΒΑ Χαλκιδική, γύρω από το έργο εξόρυξης της Ελληνικός Χρυσός και της Eldorado Gold. Μια συγκεκριμένη δραστηριότητα ή επένδυση -ως μέρος της αναπτυξιακής δραστηριότητας- δημιουργεί πλήθος χωρικών ανισοτήτων και χωρικών αντιθέσεων. Οι ανισότητες και αντιθέσεις παίρνουν τη μορφή χωροκοινωνικής σύγκρουσης και γεννούν το κοινωνικό-οικολογικό κίνημα. Τα τρία βασικά ερωτήματα είναι: α) Γιατί στα τέλη του 20ου - αρχές του 21ου αιώνα, οι εξορυκτικές δραστηριότητες καθοδηγούνται και από άλλες διαδικασίες εκτός του υπαρκτού ορυκτού πλούτου μιας περιοχής; β) Γιατί η πολιτική και κοινωνική συγκυρία στην Ελλάδα την εποχή της κρίσης ευνοεί «επιθετικές επενδύσεις», όπως αυτή της Ελληνικός Χρυσός / Eldorado Gold; γ) Γιατί και πώς η εξόρυξη χρυσού γεννά χωροκοινωνικές συγκρούσεις, που οδηγούν στην ανάδυση ενός κοινωνικού-οικολογικού κινήματος;H διατριβή προσπαθεί να μελετήσει τα ερωτήματα αυτά υπό το πρίσμα του επιστημονικού αντικειμένου της Πολιτικής Οικολογίας αξιοποιώντας ιδιαίτερα την γκραμσιανή σκέψη εντός αυτής. Αρχικά μελετώ ειδικές πτυχές της βιβλιογραφίας, εστιάζοντας στις περιβαλλοντικές συγκρούσεις και στα κοινωνικά-οικολογικά κινήματα, στην γκραμσιανή πολιτική οικολογία και στον εξορυκτισμό ως πρότυπο ανάπτυξης. Στη συνέχεια, αναλύω τον εξορυκτικό κλάδο ως προς την ιστορική του εξέλιξη στο πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού, τις πηγές χρηματοδότησής του και τη γεωγραφική διασπορά των δράσεών του. Επιπλέον, αναλύω σε βάθος την Εldorado Gold: τις δραστηριότητές της ανά τον κόσμο, τη στρατηγική, τη δομή και το χρηματοδοτικό της πλαίσιο. Έμφαση δίνεται στις διαδικασίες φοροαπαλλαγής και φοροαποφυγής και στα «εργαλεία/μεθόδους» που αξιοποιεί. Η μελέτη της εταιρείας αξιοποιείται ως «πρότυπο» για τη μελέτη συνολικά του κλάδου.Σε δεύτερο επίπεδο, αναλύω, σύντομα, τον τρόπο με τον οποίο η κρίση χρέους της χώρας, μαζί με τις πολιτικές λιτότητας και δημοσιονομικής προσαρμογής φέρνει στο φως νέα πεδία κερδοφορίας, όπως είναι ο ορυκτός πλούτος της ΒΑ Χαλκιδικής.Τέλος, εστιάζω στη ΒΑ Χαλκιδική. Μελετάω την ανθρωπογεωγραφία του Δήμου Αριστοτέλη δίνοντας έμφαση στις χωρικές και κοινωνικές αντιθέσεις που έχουν ιστορικά διαμορφωθεί μεταξύ των διαφορετικών κοινοτήτων. Παρουσιάζω και μελετώ σε βάθος την Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και αναδεικνύω τις αρνητικές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις του έργου. Αναλύω πως αυτές οι επιπτώσεις γίνονται αντιληπτές και «βιώνονται» διαφορετικά από τις αντικρουόμενες κοινωνικές ομάδες. Μελετώ την ιστορία των μεταλλευτικών δράσεων και παλαιότερων κινητοποιήσεων των κατοίκων -και εργαζόμενων- και αναζητώ το αποτύπωμά τους στη σημερινή σύγκρουση.Κυρίως, προσπαθώ να αποτυπώσω τη σύγκρουση και το κοινωνικό κίνημα μέσα από: (α) Τη συγκρότηση και κλιμάκωση του κοινωνικού-οικολογικού κινήματος «soshalkidiki», όπως έγινε ευρύτερα γνωστό μετά το 2011. (β) Τη σύγκρουση μέσω των λόγων των εμπλεκόμενων μερών. (γ) Τα αποτελέσματα τοπικών -δημοτικών, περιφερειακών και εθνικών -βουλευτικών- εκλογών της περιόδου 2007-2015 για τον Δήμο Αριστοτέλη, αναλύοντας τα γύρω από το ερώτημα της εξόρυξης. (δ) Την καθημερινή αντιπαράθεση μεταξύ των δύο ομάδων του τοπικού πληθυσμού, εκείνων που κατακρίνουν και αντιδρούν στην εξόρυξη και την καταστροφή του τόπου και του περιβάλλοντος και αυτών που υποστηρίζουν την εξόρυξη.