Από τη συνθήκη του Μάαστριχτ στην οικονομική κρίση: η εξέλιξη της οικονομίας και του βιοτικού επιπέδου των πολιτών στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1992-2008

Abstract

This paper aims to study the elements of economic growth achieved during the period 1992-2008 in conjunction with the standard of living in Greece during the same period. The main issue is whether, and how the growth of the economy has affected the standard of living of citizens, in such a way that we can talk about the development of society. The study shows that this did not happen. That is to say, the view in the literature confirms that GDP growth alone does not lead to better living conditions in the world, especially when we provide content that includes the reduction of social and economic inequalities, which we consider a fundamental and integral feature of development. According to our research in the elements of the Greek economy during this period we are dealing with a typical case of capitalist growth of a country that is in an intermediate and dependent position in the imperialist system. This dependency deepened during this period as a result of the country's integration into the EU and EMU. So next to GDP growth there were the characteristics of the economy, such as the balance of payments, which testify to the weaknesses of the Greek economy and the situation of both primary and secondary production. At the same time, despite the increase in GDP, the country's public debt increased in absolute terms. It remained stable as a percentage of GDP while the banking system made moves that mortgaged its ability to guarantee smooth operation in the future. Corresponding is the picture of fiscal results with public revenues being one of the main problems of the economy. The tax system in the country was geared to raising income through indirect taxes, increasing the burden on employees and reducing taxation on business and profits. In terms of wealth distribution, the increase in economic inequalities is evident as the share of profits as a percentage of GDP increased relatively to that of wages. In this way, businesses benefited from almost all of the increase in labor productivity, which has significantly increased over the period. In an attempt to investigate whether, and to what extent the growth achieved can be translated into development, we have studied the development of critical – in our view – areas of social reality that significantly determine the standard of living. These areas include poverty and economic inequality, labor relations, health, social security and education. The results of the survey show that there was no positive effect of economic growth in these areas. More precisely, in some of them stagnation prevails while in others we find deterioration. In particular, poverty rates do not appear to be affected by GDP growth, while the gap inequality appears to be increasing. The context of labor relations is changing for the worse for workers, thereby worsening working conditions. The increase in health spending – as a result of economic growth – cannot be interpreted as an improvement in the level of health services, because it essentially stems from a significant increase in private health spending, thereby turning health from a social right into a commodity. In the field of social security, the period is marked by the deterioration of the socio-social rights of the working world through the reduction of pensionable salaries and the increase of the retirement age. Finally, in education, the 1997 educational reform is likely to increase class barriers while it is wrong to interpret the increase in admissions to universities as an enhancement of equality in opportunities. On the one hand, this increase is more burdensome for the poorest, and on the other hand there lies a serious concern in the imbalanced distribution of the student population since students from the most affluent backgrounds have a strong interest in high-profile and high-demand institutions. Based on the above, the – admittedly – significant growth of the Greek economy during the period 1992-2008 was not accompanied by those characteristics at both the economic and social level, and therefore, we cannot talk about the respective development of Greek society.

Η παρούσα εργασία έχει στόχο να μελετήσει τα στοιχεία της οικονομικής μεγέθυνσης που επιτεύχθηκε κατά την περίοδο 1992 – 2008 σε συνδυασμό με την πορεία του βιοτικού επιπέδου στη χώρα κατά την ίδια περίοδο. Το κύριο ζητούμενο είναι το αν και κατά πόσο η μεγέθυνση της οικονομίας επέδρασε στο βιοτικό επίπεδο των πολιτών, με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούμε να κάνουμε λόγο για ανάπτυξη της κοινωνίας. Από την έρευνα προκύπτει ότι κάτι τέτοιο δε συνέβη. Επιβεβαιώνεται δηλαδή η άποψη στην βιβλιογραφία, σύμφωνα με την οποία η αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ), από μόνη της δε συνεπάγεται και την βελτίωση των όρων ζωής των πολιτών. Ιδιαίτερα αν ορίζουμε ως βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και τη μείωση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων, στοιχείο το οποίο θεωρούμε θεμελιώδες και αναπόσπαστο χαρακτηριστικό της ανάπτυξης. Από τη μελέτη των στοιχείων της ελληνικής οικονομίας, κατά τη συγκεκριμένη περίοδο, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι έχουμε να κάνουμε με μια τυπική περίπτωση καπιταλιστικής μεγέθυνσης της οικονομίας μιας χώρας που βρίσκεται σε ενδιάμεση και εξαρτημένη θέση στο ιμπεριαλιστικό σύστημα. Η εξάρτηση αυτή βάθυνε ακόμα περισσότερο κατά την περίοδο αναφοράς ως αποτέλεσμα της ένταξης της χώρας στην ΕΕ και στην ΟΝΕ. Δίπλα λοιπόν στην αύξηση του ΑΕΠ συνυπήρχαν χαρακτηριστικά της οικονομίας, όπως για παράδειγμα το ισοζύγιο πληρωμών, που μαρτυρούν τις αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας και την κατάσταση τόσο του πρωτογενούς όσο και του δευτερογενούς τομέα παραγωγής. Παράλληλα και παρά την αύξηση του ΑΕΠ, το δημόσιο χρέος της χώρας αυξανόταν σε απόλυτα μεγέθη και παρέμενε σταθερό, ως ποσοστό του ΑΕΠ, ενώ το τραπεζικό σύστημα προχώρησε σε κινήσεις που υποθήκευσαν τη δυνατότητα εγγύησης της απρόσκοπτης λειτουργίας του στο μέλλον. Αντίστοιχη είναι η εικόνα των δημοσιονομικών δεικτών με τα δημόσια έσοδα να αποτελούν ένα από τα βασικά προβλήματα της οικονομίας. Το φορολογικό σύστημα στη χώρα προσανατολίστηκε στην άντληση εσόδων μέσω έμμεσων φόρων, στην αύξηση των βαρών για τους μισθωτούς και στη μείωση της φορολογίας για τις επιχειρήσεις και τα κέρδη. Σε ότι αφορά στην κατανομή του πλούτου που παράχθηκε διαπιστώνουμε την αύξηση των οικονομικών ανισοτήτων, αφού το μερίδιο των κερδών ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκε σε σχέση με εκείνο των μισθών. Με αυτόν τον τρόπο, οι επιχειρήσεις καρπώθηκαν σχεδόν το σύνολο της αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας η οποία ενισχύθηκε σημαντικά την συγκεκριμένη περίοδο. Στην προσπάθεια μας να ερευνήσουμε το αν και κατά πόσο η μεγέθυνση που επιτεύχθηκε μπορεί να μεταφραστεί σε ανάπτυξη, μελετήσαμε την εξέλιξη κρίσιμων – κατά την άποψη μας – πεδίων της κοινωνικής πραγματικότητας τα οποία προσδιορίζουν σε σημαντικό βαθμό το βιοτικό επίπεδο. Τα πεδία αυτά είναι: η φτώχεια και οι οικονομικές ανισότητες, οι εργασιακές σχέσεις, η υγεία, η κοινωνική ασφάλιση και η παιδεία. Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι δεν υπήρχε θετική επίδραση της οικονομικής μεγέθυνσης σε αυτά τα πεδία. Ακριβέστερα, σε κάποια από αυτά επικρατεί στασιμότητα ενώ σε άλλα εντοπίζουμε επιδείνωση. Πιο συγκεκριμένα οι δείκτες φτώχειας δε φαίνεται να επηρεάζονται από την αύξηση του ΑΕΠ, ενώ η ψαλίδα των ανισοτήτων δείχνει να μεγαλώνει. Το πλαίσιο των εργασιακών σχέσεων μεταβάλλεται προς το δυσμενέστερο για τους εργαζόμενους, χειροτερεύοντας με αυτό τον τρόπο τους όρους και τις συνθήκες εργασίας. Η αύξηση των δαπανών για την υγεία - αποτέλεσμα και της οικονομικής μεγέθυνσης – δεν μπορεί να ερμηνευτεί ως βελτίωση του επιπέδου των υπηρεσιών υγείας, επειδή κατά βάση προέρχεται από τη σημαντική αύξηση των ιδιωτικών δαπανών στον χώρο αυτό, μετατρέποντας έτσι την υγεία από κοινωνικό δικαίωμα σε εμπόρευμα. Στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης, η περίοδος χαρακτηρίζεται από την επιδείνωση των κοινωνικό – ασφαλιστικών δικαιωμάτων του κόσμου της εργασίας μέσω της μείωσης των συντάξιμων αποδοχών και της αύξησης του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης. Τέλος, στην εκπαίδευση, η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1997 μάλλον αυξάνει τους ταξικούς φραγμούς στην πρόσβαση σ’ όλες τις βαθμίδες, ενώ είναι λανθασμένη η ερμηνεία της αύξησης των εισακτέων στα Πανεπιστήμια ως ενίσχυση της ισότητας των ευκαιριών, αφού αφενός η αύξηση αυτή είναι ετεροβαρής για τα φτωχότερα στρώματα και αφετέρου υπάρχει σοβαρό ζήτημα ανισοκατανομής του φοιτητικού πληθυσμού, με τους φοιτητές που προέρχονται από τα πλουσιότερα οικονομικά στρώματα να στελεχώνουν κατά μεγάλη πλειοψηφία τα ιδρύματα υψηλού κύρους και μεγάλης ζήτησης. Με βάση τα παραπάνω, η – ομολογουμένως - σημαντική μεγέθυνση της ελληνικής οικονομίας, κατά την περίοδο 1992-2008, δεν συνοδεύτηκε από εκείνα τα χαρακτηριστικά τόσο στο οικονομικό όσο και στο κοινωνικό επίπεδο, ώστε να κάνουμε λόγο για ανάπτυξη της ελληνικής κοινωνίας.