Πολιτικές απηχήσεις στα τραγικά αποσπάσματα του Σοφοκλέους

Abstract

The purpose of this dissertation is to research the possible existence of political allusions in twenty-three fragmentary surviving tragedies of Sophocles and to try to prove the intention of the tragic poet to touch on some political aspects of his contemporary reality. Although we do not know the exact date when the specific tragedies were written and presented to the Athenians - a fact that is a problematic for this study - nevertheless we assume that they belong to the period from the end of the Median Wars (479 BC) to before end of the Peloponnesian War in 404 BC. The study begins with the presentation of Sophocles' relationship with politics and continues with the proof of the close relationship of tragedy with politics and in particular with the state organization of the Athenian state. We find it particularly useful to emphasize that in our study a brief analysis of the mythological context was first made, in which the fragmentary tragedies are included, and then an examination of their political extensions was carried out on the occasion of specific passages which in our view highlighted a political reflection. Our discussion focused on the tragedies of Athamas, Ajax the Locrian, Aegeus, The Ethiopians, The Captive Women, Acrisius, The Sons of Aleus, The Demand for Helen’s Return, Eriphyle, Eurypylus, Thyestes, Iphigeneia, The Women of Colchis, Nauplius, The Madness of Odysseus, Palamedes, Peleus, Polyxena, The Men of Scyros, Phaedra, Chryses and in excerpts 865/867/870 and 936/937. Through the study of these tragedies we observed the poet's willingness to indirectly highlight some critical issues of his time and at the same time to defend high ideals of the Athenian democracy. It is noteworthy that every dramatic work was for the Athenian citizen of the 5th century BC an element of political reflection and thinking which would provide the impetus for the improvement of the socio-political conditions of his life. Finally, it seems that Sophocles, by mitigating the importance of the mythological element of his works, perhaps leads the Athenian spectators to make a broader interpretation of his tragedies. This fact gives them the motivation to recognize in the dramatic dialogues and monologues some aspects of their modern democratic experiences and to associate various mythological elements with current issues, as long as the tragedies touch their political reality. At this point we could argue that in addition to the associations and connections that the theatrical audience with its own socio-political reality probably also enjoyed the fact that through tragedies both conventional social and moral values and traditional political ideological principles were called into question.

Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι να ερευνήσουμε την πιθανή ύπαρξη πολιτικών υπαινιγμών σε είκοσι τρεις αποσπασματικά σωζόμενες τραγωδίες του Σοφοκλή και να προσπαθήσουμε να αποδείξουμε την πρόθεση του τραγικού ποιητή να θίξει κάποιες πολιτικές πτυχές της σύγχρονής του πραγματικότητας. Αν και δεν γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία που συνεγράφησαν και παρουσιάστηκαν οι συγκεκριμένες τραγωδίες - γεγονός που αποτελεί μια προβληματική για τη συγκεκριμένη μελέτη - παρόλα αυτά εικάζουμε ότι ανήκουν στην περίοδο από το τέλος των Μηδικών Πολέμων (479 π.Χ.) έως πριν το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου το 404 π.Χ. Η μελέτη ξεκινά με την παρουσίαση της σχέσης του Σοφοκλή με την πολιτική και συνεχίζει με την απόδειξη της στενής σχέσης της τραγωδίας με την πολιτική και ειδικότερα με την πολιτειακή οργάνωση του αθηναϊκού κράτους. Θεωρούμε ιδιαίτερα χρήσιμο να τονίσουμε ότι στη μελέτη μας αρχικά πραγματοποιήθηκε μια σύντομη ανάλυση του μυθολογικού πλαισίου, στο οποίο οι αποσπασματικές τραγωδίες είναι ενταγμένες και έπειτα διενεργήθηκε εξέταση των πολιτικών προεκτάσεών τους με αφορμή συγκεκριμένα αποσπάσματα που κατά την άποψή μας αναδείκνυαν έναν έμμεσο πολιτικό προβληματισμό. Η συζήτησή μας επικεντρώθηκε στις τραγωδίες Αθάμας, Αίας Λοκρός, Αιγέας, Αιθίοπες, Αιχμαλωτίδες, Ακρίσιος, Αλεάδαι, Ελένης Απαίτησις, Εριφύλη, Ευρύπυλος, Θυέστης, Ιφιγένεια, Κολχίδες, Ναύπλιος, Οδυσσέας Μαινόμενος, Παλαμήδης, Πηλεύς, Πολυξένη, Σκύριοι, Φαίδρα, Χρύσης, και στα αποσπάσματα 865/867/870 και 936/937. Μέσα από τη μελέτη των εν λόγω τραγωδιών παρατηρήσαμε τη διάθεση του ποιητή να αναδείξει έμμεσα κάποια κρίσιμα ζητήματα της εποχής του και συγχρόνως να προασπιστεί υψηλά ιδεώδη της αθηναϊκής δημοκρατίας. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι κάθε δραματικό έργο συνιστούσε για τον Αθηναίο πολίτη του 5ου αιώνα π.Χ. στοιχείο προβληματισμού και περισυλλογής το οποίο θα πρόσφερε το έναυσμα για τη βελτίωση των κοινωνικοπολιτικών συνθηκών της ζωής του. Φαίνεται τελικά ότι ο Σοφοκλής μετριάζοντας την σπουδαιότητα του μυθολογικού στοιχείου των έργων του, ίσως, οδηγεί τους Αθηναίους θεατές στο να προβούν σε μια ευρύτερη ερμηνεία των τραγωδιών του. Το γεγονός αυτό τους δίνει το έναυσμα να αναγνωρίσουν στους δραματικούς διαλόγους και μονολόγους κάποιες πτυχές των σύγχρονων δημοκρατικών τους βιωμάτων και να συσχετίσουν διάφορα μυθολογικά στοιχεία με ζητήματα της επικαιρότητας, εφόσον η τραγωδίες αγγίζουν τη πολιτική τους πραγματικότητα. Στο σημείο αυτό θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι πέρα από τους συνειρμούς και τις συνδέσεις που έκανε το θεατρόφιλο κοινό με τη δική του κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα, πιθανώς, να απολάμβανε και το γεγονός ότι μέσω των τραγωδιών ετίθεντο υπό αμφισβήτηση τόσο οι καθιερωμένες κοινωνικές και ηθικές αξίες όσο και οι παγιωμένες πολιτικές ιδεολογικές αρχές.