Όψεις της παιδικής ηλικίας στην ελληνορρωμαϊκή Αίγυπτο

Abstract

The aim of this doctoral thesis is the study of papyrus documents from Greco-Roman Egypt, which provide information on children’s roles and different aspects of childhood. In addition, ancient Greek literature, medical treatises and epigraphical evidence provide enlightenment on the children’s multifaceted lives. The study consists of five chapters each of which is divided into sub-sections. The first chapter focuses on birth control methods. The first section examines means of contraception practiced by women in Greco-Roman Egypt, while the second is devoted to premature pregnancy termination and the reasons dictating this method of birth control. The chapter concludes with the study and discussion of children’s exposure and its origins, as well as the exposed children’s future and their social or legal status. The second chapter of the study is concerned with children’s upbringing and their education. Firstly, the role of wet nurses in Greco-Roman Egypt is examined primarily through wet-nursing contracts and further enhanced through private letters. Private correspondence between parents and children offers added valuable information on the pedagogue’s role in a child’s development. A separate section is devoted to education and its structure and organization, while great importance is given to the institution of Gymnasium. Lastly, the study provides evidence on education of children of the lower strata, clearly witnessed in apprenticeship contracts. The third chapter focuses on the way adults experienced different stages of childhood, reflected through ancient Greek literary sources and papyri. Further, insight is provided on infancy and transgression rituals at the turning points in children’s lives, while pederasty and the motive of mors immatura are also studied in order to demonstrate children’s place in society. The fourth chapter evaluates family relationships via private and official documentation. More specifically, the first two sections are dedicated to paternal and maternal powers in Greco-Roman Egypt and examine the parents’ role in a child’s life. Additionally, as the fundamental unit of society, the family was responsible for the child’s emotional and social development, best expressed in private correspondence between parents and children. The final chapter provides an account of children’s obligations within the family. Child labor and contribution to the family income can be deduced from farm accounts and service provision contracts (παραμοναί). On the other hand, literary sources and various types of documents such as petitions, wills and donations, indicate care of elderly parents (γηροτροφία) as a common duty of their offspring. The last obligation children had to fulfill towards their parents being their funeral rites, is best demonstrated in wills and private letters.

Αντικείμενο της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η μελέτη των παπυρικών κειμένων της ελληνορρωμαϊκής Αιγύπτου, με σκοπό τον καθορισμό του ρόλου των παιδιών και την εξέταση των διαφόρων όψεων της παιδικής ηλικίας. Η πολύπλευρη εξέταση της ζωής των παιδιών συμπληρώνεται με στοιχεία που προσφέρουν οι αρχαίες ελληνικές λογοτεχνικές πηγές, οι ιατρικές πραγματείες, καθώς και οι επιγραφές. Η διδακτορική διατριβή χωρίζεται σε πέντε κεφάλαια, τα οποία αποτελούνται από επιμέρους ενότητες. Το πρώτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στις μεθόδους περιορισμού των οικογενειακών μελών και στον βαθμό εφαρμογής τους στη ρωμαϊκή Αίγυπτο. Συγκεκριμένα, η πρώτη ενότητα μελετά τη μέθοδο της αντισύλληψης και αναφέρεται αναλυτικά στα αντισυλληπτικά μέσα που είχαν στη διάθεσή τους οι γυναίκες της ρωμαϊκής Αιγύπτου, ενώ αντικείμενο της δεύτερης ενότητας αποτελεί η εξέταση των μεθόδων της άμβλωσης και των λόγων που την επέτασσαν. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με τη μελέτη της έκθεσης των παιδιών. Εν προκειμένω, διερευνώνται η προέλευσή της και οι πιθανοί λόγοι που οδηγούσαν τους γονείς σε αυτή, ενώ παράλληλα προσδιορίζεται η τύχη των έκθετων παιδιών, καθώς και το κοινωνικό και νομικό τους status. Το δεύτερο κεφάλαιο πραγματεύεται την ανατροφή και την εκπαίδευση των παιδιών. Αρχικά, εξετάζεται ο θεσμός της τροφού, κυρίως μέσα από τα συμβόλαια τροφίτιδος και δευτερευόντως μέσα από ιδιωτικές επιστολές. Η ιδιωτική αλληλογραφία γονέων-παιδιών προσφέρει πληροφορίες για έναν ακόμη σημαντικό θεσμό που σχετίζεται με τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού, αυτόν του παιδαγωγού. Μία ξεχωριστή ενότητα πραγματεύεται τους υπόλοιπους φορείς διαπαιδαγώγησης και εμβαθύνει στην εκπαίδευση των παιδιών. Πιο αναλυτικά, προσδιορίζονται οι βαθμίδες, ο χαρακτήρας, καθώς και οι μέθοδοι της εκπαίδευσης στην ελληνορρωμαϊκή Αίγυπτο, ενώ παράλληλα εξετάζεται η συνέχεια του θεσμού του Γυμνασίου. Τέλος, αναλύονται οι όροι των συμβολαίων μαθητείας, των βασικών μαρτύρων της πρακτικής εκπαίδευσης των παιδιών των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Αντικείμενο του τρίτου κεφαλαίου αποτελεί η αντιμετώπιση των παιδιών από τους ενήλικες. Συγκεκριμένα, παρουσιάζεται η θέση του παιδιού στον κόσμο των ενηλίκων, όπως αυτή διαφαίνεται μέσα από τις λογοτεχνικές πηγές και τους παπύρους. Παράλληλα, αναλύονται παπυρικά έγγραφα που σχετίζονται με τη βρεφική ηλικία, καθώς και με τις τελετές μετάβασης, οι οποίες αφορούσαν κομβικές φάσεις της ζωής του παιδιού. Η μελέτη της παιδεραστίας και ο εντοπισμός στοιχείων της εφαρμογής της στην Αίγυπτο αποτελεί το θέμα της δεύτερης ενότητας, ενώ στην τρίτη ενότητα γίνεται αναφορά στην αντιμετώπιση της παιδικής θνησιμότητας και στο μοτίβο της mors immatura. Το τέταρτο κεφάλαιο εμβαθύνει στις σχέσεις γονέων-παιδιών υπό το φως ιδιωτικών και δημοσίων εγγράφων. Στις δύο πρώτες ενότητες του κεφαλαίου διερευνώνται οι εξουσίες του πατέρα και της μητέρας αντίστοιχα και εξετάζεται ο ρόλος των γονέων στη ζωή των παιδιών. Ξεχωριστή ενότητα καταλαμβάνει η μελέτη της ιδιωτικής αλληλογραφίας γονέων-παιδιών, η οποία προσφέρει πλήθος πληροφοριών για την καθημερινότητα και τη συναισθηματική τους κατάσταση. Το τελευταίο κεφάλαιο της διατριβής είναι αφιερωμένο στα καθήκοντα των παιδιών στο πλαίσιο της οικογένειας. Κατάλογοι πληρωμών, καθώς και συμβόλαια παροχής υπηρεσιών (παραμοναί) προσφέρουν στοιχεία για τη συνεισφορά των παιδιών στα οικονομικά του οίκου. Από την άλλη, οι λογοτεχνικές πηγές και παπυρικά έγγραφα, όπως υπομνήματα, διαθήκες και δωρεές, συμβάλλουν στην εξέταση της γηροκομίας (γηροτροφία) ως βασικού καθήκοντος των τέκνων. Τέλος, η μελέτη ολοκληρώνεται με τη θεώρηση της απόδοσης των νεκρικών τιμών στους γονείς, τόσο μέσω των διαθηκών όσο και μέσω των ιδιωτικών επιστολών.