Ο Tériade ως τεχνοκρίτης και εκδότης: 1926-1975

Abstract

The PhD dissertation deals with the career of the Greek-born art critic and publisher Tériade (Stratis Eleftheriadis, 1897-1983), who was an important mediator in the Parisian art world from the mid 1920s until the mid 1970s. Focusing on how Tériade’s career may be interpreted in the context of the art world of the twentieth century, the historical approach of the dissertation is enriched by the use of methodological tools from sociology and sociology of art, mainly the concepts of mediation, social networks, and symbolic and financial capital. Through his writings in the interwar Parisian art press and especially through his publications ‘Verve’ from the late 1930s onwards, and taking advantage of a strong professional network that he built, Tériade became established as an important mediator of modern art, who collaborated with and promoted artists such as Henry Matisse, Pablo Picasso, Henri Laurens, Marc Chagall, Fernand Léger and Joan Miró, whose art corresponded to his aesthetic ideal. This ideal consisted in a post-cubist aesthetic, and in particular in what Tériade called lyrical plasticity, a combination of pure plastic values with the artist’s emotion. Tériade shaped this perception as a young art critic and later realised it through his choices and strategy as a publisher, when the artists with whom he collaborated were recognised as the classic masters of modernism. The dissertation consists of four parts. The first part discusses and evaluates the methodological interpretive tools of the dissertation. The second part is dedicated to the activities and ideas of Tériade as an art critic, as well as to the building of his professional network. The third part deals with Tériade as a publisher, analysing his publications not only in aesthetic terms but also in relation to the networks through which modern art was created and disseminated, and in connection with the exchange of symbolic and financial capital between the members of these networks. The fourth part discusses the recognition that Tériade enjoyed in the last years of his life and his posthumous fame, as well as his symbolic ‘repatriation’ through his establishment of the Theophilos Museum and the Stratis Eleftheriadis-Tériade Museum-Library in Lesvos. Overall, I use the case of Tériade to highlight the importance of the role of mediators and networks in art production and diffusion and the complex matrix of interactions and interdependencies among actors of the art world on the basis of aesthetic principles and issues of financial success and social recognition.

Αντικείμενο μελέτης και ανάλυσης της διδακτορικής διατριβής αποτελεί η δράση και το έργο του ελληνικής καταγωγής τεχνοκρίτη και εκδότη τέχνης Tériade (Στρατής Ελευθεριάδης, 1897-1983), ο οποίος διέγραψε μια σημαντική πορεία στον παρισινό κόσμο της τέχνης από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Θέτοντας στο επίκεντρο της ανάλυσης το ερώτημα πώς η σταδιοδρομία του Tériade εγγράφεται στον κόσμο της τέχνης του 20ού αιώνα, η ιστορική προσέγγιση της διατριβής εμπλουτίζεται με τη χρήση μεθοδολογικών εργαλείων από την κοινωνιολογία και την κοινωνιολογία της τέχνης, κυρίως των εννοιών της μεσολάβησης, των κοινωνικών δικτύων και του συμβολικού και οικονομικού κεφαλαίου. Μέσα από τα κείμενά του στον μεσοπολεμικό παρισινό καλλιτεχνικό τύπο και κυρίως μέσα από τις εκδόσεις του Verve, που ιδρύθηκαν το 1937, και εκμεταλλευόμενος ένα ισχυρό επαγγελματικό δίκτυο που δημιούργησε, ο Tériade λειτούργησε ως ένας σημαντικός μεσολαβητής της μοντέρνας τέχνης που συνεργάστηκε και προώθησε καλλιτέχνες όπως οι Henri Matisse, Pablo Picasso, Henri Laurens, Marc Chagall, Fernand Léger και Joan Miró, οι οποίοι ανταποκρίνονταν στο αισθητικό ιδεώδες του. Το ιδεώδες αυτό συνίστατο σε μια μετακυβιστική αισθητική και συγκεκριμένα σε εκείνο που ο ίδιος αποκαλούσε λυρική πλαστικότητα, έναν συγκερασμό των καθαρών μορφοπλαστικών ιδεών με το συναίσθημα του καλλιτέχνη. Την αντίληψη αυτή τη διαμόρφωσε ως νεαρός τεχνοκρίτης και την υλοποίησε αργότερα μέσα από τις επιλογές και τη στρατηγική του ως εκδότης, όταν πια οι καλλιτέχνες με τους οποίους συνεργαζόταν καθιερώθηκαν ως ο κλασικός κανόνας του μοντερνισμού. Η διατριβή αποτελείται από τέσσερα μέρη. Στο πρώτο παρουσιάζονται και αξιολογούνται τα μεθοδολογικά ερμηνευτικά εργαλεία της διατριβής. Το δεύτερο είναι αφιερωμένο στη δράση και τις ιδέες του Tériade ως τεχνοκρίτη, καθώς και στη συγκρότηση του επαγγελματικού του δικτύου. Θέμα του τρίτου μέρους είναι η εκδοτική δραστηριότητα του Tériade, η οποία αναλύεται σε ό,τι αφορά τόσο την αισθητική πτυχή όσο και τα δίκτυα μέσω των οποίων διαμορφωνόταν και διακινούνταν η μοντέρνα τέχνη και την ανταλλαγή συμβολικού και οικονομικού κεφαλαίου ανάμεσα στα μέλη τους. Στο τέταρτο μέρος αναλύονται η αναγνώριση της οποίας έτυχε ο Tériade στα ύστερα χρόνια του βίου του και η υστεροφημία του, καθώς και ο «επαναπατρισμός» του μέσω της ίδρυσης του Μουσείου Θεόφιλου και του Μουσείου-Βιβλιοθήκης Στρατή Ελευθεριάδη- Tériade στη Λέσβο. Συνολικά, στη διατριβή χρησιμοποιείται η περίπτωση του Tériade για να αναδειχθεί η σημασία του ρόλου των μεσολαβητών και των δικτύων στην παραγωγή και τη διακίνηση της μοντέρνας τέχνης, καθώς και οι περίπλοκες σχέσεις αλληλεπίδρασης και αλληλεξαρτήσεων μεταξύ των διαφόρων παραγόντων του κόσμου της τέχνης στη βάση αισθητικών αρχών αλλά και της επίτευξης στόχων όπως η οικονομική επιτυχία και η κοινωνική αναγνώριση.