Όψεις της αναπηρίας σε δύο εκδοχές κινηματογραφικής αφήγησης: ταινίες μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ και η δυνατότητα αξιοποίησής τους στη διδακτική πράξη από τη σκοπιά των κοινωνικών προσεγγίσεων της αναπηρίας

Abstract

Can films help students to approach and understand disability as a social issue instead of individual problem and personal tragedy? And, if so, under which circumstances could this be done? The purpose of the current research is to examine the perceptions and ideologies concerning disability that the movies transfer, as well as the educational development of films so as to promote disability issues according the assumptions of the social model. The study is based to the next presuppositions: A) Disability is a social, cultural and political subject. The constrains the disabled experience are due to the failure of society to serve the needs of physically impaired people, entailing their disabling. B) Cinema keeps an important pedagogical role in the approach and understanding of many social issues. C) The kind of media literacy which can underpin the social model’s assumptions is the critical one, which is referred to the emancipatory procedure during which students are encouraged to decode and reveal the ideological meanings of the texts/films. The study compares and contrasts the way the disability is constructing in regard to the formulated disability models, throughout three movie categories of the contemporary film production: fiction films, documentaries and educational films. Key positions of the Emancipatory Research were involved, while methodologically, the study employs the Qualitative Content Analysis that Fillip Mayring introduced. According the results of this study, the individual model of disability, as well as the ideologies that underpin it, are still prevailing throughout the film production, despite the existence of films that shed light on the social and cultural implications of disability. However, most of the movies could be used in the teaching process aiming to highlight the social aspect of disability, under the condition that their analysis must take into account the key theoretical standpoints of Social Model of Disability, Critical Education and Critical Media Literacy.

Μπορούν οι ταινίες να συμβάλλουν στην προσέγγιση και κατανόηση της αναπηρίας από τους μαθητές ως κοινωνικού ζητήματος και όχι ως ατομικού προβλήματος και προσωπικής τραγωδίας; Και εάν ναι, υπό ποιες προϋποθέσεις μπορεί να γίνει αυτό; Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση των αντιλήψεων και των ιδεολογιών που μεταφέρουν οι ταινίες σε σχέση με την αναπηρία, καθώς και της δυνατότητας εκπαιδευτικής αξιοποίησης των ταινιών με στόχο την προώθηση των ζητημάτων της αναπηρίας σύμφωνα με τις παραδοχές του κοινωνικού μοντέλου. Η θεωρητική τεκμηρίωση της μελέτης βασίζεται α) στη θέση ότι η αναπηρία αποτελεί κοινωνικό, πολιτισμικό και πολιτικό ζήτημα και οι περιορισμοί που βιώνουν οι ανάπηροι οφείλονται στην αποτυχία της κοινωνίας να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των ανθρώπων με σωματικό έλλειμμα, οδηγώντας τους στην αναπηροποίηση, β) στην αναγνώριση του παιδαγωγικού ρόλου του κινηματογράφου στην προσέγγιση και κατανόηση διαφόρων κοινωνικών ζητημάτων και γ) στην παραδοχή ότι το είδος γραμματισμού στα μέσα που μπορεί να υπηρετήσει τις θέσεις του κοινωνικού μοντέλου είναι ο κριτικός γραμματισμός στα μέσα, ο οποίος αναφέρεται στη χειραφετική διαδικασία όπου το άτομο ενδυναμώνεται, ώστε να καταστεί ικανό να αποκαλύψει/αποκωδικοποιήσει τις ιδεολογικές διαστάσεις των κειμένων/ταινιών. Η έρευνα μελετά και συγκρίνει τον τρόπο που δομείται η αναπηρία σε σχέση με τα διατυπωμένα μοντέλα αναπηρίας σε τρεις κατηγορίες ταινιών: ταινίες μυθοπλασίας, ντοκιμαντέρ και εκπαιδευτικές ταινίες της σύγχρονης κινηματογραφικής παραγωγής. Αξιοποιήθηκαν βασικές αρχές της χειραφετικής έρευνας, ενώ μεθοδολογικά ακολουθήθηκε η ερευνητική πορεία που προτείνει ο Mayring, εισηγητής της ποιοτικής ανάλυσης περιεχομένου. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, το ατομικό μοντέλο και οι ιδεολογίες που το πλαισιώνουν εξακολουθούν να επικρατούν στην κινηματογραφική παραγωγή, παρά τη δημιουργία ταινιών που αναδεικνύουν τις κοινωνικές και πολιτισμικές προεκτάσεις της αναπηρίας. Ωστόσο, όλες οι ταινίες μπορούν να αξιοποιηθούν στην εκπαιδευτική πράξη με στόχο την ανάδειξη της φωνής και των εμπειριών των αναπήρων, όταν η επεξεργασία τους γίνεται μέσα από τους θεωρητικούς φακούς των Σπουδών για την Αναπηρία, της Κριτικής Παιδαγωγικής και του Κριτικού Γραμματισμού στα Μέσα.