Η ελληνόφωνη Ορθόδοξη Κοινότητα της Σμύρνης στην ύστερη Οθωμανική Αυτοκρατορία

Abstract

Smyrna was one of Europe's largest commercial ports from the 19th to the early 20th century. The members of the Greek-Orthodox Community of Smyrna presented important growth both economically and socially. However, the enthusiasm of the Community after the restoration of the Ottoman constitution (July 1908) quickly developed into restlessness. Relations between the Greek Orthodox and the Muslim element gradually began to deteriorate, culminating in the anti-hellenic trade boycott of 1909. The metropolitan issue that arose in January 1910 due to Metropolitan Vasilios' death created turbulence both inside and outside the Community. Chrysostomos elected as new Metropolitan of Smyrna. He was a nationally oriented high priest who had the support of the Greek government but was questioned by the Ottoman authorities. Soon after the election of Chrysostom the Community was faced with a new and more intense wave of trade boycott. The Greek government has tried to involve in the processes concerning the Ottoman elections of 1911 and 1912. These efforts were unsuccessful, as the Young Turks had been reinforced in Smyrna and the Greek government did not calculate the internal peculiarities of the local Community. The outbreak of the Balkan Wars (1912-1913) was a major cross path: the local Greek-Orthodox population demonstrated for the first time against an ethnic group turning against Bulgarian brutality in Macedonia and Thrace. The Ottoman defeats in the Balkan Wars made the Young Turks more hostile to the Greek-Orthodox populations, especially in the interior of Ionia. Thus, in the beginning of 1914, systematic persecution against the Greek-Orthodox populations of the interior began, while actions against them were intensified even within Smyrna. Subsequently, Chrysostom conflicts with the Ottoman authorities and is expelled from Smyrna in August 1914. During the First World War (1914-1918) Smyrna remains the safest place for the Greek-Orthodox populations. At the same time, Chrysostom attempted unsuccessfully to convince King Constantine (1913-1917, 1920-1922) of Greece's entry into the war. Chrysostom returned to Smyrna after the end of the war (1918), with the local Community proclaiming its craving for union with Greece, but also being plagued by internal disputes. The Community did not realize that the establishment of Greek administration in Smyrna (1919) did not mean de facto integration into Greece. High Commissioner Aristides Stergiadis followed a rigorous policy towards the Community, intervening even in issues that until then were Community’s jurisdiction. The unfavorable political, diplomatic and military developments for Greece since 1920 have brought to light initiatives for the salvation of Greek-Orthodox populations. In 1922, «Elliniki Mikrasiatiki Amina» was established in Smyrna, an organization that failed to offer a solution to above mentioned problem. In addition, Stergiadis drew up a plan for the establishment of an autonomous state of Asia Minor. The plan was not implemented, forces of Kemal entered Smyrna at the end of August 1922 and the Community completed its historic course in the most martyr way.

Η Σμύρνη αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά λιμάνια της Ευρώπης από τον 19ο μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα. Τα μέλη της ελληνορθόδοξης Κοινότητας Σμύρνης αναδείχτηκαν σε οικονομικό, κοινωνικό και δημογραφικό επίπεδο. Εντούτοις, ο ενθουσιασμός των Ρωμιών μετά την αποκατάσταση του οθωμανικού συντάγματος (Ιούλιος 1908) εξελίχτηκε γρήγορα σε προβληματισμό. Οι σχέσεις μεταξύ του ελληνορθόδοξου και του μουσουλμανικού στοιχείου άρχισαν σταδιακά να οξύνονται με αποκορύφωμα τον ανθελληνικό εμπορικό αποκλεισμό του 1909. Το μητροπολιτικό ζήτημα που προέκυψε τον Ιανουάριο του 1910 λόγω της εκδημίας του Μητροπολίτη Βασιλείου (1884-1910) δημιούργησε αναταράξεις τόσο εντός όσο και εκτός της Κοινότητας. Νέος Μητροπολίτης Σμύρνης εξελέγη ο από Δράμας Χρυσόστομος, ένας εθνικά προσανατολισμένος αρχιερέας που είχε την υποστήριξη της ελληνικής κυβέρνησης αλλά αμφισβητούνταν από τις οθωμανικές αρχές. Σύντομα μετά την εκλογή Χρυσοστόμου η Κοινότητα βρέθηκε αντιμέτωπη με ένα νέο και πιο εντατικό κύμα εμπορικού αποκλεισμού. Η ελληνική κυβέρνηση προσπάθησε να αναδειχτεί σε ρυθμιστικό παράγοντα των διεργασιών σχετικά με τις οθωμανικές εκλογές τόσο του 1911 όσο και του 1912. Οι προσπάθειες αυτές ήταν ανεπιτυχείς, καθώς αφενός οι Νεότουρκοι είχαν ισχυροποιήσει τη θέση τους στη Σμύρνη, αφετέρου η ελληνική κυβέρνηση δεν υπολόγισε τις εσωτερικές ιδιαιτερότητες της σμυρναϊκής Κοινότητας. Το ξέσπασμα και η εξέλιξη των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913) αποτέλεσαν μία σημαντική τομή: οι Ρωμιοί της Σμύρνης διαδηλώνουν για πρώτη φορά ενάντια σε κάποια εθνοτική ομάδα στρεφόμενοι κατά των βουλγαρικών βιαιοτήτων σε Μακεδονία και Θράκη. Οι οθωμανικές ήττες στους Βαλκανικούς Πολέμους κατέστησαν εχθρικότερους τους Νεότουρκους έναντι των Ρωμιών, ειδικότερα δε στο εσωτερικό της Ιωνίας. Έτσι, στις αρχές του 1914 άρχισε συστηματικός διωγμός ενάντια στους ελληνορθόδοξους πληθυσμούς του εσωτερικού, ενώ εντατικοποιήθηκαν οι δράσεις κατά των Ρωμιών ακόμη και εντός της Σμύρνης. Ακολούθως, ο Χρυσόστομος συγκρούεται με τις οθωμανικές αρχές και απομακρύνεται από τη Σμύρνη τον Αύγουστο του 1914. Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918) η Σμύρνη παραμένει η ασφαλέστερη τοποθεσία για τους Ρωμιούς. Την ίδια περίοδο, ο Χρυσόστομος προσπαθεί ανεπιτυχώς να πείσει τον Βασιλιά Κωνσταντίνο για την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο. Ο Μητροπολίτης Σμύρνης επέστρεψε στην έδρα του μετά τη λήξη του πολέμου (1918), με την τοπική Κοινότητα να διατρανώνει τον πόθο της για ένωση με την Ελλάδα αλλά και να μαστίζεται από εσωτερικές έριδες. Η Κοινότητα δεν συνειδητοποίησε ότι η εγκατάσταση ελληνικής διοίκησης στη Σμύρνη (1919) δεν σήμαινε την de facto ενσωμάτωση στην Ελλάδα. Ο Ύπατος Αρμοστής Αριστείδης Στεργιάδης ακολούθησε αυστηρή πολιτική έναντι των Ρωμιών, αναμειγνυόμενος ακόμη και σε ζητήματα που μέχρι τότε χειρίζονταν αποκλειστικά η Κοινότητα. Οι δυσμενείς πολιτικές, διπλωματικές και στρατιωτικές εξελίξεις για την Ελλάδα από το 1920 κι εξής έφεραν στο προσκήνιο πρωτοβουλίες για τη διάσωση της μικρασιατικής ρωμιοσύνης. Στη Σμύρνη συγκροτήθηκε το 1922 η Ελληνική Μικρασιατική Άμυνα, οργάνωση που δεν κατόρθωσε να προσφέρει κάποια λύση. Επιπλέον, ο Στεργιάδης εκπόνησε σχέδιο για την ίδρυση αυτόνομου μικρασιατικού κράτους. Το σχέδιο δεν εφαρμόστηκε, οι δυνάμεις του Κεμάλ εισήλθαν στη Σμύρνη στα τέλη Αυγούστου του 1922 και η Κοινότητα ολοκλήρωσε την ιστορική της διαδρομή με τον πλέον μαρτυρικό τρόπο.