Οι απολίτικοι στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία: μια κοινωνιοψυχολογική προσέγγιση

Abstract

This thesis is focused on the study of apoliticism in the contemporary Greek society through the realization of three research projects. Political science literature suggests that in the last decades, young citizens have become particularly disillusioned with the major institutions of representative democracy, thus turning apathetic and alienated. In this context, the term “apolitical” is frequently used in everyday life but its meaning is far from clear. Social Representations Theory (Moscovici, 1961/1976) helped us to reduce the ambiguity of the term, as it provided a better understanding of how the concept of apoliticism is reflected among Greek youth. The first step of this PhD research (thematic analysis applied on 28 semi-structured interviews) demonstrated that the social representation of apoliticism is not diffused in the same manner across the whole set of participants, but gives rise to a polemic juxtaposition between the opposites of apathy and protest. The former perceives apoliticism as a form of indifference and apathy towards politics and society, while the latter considers apoliticism as an act of protest and reaction against the political system.In the pilot study, we confirmed the existence of Amna and Ekmna’s (2014) typology among Greek youth. However we underlined the need to divide active citizens into two separated groups, those of partisans and those of politically engaged citizens (according to the types provided by political science literature), and we suggested a set of different, and more appropriate, terms for referring to “unengaged” and “disillusioned” citizens. The renewed typology distinguished between five forms of engagement among citizens: partisans, politically engaged citizens, stand-by citizens, apolitical citizens, and anti-political citizens.More precisely, the latest work puts forward a further refinement and development of Amna & Ekman’s (2014) typology and its connection to dimensions corresponding to Doise’s (1982) four levels of analysis (intra-individual, inter-individual, positional, and ideological). The sociopsychological dimensions that emerged from the previous surveys that we conducted, as well as participants’ demographic characteristics, and the traits of their political identity, were used as independent variables. More specifically, we determined that the variables of personality traits, emotions in relation to politics and the financial crisis, and participants’ political and ideological self-definition, belong to the intra-individual level. We associated the variables of idiocentrism and allocentrism with the inter-individual level. Demographic characteristics and social dominance orientation variables were then established as belonging to the positional level. The fourth level of analysis, the ideological level, corresponded to the following variables: social mentality (xenophobia, conservatism, progressivism), ideological positioning on the ‘Left-Right’ scale, political orientation, political interest, political participation (traditional, alternative, emerging through the years of financial crisis), and political identification with parental political views.The main results showed that three of the four dimensions (intra-individual, positional, and ideological) are involved in predicting the types of political engagement, whereas different combinations of variables contributed to the incidence of each one. The study concluded that apoliticism does not constitute a “solid” social phenomenon, but is divided into three sub-types: the first refers to a situation of distance from politics (latent form, stand-byers: emotionally engaged with politics), the second to a situation of genuine indifference to politics (apolitical citizens: lack of emotions toward politics), and the last to a situation of a denial of politics (latent form, anti-political citizens: negativity toward politics).

Η παρούσα εργασία καταπιάνεται με την μελέτη του φαινομένου της απολιτικότητας στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Ξεκινάει από την φιλοσοφική αναδρομή του όρου «απολίτικος» και την ανασκόπηση της σύγχρονης βιβλιογραφίας, προχωράει στην αναπαραστασιακή μελέτη της απολιτικότητας μέσω της χρήσης ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων (ημιδομημένες συνεντεύξεις και δομημένο ερωτηματολόγιο αντίστοιχα), για να καταλήξει στον επαναπροσδιορισμό της τυπολογίας (α)πολιτικής εμπλοκής και στη δημιουργία ενός πολυμεταβλητού μοντέλου πρόβλεψής της στον ελληνικό νεανικό πληθυσμό.Στο πρώτο μέρος, διερευνάται η κοινωνική αναπαράσταση της απολιτικότητας μέσω της διεξαγωγής 28 ημιδομημένων συνεντεύξεων. Η θεματική ανάλυση δείχνει ότι η εν λόγω αναπαράσταση εσωκλείει μια πολεμική διάσταση, αφού δεν διαχέεται με κοινά αποδεκτό τρόπο στο σύνολο των συνεντευξιαζόμενων, και διαγράφεται μέσα από το αντιθετικό δίπολο απάθειας - διαμαρτυρίας. Η αρνητική διάσταση προσλαμβάνει την απολιτικότητα ως μία στάση αδιαφορίας και απάθειας απέναντι στην πολιτική και την κοινωνία, ενώ η θετική διάσταση αντιλαμβάνεται την απολιτικότητα ως μια πράξη διαμαρτυρίας και αντίδρασης προς το υπάρχον πολιτικό σύστημα. Το δεύτερο μέρος αφορά τη δημιουργία ενός δομημένου ερωτηματολογίου που βασίστηκε σε αμφότερα τα αποτελέσματα των συνεντεύξεων και τα βιβλιογραφικά ευρήματα και συμπληρώθηκε από 195 άτομα (18-35 ετών). Τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν την ύπαρξη της τυπολογίας των Amna & Ekman (2014) στον ελληνικό νεανικό πληθυσμό, υποδεικνύοντας ότι οι τέσσερις κατηγορίες πολιτικής εμπλοκής (ενεργοί, «εν αναμονή», μη εμπλεκόμενοι και απογοητευμένοι πολίτες) διαφέρουν σημαντικά ως προς τις δύο διαστάσεις πολιτικού ενδιαφέροντος και πολιτικής συμμετοχής. Επιπλέον, φαίνεται ότι οι περισσότερο εμπλεκόμενες ομάδες αναπαράγουν την αρνητική αναπαράσταση της απολιτικότητας και των συνεπειών της στην ελληνική κοινωνία, ενώ οι λιγότερο εμπλεκόμενες πολιτικά ομάδες προσλαμβάνουν την απολιτικότητα ως μία μορφή διαμαρτυρίας και αντίδρασης (θετική αναπαράσταση). Στο τελευταίο στάδιο, προτείνεται η περαιτέρω ανάπτυξη της τυπολογίας πολιτικής εμπλοκής των Amna & Ekman (2014) και η σύνδεση της με διαστάσεις που αντιστοιχούν στα τέσσερα επίπεδα ανάλυσης της κοινωνιοψυχολογικής πραγματικότητας με στόχο τη δημιουργία ενός πολυμεταβλητού μοντέλου πρόβλεψης των τύπων πολιτικής εμπλοκής. Η προτεινόμενη τυπολογία αποτελείται από πέντε κατηγορίες: τον κομματικό, τον πολιτικοποιημένο, τον «εν αναμονή», τον απολίτικο και τον αντιπολιτικό. Οι συμμετέχοντες ταξινομήθηκαν σε έναν από τους τύπους βάσει μιας σειράς από μαρτυρίες που τους δόθηκε -και αφορούσε τις απόψεις πέντε νέων ανθρώπων για την πολιτική- και καλούνταν να επιλέξουν αυτήν που τους αντιπροσώπευε περισσότερο. Συνολικά συμμετείχαν 1014 άτομα (18-35 ετών), ενώ η διανομή του ερωτηματολογίου έγινε ηλεκτρονικά μέσω σελίδων κοινωνικής δικτύωσης. Οι μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν ως ανεξάρτητες αφορούν τις κοινωνιοψυχολογικές διαστάσεις που αναδείχθηκαν από τα προηγούμενα στάδια της έρευνας, καθώς και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά και τα χαρακτηριστικά της πολιτικής ταυτότητας των εμπλεκομένων (Ενδοατομικό επίπεδο: χαρακτηριστικά προσωπικότητας, συναισθήματα απέναντι στην πολιτική και την οικονομική κρίση, πολιτική και ιδεολογική αυτοτοποθέτηση. Διατομικό επίπεδο: ιδιοκεντρισμός- αλλοκεντρισμός.Διομαδικό επίπεδο: δημογραφικά χαρακτηριστικά, προσανατολισμός της κοινωνικής κυριαρχίας. Ιδεολογικό επίπεδο: κοινωνική νοοτροπία, ιδεολογική τοποθέτηση στην κλίμακα «Αριστερά-Δεξιά», πολιτικό ενδιαφέρον, πολιτική συμμετοχή και πολιτική ταύτιση με τους γονείς).Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι τρεις από τις τέσσερις διαστάσεις της κοινωνιοψυχολογικής πραγματικότητας συμμετέχουν στην πρόβλεψη των τύπων πολιτικής εμπλοκής (ενδοατομικές, διομαδικές και ιδεολογικές), ενώ στην εμφάνιση κάθε τύπου συμβάλλουν διαφορετικοί συνδυασμοί μεταβλητών. Η εργασία καταλήγει στο γενικό συμπέρασμα ότι η απολιτικότητα δεν αποτελεί ένα «συμπαγές» κοινωνικό φαινόμενο, αλλά διασπάται σε τρεις επιμέρους κατηγορίες που αναφέρονται: i. σε μία κατάσταση απόστασης από την πολιτική («εν αναμονή» πολίτες), ii. σε μία κατάσταση πλήρους αδιαφορίας για την πολιτική (απολίτικοι) και, iii. στην άρνηση της πολιτικής (αντιπολιτικοί).