Ο Jaspers, η ηθική ανθρωπολογία και η γενεολογική της κριτικής: η περίπτωση του Γρηγορίου του Θεολόγου

Abstract

This doctoral dissertation under the title: Jaspers,Moral Anthropology and Genealogy Critique. The case of Gregory The Theologian, is organized as follows. First part describes the most important points on existentialism by the German philosopher K. Jaspers, aiming to clarify the terminology of his philosophical theory and also to elevate the various themes of his anthropology. Particularly, the basic concepts of Jaspers' philosophy around ontology and cosmology have been clarified, alongside with his philosophical guide on the transcendence of the human existence. Also, it is of great interest the analysis of the philosopher's views on the attitude that philosophy should have towards science, religion and belief, and if this attitude affects the transcendence of the human existence in a negative or a positive way. The study concludes by elevating the philosopher's anthropology through human existence and the way humans are actually placed in the world, with a particular reference to the utilization of the extreme situations humans face in their lives in order to transcend. Jaspers' moral anthropology rises through the analysis and presentation on a variety of themes related to politics, history, religion, death, psychology, technology and how humans should place themselves towards these subjects by using philosophy as their guide. Second part attempts to approach the subject anthropologically, through the perspectives of philosophy and theology, by focusing on Gregory the Theologian. Third part highlights the value of thinking and the philosophers that gave meaning in the notion of humanity, such as Descartes, Pascal, Kant, Kierkegaard, Scheler, Jaspers and Heidegger, while also trying to portrait the principles of the philosophical systems they established. By conducting a brief historical research on the evolution of philosophical thought from the 17th to the 20th century, the most important philosophical trends of this period are being presented, such as rationality, empiricism, existentialism and phenomenology, aiming to highlight the evolution of the philosophy related to man and to evaluate the different approaches on moral anthropology. The beliefs and perceptions of the philosophers illustrate the many different ways that a person can approach reality, how he can cope with the daily challenges of his life, and also how he perceives his existence metaphysically. The purpose of our research was to mainly study the evolution of the philosophical thought on moral anthropology and the evaluation of the philosophical systems, based on the criterion of abstract thinking and the search for truth. Thus, through the presentation of the teachings and the critical evaluation of the positions that certain philosophers have, an exceptional feature emerges, entitled as "post-philosophy", that establishes a theory for the philosophical thought and also supports the idea that there may be a science of the spirit, that will help the abstract thinking and the search for truth.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή υπό τον τίτλο Ο Jaspers, η ηθική ανθρωπολογία και η γενεαλογική της κριτική. Η περίπτωση του Γρηγορίου του Θεολόγου, διαρθρώνεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος της εργασίας καταγράφονται τα σημαντικότερα σημεία της υπαρξιακής φιλοσοφίας του Karl Jaspers, με σκοπό αφενός τη διευκρίνιση της ορολογίας του φιλοσοφικού του συστήματος αλλά και την ανάδειξη των διαφόρων θεματικών της ανθρωπολογίας του. Ειδικότερα, διευκρινίζονται οι βασικές έννοιες της φιλοσοφίας του Γερμανού φιλοσόφου περί οντολογίας και κοσμολογίας, ενώ διασαφηνίζεται και ο φιλοσοφικός οδηγός που προτείνει για τη μετάβαση του ανθρώπου στο υπερβατικό πεδίο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι απόψεις του για τη στάση που θα πρέπει να κρατήσει η φιλοσοφία σε σχέση προς την επιστήμη, τη θρησκεία και την πίστη και πώς αυτή η στάση επηρεάζει αρνητικά ή θετικά την πορεία του ανθρώπου προς την υπαρξιακή του ολοκλήρωση. Η μελέτη του έργου του Jaspers ολοκληρώνεται με την ανάδειξη της ηθικής ανθρωπολογίας του μέσα από την αναφορά στον τρόπο ύπαρξης του ανθρώπου και τη θέση που μπορεί να έχει στον κόσμο. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις οριακές καταστάσεις και πώς ο άνθρωπος μπορεί τελικά να τις αξιοποιήσει για να επιτύχει την υπέρβαση. Βεβαίως, αναδεικνύεται η φιλοσοφική πρόταση του Jaspers μέσα από την ανάλυση και παρουσίαση θεματικών σχετικών με την πολιτική, την ιστορία, τη θρησκεία, το θάνατο, την ψυχολογία και την τεχνολογία, με εστίαση στη στάση που πρέπει να ακολουθήσει ο άνθρωπος έχοντας ως οδηγό τη φιλοσοφία. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας γίνεται μία ανθρωπολογική προσέγγιση μέσα από την οπτική της φιλοσοφίας και της θεολογίας, με επίκεντρο το έργο του Γρηγορίου του Θεολόγου, ο οποίος σύμφωνα με το ισχύον πλαίσιο της εποχής του, έχει προβεί σε ανάλογες επισημάνσεις. Στο τρίτο μέρος της εργασίας αναδεικνύεται ο αξιακός τρόπος σκέψης και το έργο φιλοσόφων, που νοηματοδότησαν την έννοια του ανθρωπισμού, όπως οι Descartes, Pascal, Kant, Kierkegaard, Scheler, Jaspers και Heidegger, ενώ παράλληλα επιδιώκεται η ανάδειξη των βασικών αρχών των φιλοσοφικών συστημάτων που καθιέρωσαν και εκπροσώπησαν. Μέσα από μία σύντομη ιστορική διαδρομή παρουσιάζεται η εξέλιξη της φιλοσοφικής σκέψης από τον 17ο μέχρι τον 20ό αιώνα και γίνεται λόγος για τα σημαντικότερα φιλοσοφικά ρεύματα αυτής της περιόδου, έχοντας ως στόχο την ανάδειξη της εξέλιξης του φιλοσοφικού λόγου για τον άνθρωπο και την αξιολόγηση των διαφορετικών προσεγγίσεων περί ηθικής ανθρωπολογίας. Οι απόψεις και οι θέσεις των φιλοσόφων, που παρουσιάζονται, απηχούν διαφορετικές προσεγγίσεις ως προς τον τρόπο αντίληψης και προσέγγισης της πραγματικότητας, ενώ παράλληλα εμπεριέχουν προτάσεις για το πώς ο άνθρωπος μπορεί να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει καθημερινά, αλλά και πώς αντιλαμβάνεται την ύπαρξή του σε ένα μεταφυσικό επίπεδο. Ο σκοπός της έρευνάς μας σε αυτή τη θεματική συνίστατο κυρίως στη μελέτη της πορείας της εξέλιξης της φιλοσοφικής σκέψης όσον αφορά στον άνθρωπο και την αξιολόγηση των φιλοσοφικών συστημάτων με βάση το κριτήριο της αφαιρετικής σκέψης και της αναζήτησης της αλήθειας. Έτσι, μέσα από την παρουσίαση της διδασκαλίας και της κριτικής αποτίμησης των θέσεων των συγκεκριμένων φιλοσόφων αναδεικνύεται ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, αυτό της «μετα-φιλοσοφίας», που αφορά στην καθιέρωση μιας θεωρίας για τη φιλοσοφική σκέψη, με σκοπό να εξηγήσει πως μπορεί να υπάρχει μία επιστήμη του πνεύματος, η οποία μπορεί να εξυπηρετεί την αφαιρετική σκέψη και ταυτόχρονα να είναι αφιερωμένη στην αναζήτηση της αλήθειας.