Οι απόψεις και οι αντιλήψεις των επαγγελματιών υγείας στα θέματα που αφορούν "το τέλος της ζωής στη ΜΕΘ" στην Ελλάδα

Abstract

The opinions of ICU Professionals in the matters concerning "The End ofLife in the ICU" in GreeceObjectives: To assess the opinion of intensive care unit (ICU) personnel and theimpact of their personality and spirituality/religiousness on decisions to foregolife-sustaining treatments (DFLSTs). To investigate if burnout in the IntensiveCare Unit (ICU) is influenced by aspects of personality, religiosity and jobsatisfaction.Setting: Cross-sectional, observational, national study in 18 multidisciplinaryGreek ICUs, with >8 beds, between June and December 2015. Participants 149doctors and 320 nurses who voluntarily and anonymously answered the End-of-Life (EoL) attitudes, Personality (EPQ), Spirituality/Religion (SpREUK) andMaslach Burnout Inventory questionnaires. Multivariate analysis was used todetect the impact of personality and spirituality/religiousness on the DFLSTs.Predicting factors for high burnout were identified by multivariate logisticregression analysisResults: The participation rate was 67.9% (n = 149) and 65% (n = 320) for ICUphysicians and nurses, (respectively). Significant differences in DFLSTs betweendoctors and nurses were identified. 71.4% of doctors and 59.8% of nurses statedthat the family was not properly informed about DFLST and the main reason wasthe family’s inability to understand medical details. 51% of doctors expressedfear of litigation and 47% of them declared that this concern influenced theinformation given to family and nursing staff. 7.5% of the nurses consideredDFLSTs dangerous, criminal or illegal. Multivariate logistic regression identifiedthat to be a nurse and to have a high neuroticism score were independentpredictors for preferring the term ‘passive euthanasia’ over ‘futile care’ (OR 4.41,95% CI 2.21 to 8.82, p<0,001, and OR 1,59, 95% Cl 1,03 to 2,72, p<0,05,respectively). Furthermore, to be a nurse and to have a high-trust religiousprofile were related to unwillingness to withdraw mechanical ventilation. Fear oflitigation and non-disclosure of the information to the family in case of DFLSTwere associated with a psychoticism personality traits (OR 2,45, 95% Cl 1,25 to4,80, p<0.05).High job satisfaction was recorded in both doctors (80.8%) and nurses (63.4%).Burnout was observed in 32.8% of the study participants, higher in nursescompared to doctors (p < 0.001). Multivariate analysis revealed that neuroticismwas a positive and extraversion a negative predictor of exhaustion (OR5.1,95%CI 2.7–9.7, p < 0.001 and OR 0.49, 95%CI 0.28–0.87, p = 0.014, respectively).Moreover, three other factors were identified: Job satisfaction (OR 0.26, 95%CI0.14–0.48, p < 0.001), satisfaction with current End-of-Life care (OR 0.41, 95%CI0.23–0.76, p = 0.005) and isolation feelings after decisions to forego lifesustaining treatments (OR 3.48, 95%CI 1.25–9.65, p = 0.017).Conclusion: We demonstrate that fear of litigation is a major barrier to properlyinforming a patient’s relatives and nursing stuff. Furthermore, aspects ofpersonality and religious beliefs influence the attitudes of ICU personnel whenmaking decisions to forgo life-sustaining treatments. Also, personality traits, jobsatisfaction and the way End-of-Life care is practiced influence burnout in theICU.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Περισσότεροι από το 60% των θανάτων, στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ), αναφέρεται ότι επέρχονται μετά από την εφαρμογή μέτρων περιορισμού θεραπειών. Παρότι οι αποφάσεις περιορισμού θεραπειών, έχουν γίνει σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό κοινή πρακτική στις ΜΕΘ ανά τον κόσμο, πολλές μελέτες αποδεικνύουν ότι η φροντίδα στο τέλος της ζωής (ΤτΖ)ποικίλλει από χώρα σε χώρα η/και πολλές φορές μεταξύ των ΜΕΘ της ίδιας χώρας. Παράγοντες που επηρεάζουν τους επαγγελματίες υγείας (Ε.Υ.), κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων περιορισμού θεραπειών, θεωρούνται μεταξύ άλλων, οι θρησκευτικές τους πεποιθήσεις και οι πολιτισμικές τους αξίες, η Επαγγελματική Εξουθένωση και το επίπεδο συνεργασίας μεταξύ των μελών της θεραπευτικής ομάδας. ΣΚΟΠΟΣ: Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι κατ’ αρχάς, να διερευνήσει τις απόψεις του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στις ελληνικές ΜΕΘ, για τα θέματα που αφορούν τις αποφάσεις περί του ΤτΖ. Επίσης, σκοπός της μελέτης μας είναι να διερευνηθεί πιθανή συσχέτιση στοιχείων της προσωπικότητας, της θρησκευτικότητας αλλά και της Επαγγελματικής Εξουθένωσης των συμμετεχόντων με τις αντιλήψεις τους για τα ζητήματα που αφορούν το ΤτΖ. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ: Πρόκειται για πολυκεντρική προοπτική μελέτη και το υλικό της έρευνας αποτελούν το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό των ΜΕΘ. Στην έρευνα συμμετείχαν 18 ΜΕΘ, επιπέδου φροντίδας ΙΙΙ και δυναμικότητας μεγαλύτερης των 8 κλινών, από πανεπιστημιακά και γενικά νοσοκομεία όλης της χώρας.Για την πραγματοποίηση της έρευνας χρησιμοποιήθηκαν τα παρακάτω ερευνητικά εργαλεία:•Το ερωτηματολόγιο των απόψεων των επαγγελματιών υγείας: πρόκειται για ένα ερωτηματολόγιο μεταφρασμένο από τα γαλλικά στα ελληνικά. Το πρωτότυπο ερωτηματολόγιο αναπτύχθηκε από την ομάδα του Ferrandκαι χρησιμοποιήθηκε σε αντίστοιχη πολυκεντρική μελέτη των εν λόγω ερευνητών στις ΜΕΘ της Γαλλίας.• Το ερωτηματολόγιο διερεύνησης των στοιχείων της προσωπικότητας(Eysenck Personality Questionnaire, EPQ – 84 items).•To ερωτηματολόγιο διερεύνησης του συνδρόμου της Επαγγελματική ςΕξουθένωσης (Maslach Burnout Inventory, MBI).•To ερωτηματολόγιο διερεύνησης του βαθμού πνευματικότητας/θρησκευτικότητας (Spiritual and Religious Questionnaire, SpREUK 15 items). ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ: Η στατιστική ανάλυση πραγματοποιήθηκε με τη χρήση του λογισμικού SPSS 11.5. Στατιστικά σημαντικές θεωρήθηκαν οι τιμές Ρ που βρέθηκαν σε επίπεδο έως και 0,05. Τα στοιχεία των πινάκων αντιπροσωπεύουν αριθμούς με σχετικά ποσοστά (n%), μέσους ± τυπικές αποκλίσεις (Std Dev) ή μέσες τιμές με διατεταρτημοριακό εύρος, ανάλογα με την περίπτωση. Οι συγκρίσεις δειγμάτων έγιναν με x2 (χι τετράγωνο – chi square)για τις κατηγορικές μεταβλητές, τεστ t-Student για τις κανονικά κατανεμημένες ή Mann-Whitney U για τις μη-παραμετρικές, συνεχείς μεταβλητές, με δύο βαθμούς ελευθερίας και μονόδρομη ANOVA ή τεστ Kruskal-Wallis για υψηλότερους βαθμούς ελευθερίας, αντίστοιχα. Τέλος, έγινε μονοπαραγοντική ανάλυση διακύμανσης με σκοπό να διερευνηθούν οι σχέσεις προσωπικότητας,θρησκευτικότητας και βαθμού Επαγγελματικής Εξουθένωσης με τις κοινωνικο-δημογραφικές μεταβλητές. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Στην έρευνα, έλαβαν μέρος 149 γιατροί και 320 νοσηλευτές,18 Μονάδες Εντατικής Θεραπείας από 17 πανεπιστημιακά και γενικά νοσοκομεία, σε 8 πόλεις σε όλη την Ελλάδα. Το ποσοστό ανταπόκρισης, σύμφωνα με την κατανομή τους, ήταν υψηλό (74,4 ± 23,9% ιατρικό προσωπικό, 66,7±25,9% νοσηλευτικό προσωπικό). Από τη στατιστική ανάλυση διαπιστώνεται ότι οι γιατροί και οι νοσηλευτές έχουν διαφορετικές απόψεις για το αν το νοσηλευτικό προσωπικό έχει επαρκή πληροφόρηση σχετικά με την πρόοδο των ασθενών και για το αν οι γιατροί λαμβάνουν υπ' όψιν τη γνώμη των νοσηλευτών. Οι νοσηλευτές σε υψηλότερο ποσοστό από τους γιατρούς πιστεύουν ότι η οικογένεια δεν ενημερώνεται για τις αποφάσεις που λαμβάνονται για τους ασθενείς συγγενείς τους και ο πιο συχνά καταγεγραμμένος λόγος γι’ αυτό είναι η ανικανότητα της οικογένειας να αντιληφθεί τις ιατρικές λεπτομέρειες σχετικά με το ΤτΖ. Σημαντική μερίδα των συμμετεχόντων δηλώνει ότι ο όρος «παθητική ευθανασία» είναι κατάλληλος να περιγράψει τον περιορισμό θεραπειών στο ΤτΖ. Γιατροί και νοσηλευτές, θεωρούν ότι οι αποφάσεις ΤτΖ θα πρέπει να λαμβάνονται από κοινού. Οι γιατροί σε υψηλό ποσοστό, παραδέχονται την ανησυχία τους για πιθανές νομικές συνέπειες, στο πλαίσιο λήψης αποφάσεων ΤτΖ και ότι η ανησυχία αυτή επηρεάζει την πληροφόρηση του συγγενικού περιβάλλοντος.Το 7,5% των νοσηλευτών θεωρεί ότι οι αποφάσεις περί του ΤτΖ είναι επικίνδυνες, εγκληματικές ή παράνομες. Η πολυπαραγοντική ανάλυση ανέδειξε ότι το να είναι κανείς νοσηλευτής και το να έχει νευρωτικό προφίλ, ήταν ανεξάρτητοι προγνωστικοί παράγοντες, για την προτίμηση του όρου «παθητική ευθανασία», σε σχέση με το όρο «μάταιη φροντίδα». Επιπλέον, οι θρησκευόμενοι νοσηλευτές έδειξαν μεγαλύτερη απροθυμία στο να αποσύρουν το Μηχανικό Αερισμό. Ο φόβος της διαμάχης και της μη αποκάλυψης των πληροφοριών στην οικογένεια, σε περίπτωση λήψης αποφάσεων ΤτΖ, συσχετίστηκαν με την προσωπικότητα, με χαρακτηριστικά ψυχωτισμού. Υψηλή εργασιακή ικανοποίηση καταγράφηκε τόσο σε γιατρούς (80,8%) όσο και σε νοσηλευτές (63,4%). Επαγγελματική Εξουθένωση παρατηρήθηκε στο 32,8%των συμμετεχόντων και σε υψηλότερο ποσοστό στους νοσηλευτές, σε σύγκριση με τους γιατρούς (p <0,001). Η πολυπαραγοντική ανάλυση αποκάλυψε ότι ο νευρωτισμός ήταν θετικός και η εξωστρέφεια αρνητικός προγνωστικός παράγοντας εξάντλησης. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Από τη μελέτη μας αναδεικνύεται πως οι Ε.Υ. που εργάζονται σε ΜΕΘ της χώρας μας έχουν παραπλήσιες απόψεις με αυτές των Ευρωπαίων, σχετικά με τις αποφάσεις που αφορούν το ΤτΖ. Φαίνεται ότι ο φόβος των νομικών συνεπειών μετά τη λήψη αποφάσεων περιορισμού θεραπειών, αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στην ενημέρωση των νοσηλευτών και των συγγενών του ασθενούς. Αναδείχθηκε επίσης, ότι το προφίλ της προσωπικότητας και ο βαθμός θρησκευτικότητας/πνευματικότητας,επηρεάζουν τις αντιλήψεις του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού της ΜΕΘ, σε ό,τι αφορά τα μέτρα περιορισμού θεραπειών, κατά το ΤτΖ των βαρέως πασχόντων ασθενών. Τέλος, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, η ικανοποίηση από την εργασία και ο τρόπος με τον οποίο ασκείται η φροντίδαστο ΤτΖ συμβάλλουν στην εμφάνιση του συνδρόμου της Επαγγελματικής Εξουθένωσης.