Agritourism and local development: evidence from a typical island and a continental locality in Greece

Abstract

Tourism is an activity encompassing economy, society and nature. Besides mass tourism, many different forms of tourism activities and products have been developed and are gaining ground in terms of demand. Debates on the definition of such typically small scale activities have brought forward a number of different types, including ‘agrotourism’, ‘agri-tourism’ and ‘rural tourism’. This study contributes to the conceptual analysis of agritourism with a focus on its effects on local development. After a brief historical sketch of agritourism development, the effects on local development found in the literature are presented. Then, a typology of different forms of agritourism is discussed, the scale of operation of the enterprises and networks of enterprises related to agritourism. The conceptual framework that results suggests the need for a case and area specific mapping of type, scale and network of enterprises in order to determine impacts and provide important information for managing and planning agritourism. This thesis attempts to fill an important gap in the international literature by assessing the impacts of agritourism activities at local level combining different aspects: the types of agritourism enterprises, their scale of operation and the networks with other (local) partners. However the notion of local development is widely used in the scientific literature and policy, yet, quantitative approaches related to agritourism products and activities are few. Also, this PhD thesis investigates the characteristics of informal agritourism-related networks within destinations with the help of social network analysis by measuring macro and meso structural aspects of networks. The main objective is to illustrate and discuss quantitative and qualitative aspects of these networks with selected actors who are linked (directly or indirectly) with the agritourism sector. The quantitative aspects include: quantity of links, spatial extent of networks, type of relationship, its “thickness”, the duration of the relationship, issues of seasonality as well as satisfaction of the cooperation. The qualitative aspects include the type of relationship of the actors over the link and who (if anyone) has “control” over this relationship. Furthermore, due to the lack of understanding and definitional inconsistencies of agritourism underlined in the literature, this study analyzes the perceptions of agritourism and cooperation actors in the sector with a plurality of qualitative methods: unsupervised (a) text mining and (b) sentiment analysis with the use of a lexical database and (c) supervised qualitative data analysis. A preliminary study for sustainable local development meta-analysis of the literature on Aegean islands was served as a basis for this PhD thesis and for the selection of the case studies. Finally, two case study areas were selected with different geographic and tourism supply characteristics, an island-Lesvos in North Aegean sea and a continental locality-Plastiras Lake in Thessaly, central part of Greece. The data were collected with personal in-depth interviews and with the use of semi-structured questionnaires. Findings suggest that the differences per type of agritourism unit of our two case study areas can be summarized in the structure of agritourism supply, in scale by providing their owners with additional income in pluri-active farm households and in networks, affected by their different geographic characteristics, but these differences are not reflected to the overall results of local development. It might be a case that local development concept is more complex and the composite index measured in this study is influenced by more components. Even though the uncertainties and the measure issues, it is comprehensible that simple descriptive typology is not enough. Issues of networks and scale might be important both for comparing the different types of agritourism units but also for the overall activity and the area. Also, findings for the examined networks indicate that they are partially affected by the geographic characteristics of the case studies and they are very similar in terms of absolute numbers and network metrics. Although research on networks has been an emerging and promising approach, qualitative characteristics of informal networks seem to be integral for understanding networks and planning tourism policies. From a methodological perspective, all the three qualitative methods used provide unique insights on these themes. The overall image for agritourism and cooperation is positive. The common understanding seems important for cooperation and networking, however training needed not only for effective promotion of agritourism but also for cooperation technics, benefits, trust-building mechanisms and best practices.

Ο τουρισμός είναι μια δραστηριότητα που περιλαμβάνει την οικονομία, την κοινωνία και τη φύση. Εκτός από το μαζικό τουρισμό, έχουν αναπτυχθεί πολλές διαφορετικές μορφές τουριστικών δραστηριοτήτων και προϊόντων που κερδίζουν έδαφος όσο αφορά τη ζήτηση. Οι συζητήσεις για τον ορισμό τέτοιων δραστηριοτήτων τυπικής μικρής κλίμακας έχουν προωθήσει ορισμένους τύπους, όπως ο αγροτουρισμός, ο τουρισμός υπαίθρου ή/και ο αγροτικός τουρισμός. Η διδακτορική αυτή διατριβή συμβάλλει στην εννοιολογική ανάλυση του αγροτουρισμού με έμφαση στις επιπτώσεις του στην τοπική ανάπτυξη. Μετά από ένα σύντομο ιστορικό ανάπτυξης του αγροτουρισμού, παρουσιάζονται οι επιπτώσεις του στην τοπική ανάπτυξη. Στη συνέχεια συζητείται μια τυπολογία των διαφόρων μορφών αγροτουρισμού, η κλίμακα λειτουργίας των επιχειρήσεων και των δικτύων που σχετίζονται με τον αγροτουρισμό. Το εννοιολογικό πλαίσιο που προκύπτει υποδηλώνει την ανάγκη ειδικής χαρτογράφησης του τύπου, της κλίμακας και των δικτύων προκειμένου να προσδιοριστούν οι επιπτώσεις σε τοπικό επίπεδο και να παρασχεθούν σημαντικές πληροφορίες για τη διαχείριση του αγροτουρισμού. Αυτή λοιπόν η διατριβή επιχειρεί να καλύψει ένα σημαντικό κενό στη διεθνή βιβλιογραφία αξιολογώντας τις επιπτώσεις των αγροτουριστικών δραστηριοτήτων σε τοπικό επίπεδο συνδυάζοντας διάφορες πτυχές: τον τύπο αγροτουριστικών επιχειρήσεων, την κλίμακα λειτουργίας τους και τα δίκτυα με άλλους (τοπικούς) εταίρους. Αν και η έννοια της τοπικής ανάπτυξης χρησιμοποιείται ευρέως στην επιστημονική βιβλιογραφία και πολιτική, ωστόσο, οι ποσοτικές προσεγγίσεις που σχετίζονται με αγροτουριστικά προϊόντα και δραστηριότητες είναι ελάχιστες. Επίσης, η διδακτορική διατριβή διερευνά τα χαρακτηριστικά των άτυπων αγροτουριστικών δικτύων εντός των προορισμών με τη βοήθεια της ανάλυσης κοινωνικών δικτύων και μέσω της μέτρησης των μάκρο και μέσο δομικών πτυχών τους. Ο κύριος στόχος είναι να επεξηγηθούν και να συζητηθούν ποσοτικές και ποιοτικές πτυχές αυτών των δικτύων με επιλεγμένους φορείς που συνδέονται (άμεσα ή έμμεσα) με τον αγροτουριστικό τομέα. Οι ποσοτικές πτυχές περιλαμβάνουν: την ποσότητα των συνδέσμων, τη χωρική έκταση των δικτύων, τον τύπο της σχέσης, το "πάχος" της, τη διάρκεια της σχέσης, ζητήματα εποχικότητας καθώς και την ικανοποίηση της συνεργασίας. Οι ποιοτικές πτυχές περιλαμβάνουν το είδος της σχέσης και ποιος (αν κάποιος) έχει τον «έλεγχο» πάνω σε αυτή τη σχέση. Επιπλέον, λόγω της έλλειψης κατανόησης και ασυνεπειών στον ορισμό του αγροτουρισμού που υπογραμμίζεται στη βιβλιογραφία, η διατριβή αυτή αναλύει τις αντιλήψεις για τον αγροτουρισμό και τη συνεργασία με μια πλειάδα ποιοτικών μεθόδων: χωρίς εποπτεία (α) εξόρυξη κειμένου, (β) ανάλυση συναισθημάτων με τη χρήση λεξικογραφικής βάσης δεδομένων και (γ) την επίβλεψη της ποιοτικής ανάλυσης δεδομένων. Μία προκαταρκτική μελέτη για τη βιώσιμη τοπική ανάπτυξη της μετα-ανάλυσης της βιβλιογραφίας για τα νησιά του Αιγαίου αποτέλεσε τη βάση αυτής της διδακτορικής διατριβής και για την επιλογή των περιπτωσιολογικών μελετών. Τελικά, επιλέχθηκαν δύο μελέτες περιπτώσεων με διαφορετικά γεωγραφικά και τουριστικά χαρακτηριστικά, ένα νησί - η Λέσβος στο Βόρειο Αιγαίο και μια ηπειρωτική περιοχή - η Λίμνη Πλαστήρα στη Θεσσαλία, στo κεντρικό τμήμα της Ελλάδας. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν με προσωπικές σε βάθος συνεντεύξεις και με τη χρήση ημι-δομημένων ερωτηματολογίων. Τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι οι διαφορές ανά τύπο αγροτουριστικής μονάδας των δύο μελετών περίπτωσης μπορούν να συνοψιστούν στη δομή της αγροτουριστικής προσφοράς, στην κλίμακα, παρέχοντας στους ιδιοκτήτες τους πρόσθετο εισόδημα σε πολυδύναμα αγροτικά νοικοκυριά και στα δίκτυα που επηρεάζονται από τα διαφορετικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά, αλλά αυτές οι διαφορές δεν αντικατοπτρίζονται στα συνολικά αποτελέσματα της τοπικής ανάπτυξης. Πιθανόν η έννοια της τοπικής ανάπτυξης να είναι πιο περίπλοκη και ο σύνθετος δείκτης που μετράται σε αυτή τη διατριβή να επηρεάζεται από περισσότερους παράγοντες. Παρόλες τις αβεβαιότητες και τα ζητήματα μέτρησης, είναι κατανοητό ότι η απλή περιγραφική τυπολογία δεν είναι αρκετή. Τα ζητήματα δικτύων και κλίμακας μπορεί να είναι σημαντικά τόσο για τη σύγκριση των διαφόρων τύπων αγροτουριστικών μονάδων, όσο και για τη συνολική δραστηριότητα και την περιοχή. Επίσης, τα ευρήματα για τα εξεταζόμενα δίκτυα δείχνουν ότι επηρεάζονται εν μέρει από τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά των μελετών περίπτωσης και είναι πολύ παρόμοια από απόψεως απόλυτων αριθμών και μετρικών δικτύων. Παρόλο που η έρευνα για τα δίκτυα αποτελεί μια αναδυόμενη και πολλά υποσχόμενη προσέγγιση, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των ανεπίσημων δικτύων φαίνεται να είναι αναπόσπαστα στοιχεία για την κατανόηση των δικτύων και το σχεδιασμό τουριστικών πολιτικών. Από μεθοδολογικής άποψης, και οι τρεις ποιοτικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται, παρέχουν πρωτότυπες ιδέες σε αυτά τα θέματα. Η συνολική εικόνα για τον αγροτουρισμό και τη συνεργασία είναι θετική. Η κοινή αντίληψη φαίνεται σημαντική για τη συνεργασία και τη δικτύωση, ωστόσο η κατάρτιση δεν απαιτείται μόνο για την αποτελεσματική προώθηση του αγροτουρισμού, αλλά και για τις τεχνικές συνεργασίας, τα οφέλη, τους μηχανισμούς οικοδόμησης εμπιστοσύνης και τις βέλτιστες πρακτικές.