Αυτοεπίγνωση της νοητικής κατάστασης σε ασθενείς με νευροεκφυλιστικά νοσήματα

Abstract

Background: Self-awareness is defined as the ability to perceive subjectively someone’s own performance in a particular task or situation in relatively objective terms. Self-awareness is a multidimensional ability, which is not limited only to the assessment of mental performance but can also include aspects of daily functioning and independent living such as working and driving skills. So far, few studies have been systematically examining the phenomenon in both clinical and healthy population. In addition, in the existing studies, the methodology and tools used are either too poor or inadequate to examine the finer and more qualitative features of self-awareness. Comparisons with reports from caregivers and vague scales of self-assessment are the ones that are being mostly used, making uncertain conclusions.Objective: The aim of the present study was to develop a tool for the study of self-awareness in normal as well as clinical population with neurodegenerative disorders such as Mild Cognitive Impairment (MCI), Alzheimer's disease and Parkinson's disease. Self-evaluation capacity was investigated both at the cognitive level (evaluation of performance in neuropsychological tests) and at the functional level (evaluation of driving ability through a driving simulator).Methods: Fifty-eight patients with amnestic Mild Cognitive Impairment, 30 patients with Alzheimer's disease and 30 patients with Parkinson's disease participated in the study. Disease diagnosis was based on the established clinical criteria following a thorough clinical examination conducted by a group of neurologists, neuropsychiatrists and neuropsychologists. At the same time, participants with the possibility that their clinical symptoms were due to secondary causes or causes other than the neurodegenerative diseases studied were excluded. All participants were evaluated with a wide array of tests evaluating episodic memory, attention (focused and divided), executive functions, visuospatial perception, and reaction time. After each neuropsychological test, the scale used for the self-evaluation of performance was administered. Each participant was encouraged to compare his performance with the performance of other people of the same age and educational level and to report on a scale of -100% to + 100% (with 10-point intervals) how well he believed he had performed on the particular neuropsychological test. In addition, participants’ driving skills were evaluated through a driving simulator. To assess participants' self-awareness of their driving performance, a similar scale for the self-evaluation of performance was administered immediately after the experiment was completed. This scale ranged again from -100 to +100 with 10-point intervals and evaluated the assessment of their performance against other individuals of the same age and educational level in the following driving parameters: (a) average speed; (b) headway distance, (c) reaction time and (d) steering wheel position variation.Results:1.Self-awareness of cognitive ability in patients with MCI: Our results showed that patients with MCI presented significant difficulties in accurately assessing their performance, overestimating their abilities in all neuropsychological tests examined, as opposed to the control group that was accurate in its assessment in the majority of the tests.2.Self-awareness of driving ability in patients with MCI: The findings of the specific analysis suggested that, in relation to healthy elderly drivers, MCI patients have considerable difficulty in accurately assessing their performance in the simulator. However, it should be noted that the elements from the environment seemed to contribute significantly to the level of self-awareness presented by drivers with MCI on their performance.3.Self-awareness of cognitive ability in patients with Alzheimer’s disease: The results of this study showed that patients with Alzheimer's disease significantly overestimated their performance in all the neuropsychological tests examined, presenting significant self-assessment difficulties in all cognitive domains examined. 4.Self-awareness of driving ability in patients with Alzheimer’s disease: According to our results, a significant number of differences were identified in the subjective assessment of driving performance especially in the urban environment. In particular, patients with Alzheimer's disease showed significant discrepancies between subjective and objective performance in the estimation of average speed and steering wheel position variation in the urban environment, and significantly overestimated their reaction time to unexpected events in both the urban and rural environment.5.Self-awareness of cognitive ability in patients with Parkinson’s disease: The results of this analysis showed that patients with Parkinson's disease presented impaired self-awareness over the control group in all the neuropsychological tests examined. Particularly, Parkinson's disease patients significantly overestimated their performance in all cognitive domains while the control group, although accurate in their estimates, presented a tendency to underestimate their performance.6.Self-awareness of driving ability in patients with Parkinson’s disease: According to our results, patients with Parkinson's disease presented significant difficulties in assessing their driving performance, with this difficulty being more pronounced in the rural environment, where there were significant discrepancies between subjective and objective performance across all variables examined. On the other hand, in the urban environment, they presented significant difficulties in assessing their driving behavior only in the variable of reaction time, where they significantly overestimated their performance.Conclusion: In summary, this PhD dissertation aims to the investigation of self-awareness in a multifaceted and global way, overcoming the limitations of previous research studies. At the same time, an important effort has been made to approach the complexity of this process as effectively as possible in order to make the best possible use of its results in the context of the applied clinical practice. The findings so far suggest that impaired self-awareness appears even at the early stages of cognitive decline, both in cognitive and functional areas. However, it seems that feedback can significantly improve self-assessment ability in these clinical groups, thus underlining the need for appropriate intervention programs to enhance self-awareness in these patients and consequently to offer the opportunity to improve the quality of life both of themselves and their families.

Θεωρητικό υπόβαθρο: Ως αυτογνωσία ορίζεται η ικανότητα να αντιλαμβάνεται κανείς υποκειμενικά τις επιδόσεις του σε ένα συγκεκριμένο έργο ή κατάσταση με σχετικά αντικειμενικούς όρους. Η αυτογνωσία αποτελεί μία πολυδιάστατη ικανότητα, η οποία δεν περιορίζεται μόνο στην αξιολόγηση της επίδοσης σε νοητικά έργα, αλλά μπορεί να συμπεριλάβει και περιπτώσεις σε επίπεδο καθημερινής λειτουργικότητας και ανεξάρτητης διαβίωσης όπως η εργασία και οι οδηγικές ικανότητες. Μέχρι στιγμής, ελάχιστες είναι οι μελέτες οι οποίες εξετάζουν συστηματικά το φαινόμενο τόσο στον κλινικό όσο και στον υγιή πληθυσμό. Επιπλέον, στις ήδη υπάρχουσες μελέτες, η μεθοδολογία και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται είναι είτε πολύ αδρά είτε ανεπαρκή για την εξέταση των λεπτότερων και ποιοτικότερων χαρακτηριστικών της αυτογνωσίας. Συγκρίσεις με αναφορές από φροντιστές και αδρές κλίμακες εκτίμησης της αυτογνωσίας είναι αυτές που χρησιμοποιούνται κατά κόρον διαμορφώνοντας επισφαλή συμπεράσματα.Σκοπός: Στόχος της παρούσας μελέτης ήταν η ανάπτυξη ενός εργαλείου για τη μελέτη της αυτοεπίγνωσης σε φυσιολογικό πληθυσμό καθώς και κλινικό πληθυσμό με νευροεκφυλιστικές παθήσεις, όπως Ήπια Νοητική έκπτωση (ΗΝΕ), νόσο Alzheimer και νόσο Parkinson. Η ικανότητα αυτό-αξιολόγησης διερευνήθηκε τόσο σε νοητικό επίπεδο (αξιολόγηση επίδοσης σε νευροψυχολογικά τεστ) όσο και σε λειτουργικό επίπεδο (αξιολόγηση επίδοσης της οδήγησης μέσω ενός προσομοιωτή οδήγησης). Μεθοδολογία: Στη μελέτη συμμετείχαν 58 ασθενείς με Ήπια Νοητική Έκπτωση αμνησιακού τύπου, 30 ασθενείς με νόσο Alzheimer και 30 ασθενείς με νόσο Parkinson. Η διάγνωση της εκάστοτε νόσου βασίστηκε στα καθιερωμένα κλινικά κριτήρια κατόπιν ενδελεχούς κλινικής και παρακλινικής εξέτασης από ομάδα νευρολόγων, νευροψυχιάτρων και νευροψυχολόγων. Παράλληλα, αποκλείστηκε η πιθανότητα τα κλινικά συμπτώματα των ασθενών να βασίζονται σε δευτεροπαθείς αιτίες ή αιτίες διαφορετικές από τις υπό μελέτη νευροεκφυλιστικές παθήσεις. Όλοι οι συμμετέχοντες αξιολογήθηκαν με μία ευρεία συστοιχία δοκιμασιών που αξιολογούσαν την επεισοδιακή μνήμη, την προσοχή (εστιασμένη και διαιρούμενη), τις επιτελικές λειτουργίες, την ικανότητα οπτικοχωρικής αντίληψης και την ταχύτητα αντίδρασης. Μετά από κάθε νευροψυχολογική δοκιμασία χορηγούνταν η κλίμακα που χρησιμοποιήθηκε για την αυτό-αξιολόγηση της επίδοσης στις νευροψυχολογικές δοκιμασίες. Η κλίμακα αυτή παρότρυνε τον εξεταζόμενο να συγκρίνει τις επιδόσεις του με αυτές ατόμων ίδιας ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου και να συμπληρώσει σε μία κλίμακα από το -100% μέχρι το +100% (με διαβαθμίσεις 10 μονάδων) πόσο καλά πίστευε ότι τα πήγε στη συγκεκριμένη νευροψυχολογική δοκιμασία. Επιπλέον, οι συμμετέχοντες έλαβαν μέρος σε ένα πείραμα αξιολόγησης της οδηγικής ικανότητας μέσω ενός προσομοιωτή οδήγησης. Για την εκτίμηση της αυτοεπίγνωσης των συμμετεχόντων ως προς τις επιδόσεις τους στην οδήγηση, μία ανάλογη κλίμακα αυτό-αξιολόγησης χορηγήθηκε αμέσως μετά την ολοκλήρωση του πειράματος. Η κλίμακα αυτή κυμαίνονταν πάλι από το -100 στο +100 με διαβαθμίσεις 10 μονάδων και αφορούσε στην εκτίμηση της επίδοσής τους σε σχέση με άλλα άτομα ίδιας ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου στις παρακάτω οδηγικές παραμέτρους: (α) μέση ταχύτητα, (β) απόσταση από προπορευόμενο όχημα, (γ) ταχύτητα αντίδρασης και (δ) διακύμανση θέσης τιμονιού.Αποτελέσματα:Αυτοεπίγνωση των νοητικών λειτουργιών σε ασθενείς με ΗΝΕ: Τα αποτελέσματά μας έδειξαν ότι οι ασθενείς με ΗΝΕ παρουσιάζουν σημαντικές δυσκολίες να εκτιμήσουν με ακρίβεια την επίδοσή τους, υπερεκτιμώντας τις ικανότητές τους σε όλες τις νευροψυχολογικές δοκιμασίες που αξιολογήθηκαν, σε αντίθεση με την ομάδα ελέγχου που φάνηκε ακριβής στην εκτίμησή της στην πλειονότητα των δοκιμασιών. Αυτοεπίγνωση της οδηγικής ικανότητας σε ασθενείς με ΗΝΕ: Τα ευρήματα της συγκεκριμένης ανάλυσης υποδεικνύουν ότι, σε σχέση με τους υγιείς ηλικιωμένους, οι ασθενείς με ΗΝΕ παρουσιάζουν σημαντικές δυσκολίες να εκτιμήσουν με ακρίβεια την επίδοσή τους στον προσομοιωτή. Χρειάζεται ωστόσο να σημειωθεί ότι οι ενδείξεις από τον περιβάλλοντα χώρο φαίνεται να συμβάλλουν σημαντικά στο επίπεδο της αυτοεπίγνωσης που παρουσιάστηκε από τους οδηγούς με ΗΝΕ σχετικά με την επίδοσή τους. Αυτοεπίγνωση των νοητικών λειτουργιών σε ασθενείς με νόσο Alzheimer: Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης μελέτης έδειξαν ότι οι ασθενείς με νόσο Alzheimer υπερεκτίμησαν σημαντικά τις επιδόσεις τους σε όλες τις νευροψυχολογικές δοκιμασίες που εξετάστηκαν παρουσιάζοντας σημαντικές δυσκολίες αυτό-αξιολόγησης σε όλους τους νοητικούς τομείς. Αυτοεπίγνωση της οδηγικής ικανότητας σε ασθενείς με νόσο Alzheimer: Σύμφωνα με τα ευρήματα τις συγκεκριμένης ανάλυσης, εντοπίστηκε ένας σημαντικός αριθμός διαφορών κατά την υποκειμενική εκτίμηση της οδηγικής επίδοσης και κυρίως στο αστικό περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα, οι ασθενείς με νόσο Alzheimer παρουσίασαν σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ υποκειμενικής και αντικειμενικής επίδοσης στην εκτίμηση της μέσης ταχύτητας και της διακύμανσης θέσης τιμονιού στο αστικό περιβάλλον ενώ υπερεκτίμησαν σημαντικά τον χρόνο αντίδρασης σε αναπάντεχα συμβάντα τόσο στο αστικό όσο και στο υπεραστικό περιβάλλον. Αυτοεπίγνωση των νοητικών λειτουργιών σε ασθενείς με νόσο Parkinson: Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης ανάλυσης έδειξαν ότι οι ασθενείς με νόσο Parkinson παρουσίασαν ελλειμματική αυτοεπίγνωση σε σχέση με την ομάδα ελέγχου σε όλες τις νευροψυχολογικές δοκιμασίες που αξιολογήθηκαν. Πιο συγκεκριμένα, οι ασθενείς με νόσο Parkinson υπερεκτίμησαν σημαντικά την επίδοσή τους σε όλους τους νοητικούς τομείς ενώ η ομάδα ελέγχου, παρόλο που ήταν ακριβής στις εκτιμήσεις της, έδειξε ποιοτικά την τάση να υποτιμά τις επιδόσεις της. Αυτοεπίγνωση της οδηγικής ικανότητας σε ασθενείς με νόσο Parkinson: Σύμφωνα με τα ευρήματα της παρούσας ανάλυσης, οι ασθενείς με νόσο Parkinson παρουσίασαν σημαντικές δυσκολίες στην εκτίμηση της οδηγικής τους επίδοσης, με τη δυσκολία αυτή να είναι σαφώς εντονότερη στο υπεραστικό περιβάλλον, όπου και φάνηκαν σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ υποκειμενικής και αντικειμενικής επίδοσης σε όλες τις μεταβλητές που εξετάστηκαν. Από την άλλη πλευρά, στο αστικό περιβάλλον, παρουσίασαν σημαντικές δυσκολίες ως προς την εκτίμηση της οδηγικής τους συμπεριφοράς μόνο στον δείκτη χρόνου αντίδρασης, όπου και υπερεκτίμησαν σημαντικά την επίδοσή τους. Συμπερασματικά: Συνοψίζοντας, η παρούσα διδακτορική διατριβή αποσκοπεί στην μελέτη της λειτουργίας της αυτοεπίγνωσης με έναν πολύπλευρο και σφαιρικό τρόπο, ξεπερνώντας τους περιορισμούς των έως τώρα ερευνών. Παράλληλα, έγινε μία σημαντική προσπάθεια ώστε να προσεγγιστεί όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά η πολύπλοκη φύση της διεργασίας αυτής έτσι ώστε τα να αξιοποιηθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα αποτελέσματά της στα πλαίσια της εφαρμοσμένης κλινικής πράξης. Τα έως τώρα ευρήματα υποδεικνύουν ότι η διαταραχή της αυτοεπίγνωσης φαίνεται να ξεκινά ήδη από τα πρώτα στάδια της νοητικής έκπτωσης, τόσο σε νοητικούς όσο και σε λειτουργικούς τομείς. Ωστόσο, φαίνεται ότι η παροχή ανατροφοδότησης μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την ικανότητα αυτό-αξιολόγησης στις συγκεκριμένες κλινικές ομάδες υπογραμμίζοντας έτσι την ανάγκη για τη διαμόρφωση κατάλληλων προγραμμάτων παρέμβασης προκειμένου να ενισχυθεί η αυτοεπίγνωση στους ασθενείς αυτούς και συνακόλουθα να προσφέρει τη δυνατότητα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τόσο των ίδιων όσο και των οικογενειών τους.