Το σανατόριο στην ελληνική μοντέρνα αρχιτεκτονική

Abstract

The present thesis examines the public sanatorium as an important point of intersection between modern architecture and medical science in Greece during the interwar period. We consider the way and the extent in which the dialogue between medical and architectural discourse, aimed at achieving the ideal environment for treating tuberculosis, influenced thought and practice in architecture and medicine. Through the examination of this architectural typology, developed upon medical imperatives to combat tuberculosis, the thesis identifies the axes of a version of the Modern in which medicine played a decisive part. In this discussion, the sanatorium is treated as a parallel medical, architectural and political laboratory that had an active role in shaping the individual’s health and within the interrelated vision for the modernization of society. Initially, this study outlines the sanatorium as a medical and architectural phenomenon that primarily develops in Europe (first chapter). It then focuses on Greece to examine the modern medical discourse (second chapter), and the modern sanatorium within the overall architectural production of the period (third chapter), using as a case study the “Sotiria” sanatorium complex in Athens (fourth chapter). After an examination of the medical reasons behind the birth of the sanatorium and the overlapping components (medical and technological advances, health, social, institutional and economic policies) that shape its architecture, we focus on these processes as part of the development of Modernism in Greek architecture. On the basis of the available resources on the phenomenon of the modern sanatorium in Greece, we present an interpretation which complements the dialectics of health within modern architecture and the typology of the Greek interwar sanatorium, while also shedding light on broader questions on the nature of architectural practice.

Η παρούσα διατριβή μελετά το δημόσιο σανατόριο ως σημαντικό τόπο για τη διασταύρωση της μοντέρνας αρχιτεκτονικής με την ιατρική επιστήμη στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Με βάση τη σχέση αυτών των δύο επιστημονικών κλάδων εξετάζεται ο βαθμός και ο τρόπος με τον οποίο ο διάλογος ιατρικού και αρχιτεκτονικού λόγου επηρέασε τον τρόπο σκέψης και πρακτικής των δύο επιστημών με κοινό στόχο την επίτευξη του ιδανικού περιβάλλοντος για τη θεραπεία της φυματίωσης. Διερευνώντας την αρχιτεκτονική του σανατορίου, η οποία, εκείνη την περίοδο, βασίζεται στις επιταγές της υγιεινής που κατευθύνουν τις ιατρικές επιστημονικές εξελίξεις, η διατριβή ανιχνεύει τους άξονες μιας εκδοχής του Μοντέρνου, για το οποίο η ιατρική αποδείχθηκε καθοριστική, καθώς το σανατόριο αντιμετωπίζεται ως ένα παράλληλο ιατρικό, αρχιτεκτονικό και πολιτικό εργαστήριο με ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση της υγείας του ατόμου και, συνεπώς, στη διαμόρφωση του οράματος για τον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας. Η μελέτη σκιαγραφεί το σανατόριο ως ιατρικό και αρχιτεκτονικό φαινόμενο που αναπτύσσεται αρχικά στην Ευρώπη (πρώτο κεφάλαιο), και στη συνέχεια εστιάζει στον Ελλαδικό χώρο για να εξετάσει τον μοντέρνο ιατρικό λόγο και το μοντέρνο σανατόριο ως επιτομή της επίδρασης του ιατρικού λόγου στον αρχιτεκτονικό λόγο και στην πρακτική της εποχής (δεύτερο κεφάλαιο), καθώς εντάσσεται στο πλαίσιο της συνολικής αρχιτεκτονικής παραγωγής της περιόδου (τρίτο κεφάλαιο) ενώ ακολουθεί η μελέτη περίπτωσης του σανατορικού συγκροτήματος «Σωτηρία» στην Αθήνα (τέταρτο κεφάλαιο). Έχοντας εξετάσει τους ιατρικούς λόγους γένεσης της τυπολογίας και τις επικαλυπτόμενες συνιστώσες διαμόρφωσης της αρχιτεκτονικής του σανατορίου (ιατρικές και τεχνολογικές εξελίξεις, υγειονομικές, κοινωνικές, θεσμικές και οικονομικές πολιτικές), εξετάζουμε αυτές τις διεργασίες πιο συγκεκριμένα ως μέρος της εξέλιξης του Μοντερνισμού στην ελληνική αρχιτεκτονική. Δουλεύοντας με τις διαθέσιμες πηγές για το φαινόμενο του σανατορίου στην Ελλάδα, δημιουργούμε μια ερμηνευτική προσέγγιση, η οποία συμπληρώνει τη θεματική της διαλεκτικής της υγείας με τη μοντέρνα αρχιτεκτονική, αλλά και της τυπολογίας του σανατορίου την περίοδο του Μεσοπολέμου στην ελληνική βιβλιογραφία. Γίνεται έτσι εφικτή η αποσαφήνιση μεγαλύτερων ερωτημάτων για τη φύση και την πρακτική της αρχιτεκτονικής.