Γεωγραφία, αξιολόγηση και διαχείριση γεώτοπων της Ελλάδας

Abstract

Objective of this doctoral dissertation is the development of an integrated methodology and the criteria for the assessment of geosites, that are the basic unit of the geological and geomorphological heritage, and the use of this methodology for the implementation of an integrated geo-conservation policy. Aim is the use of the methodology for the quantitative evaluation of the geosites as a basic tool for the management of the geoparks in Greece, as well as for its implementation in geoparks internationally.In several countries protection measures have been adopted since decades for specific geological monuments and protected areas have been created that included sites of particular geological - geomorphological value, but the management of these areas has not had as priority the protection of the geological - geomorphological sites.In Greece until recently the elements of the abiotic environment were mentioned only in Law 1650/1986 as objects for protection without being subject to management. The sites of special geological monuments were mainly protected in the context of the archaeological or forestry legislation. As a result, there was a lack of protection of geological - geomorphological sites. Law 1650/1986, and especially Law 3937/2011, which regulate the management of protected areas and the preservation of biodiversity include provisions related to the preservation of geodiversity. With Law 3937/2011 for the first time the terms geosite and geopark are introduced into the Greek legislation.In the frames of this doctoral thesis, the current situation, regarding the protection and management of the geosites in Greece and internationally, was researched as well as the existing situation regarding the creation and management of geoparks. Data on existing geosites' and geoparks' assessment methodologies have been gathered and existing international experience (UNESCO, ProGEO, EGN, GGN, IAG-Geomorphosites, etc.) has been studied.The creation and evolution of the new Geoparks initiative, developed for the first time globally in the 2000s, was thoroughly analyzed.The research undertaken in this thesis has contributed to the elaboration and implementation of the geosites' assessment methodology as well as to the incorporation of this methodology as an effective tool both at the stage of setting the conditions for recognition of a region as a geopark and at the stage of assessing the operation of already existing geoparks, which were critical parameters for the establishment of the UNESCO Global Geoparks.In particular, the contribution of this dissertation to the success of the expansion of the Lesvos Petrified Forest Geopark, which initially included the protected area of the Petrified Forest and which was recognized as a Geopark in 2000, resulted in the inclusion of the entire island and the recognition as the Lesvos Island UNESCO Global Geopark. Thus from the initial consideration of the creation of a Geopark within the boundaries of a protected area aiming at the protection and promotion of an important natural monument namely the Lesvos Petrified Forest, we reached the level of promoting and managing the geological heritage of the entire Lesvos Island as well as the interdisciplinary approach for the promotion of the natural and cultural heritage of Lesvos.This recognition has been the result of a long-standing scientific effort which included, among other things: (a) the systematic identification, study, registering and mapping of the geosites of Lesvos Island and (b) the design and implementation of actions aiming at the protection and enhancement of the geological heritage, raising citizens' awareness and cultural and economic development of the region through education and tourism.A key component of the research was the development and implementation of the geosites’ assessment methodology that assessed the sites and structures of geological and geomorphological interest in Lesvos in order to define the priorities for protection, promotion and management and to select those sites that should be exploited in the context of the different activities of Lesvos Island INESCO Global Geopark in the fields of awareness raising, education and tourism.Using the data collected, the definition of criteria necessary for the creation of a framework for the evaluation of geosites and the definition of parameters for a system of evaluation of the geosites of Greece was created.An important part of the dissertation was the field research on important examples of geosites and geoparks in Greece, Europe, Asia and America.An important part of the dissertation refers to the implementation of the process of evaluation of aspiring regions for inclusion in the Global Geoparks Network as well as the evaluation of the operation of already recognized Geopark sites.The conclusions from the implementation of the geoparks assessment methodology have contributed to the development and improvement of the Assessment Methodology of the geoparks and inspiring geoparks as well as to the operation and activities of the Geoparks.In conclusion, the main results of the research carried out are:• the proposal of an integrated methodology for the evaluation of geosites and the use of this methodology for the implementation of an integrated geo-conservation policy.• the incorporation of the methodology for the quantitative evaluation of the geosites and its results as a basic tool for the management of the geoparks in Greece, as well as for its implementation in geoparks internationally.

Αντικείμενο της παρούσας διατριβής είναι η ανάπτυξη ολοκληρωμένης μεθοδολογίας και κριτηρίων για την αξιολόγηση των γεώτοπων που αποτελούν τη βασική μονάδα της γεωλογικής και γεωμορφολογικής κληρονομιάς και η αξιοποίηση της μεθοδολογίας αυτής για την εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης πολιτικής γεω-διατήρησης. Ειδικότερο ζητούμενο είναι η ένταξη της μεθοδολογίας ποσοτικής αξιολόγησης των γεώτοπων και των αποτελεσμάτων της ως βασικό εργαλείο διαχείρισης των γεωπάρκων της Ελλάδας, όσο και για εφαρμογή αυτής σε γεωπάρκα διεθνώς.Σε πολλές χώρες εδώ και δεκαετίες έχουν θεσπισθεί μέτρα προστασίας συγκεκριμένων γεωλογικών μνημείων και έχουν δημιουργηθεί προστατευόμενες περιοχές που περιλαμβάνουν θέσεις με ιδιαίτερη γεωλογική – γεωμορφολογική αξία, αλλά η διαχείριση των περιοχών αυτών δεν είχε ως προτεραιότητα την προστασία των θέσεων γεωλογικού – γεωμορφολογικού ενδιαφέροντος.Στην Ελλάδα μέχρι πρότινος τα στοιχεία του αβιoτικού περιβάλλοντος αναφέρονταν στο Νόμο 1650/1986 ως αντικείμενα προστασίας χωρίς να αποτελούν αντικείμενο διαχείρισης. Οι θέσεις συγκεκριμένων γεωλογικών μνημείων προστατεύονται κυρίως στα πλαίσια της αρχαιολογικής ή δασικής νομοθεσίας. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η ελλιπής προστασία των θέσεων γεωλογικού – γεωμορφολογικού ενδιαφέροντος. Ο Νόμος 1650/1986 και κυρίως ο Νόμος 3937/2011 που ρυθμίζουν θέματα διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών και διατήρησης της βιοποικιλότητας περιλαμβάνουν διατάξεις που αναφέρονται στη διατήρηση της γεωποικιλότητας. Με το Ν. 3937/2011 για πρώτη φορά εισάγονται στην Ελληνική έννομη τάξη οι έννοιες γεώτοπος και γεωπάρκο.Στο πλαίσιο της παρούσας διδακτορικής διατριβής πραγματοποιήθηκε διερεύνηση της υπάρχουσας κατάστασης όσον αφορά στην προστασία και διαχείριση των γεώτοπων στην Ελλάδα και σε διεθνές επίπεδο και διερευνήθηκε η υπάρχουσα κατάσταση όσον αφορά στη δημιουργία και διαχείριση γεωπάρκων. Συγκεντρώθηκαν στοιχεία σχετικά με τις υπάρχουσες μεθοδολογίες αξιολόγησης γεώτοπων και γεωπάρκων και αξιοποιήθηκε η διεθνής εμπειρία (UNESCO, ProGEO, ΕGN, GGN, IAG-Geomorphosites κλπ.). Αναλύθηκε διεξοδικά η δημιουργία και η εξέλιξη του νέου θεσμού των Γεωπάρκων, τα οποία αναπτύχτηκαν για πρώτη φορά σε παγκόσμιο επίπεδο τη δεκαετία του 2000. Η ερευνητική προσπάθεια που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής συνέβαλε στη διαμόρφωση σημαντικών τομέων λειτουργίας των γεωπάρκων και ειδικότερα στην επεξεργασία και εφαρμογή της μεθοδολογίας αξιολόγησης των γεώτοπων καθώς και στην ένταξη της μεθοδολογίας αυτής ως αποτελεσματικό εργαλείο τόσο κατά το στάδιο της διαμόρφωσης των προϋποθέσεων αναγνώρισης μιας περιοχής ως γεωπάρκο, όσο και κατά το στάδιο της αξιολόγησης της λειτουργίας των ήδη αναγνωρισμένων γεωπάρκων, που αποτέλεσαν κρίσιμες παραμέτρους για την καθιέρωση του Διεθνούς Προγράμματος «Παγκόσμια Γεωπάρκα UNESCO».Ειδικότερα, σημαντική υπήρξε η συμβολή της παρούσας διατριβής στην επιτυχία της διαδικασίας επέκτασης του Γεωπάρκου Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, το οποίο περιλάμβανε την προστατευόμενη περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους και η οποία είχε αναγνωρισθεί ως Γεωπάρκο το 2000, με αποτέλεσμα την ένταξη της συνολικής έκτασης του νησιού και την αναγνώρισή του ως Νήσος Λέσβος Παγκόσμιο Γεωπάρκο UNESCO. Με τον τρόπο αυτό από την αρχική θεώρηση της δημιουργίας ενός Γεωπάρκου εντός των ορίων μιας προστατευόμενης περιοχής με στόχο την προστασία και ανάδειξη ενός σημαντικού μνημείου της φύσης, του Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου, οδηγηθήκαμε στη συνολική προσπάθεια ανάδειξης και διαχείρισης της γεωλογικής κληρονομιάς της Λέσβου καθώς και της διεπιστημονικής προσέγγισης για την ανάδειξη του συνόλου της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς και των φυσικών πόρων της Λέσβου. Η αναγνώριση αυτή υπήρξε το αποτέλεσμα μακρόχρονης επιστημονικής προσπάθειας η οποία μεταξύ άλλων περιέλαβε: α) τη συστηματική αναγνώριση, μελέτη, καταγραφή και χαρτογράφηση των θέσεων γεώτοπων ολόκληρης της Λέσβου και β) το σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων με στόχο την προστασία και ανάδειξη της γεωλογικής κληρονομιάς, την ευαισθητοποίηση των πολιτών και την πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη της περιοχής μέσω της εκπαίδευσης και του τουρισμού.Ουσιαστική συνιστώσα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε ήταν η ανάπτυξη και εφαρμογή της μεθοδολογίας αξιολόγησης των γεώτοπων μέσω της οποίας αξιολογήθηκαν οι θέσεις και οι δομές γεωλογικού και γεωμορφολογικού ενδιαφέροντος της Λέσβου ώστε να καθορισθούν οι προτεραιότητες προστασίας, ανάδειξης και διαχείρισης και να επιλεγούν τελικά εκείνες οι θέσεις οι οποίες αξιοποιούνται στα πλαίσια των διαφορετικών δράσεων του Γεωπάρκου Λέσβου στους τομείς της ευαισθητοποίησης, της εκπαίδευσης και του τουρισμού. Αξιοποιώντας τα στοιχεία και δεδομένα που συλλέχθηκαν έγινε ο καθορισμός κριτηρίων που είναι απαραίτητα για τη δημιουργία ενός πλαισίου αξιολόγησης των γεώτοπων και ο καθορισμός παραμέτρων ενός συστήματος αξιολόγησης των γεώτοπων της Ελλάδας.Σημαντικό τμήμα της διατριβής αποτέλεσε η έρευνα πεδίου σε σημαντικά παραδείγματα γεώτοπων και γεωπάρκων στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, στην Ασία και στην Αμερική.Ένα σημαντικό τμήμα της διατριβής αναφέρεται στην εφαρμογή της διαδικασίας αξιολόγησης περιοχών υποψήφιων για ένταξη στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων καθώς και στην αξιολόγηση της λειτουργίας ήδη αναγνωρισμένων Γεωπάρκων. Τα συμπεράσματα από την εφαρμογή της μεθοδολογίας αξιολόγησης Γεωπάρκων, συνέβαλαν στη διαμόρφωση και βελτίωση της μεθοδολογίας αξιολόγησης των Γεωπάρκων και των υποψήφιων ως Γεωπάρκα περιοχών καθώς και της ίδιας της λειτουργίας και των δράσεων των γεωπάρκων. Συμπερασματικά ως κυριότερα αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε αναδεικνύονται:•η πρόταση ολοκληρωμένης μεθοδολογίας αξιολόγησης των γεώτοπων και η αξιοποίηση της μεθοδολογίας αυτής για την εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης πολιτικής γεω-διατήρησης.•η ένταξη της μεθοδολογίας ποσοτικής αξιολόγησης των γεώτοπων και των αποτελεσμάτων της ως βασικό εργαλείο διαχείρισης των γεωπάρκων της Ελλάδας, όσο και για εφαρμογή αυτής σε γεωπάρκα διεθνώς.