Η γλωσσική ποικιλότητα στον λόγο της μαζικής κουλτούρας: αναπαραστάσεις της και ανάπτυξη ενός εκπαιδευτικού προγράμματος για παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας

Abstract

Recent studies in the teaching of language and literacy have turned their attention to the pedagogical use of children’s out-of-school literacy practices, which are rich and equally as important as other practices, despite not usually being exploited in the classroom. Moreover, children are well acquainted with practices related to mass cultural texts, such as books, newspapers, cartoons, and television series. As such, they grow up in a world where the media and modern technology play a primary role, resulting in children developing specific perceptions and abilities. A significant amount of research has highlighted the central role popular cultural texts play in children’s out-of-school literacy practices and the benefits they have in a child’s learning process. However, these texts contain specific ideologies and attempt to emphasise the particular message they intend to convey. Furthermore, popular culture has only recently begun to be studied in sociolinguistics, as it was considered to contain “non-authentic” examples of speech. However, new trends in the field recognise that popular cultural texts reflect language diversity from specific perspectives and ideologies. As a result, the development of critical literacy which allows young pupils to comprehend a text’s content and the ways in which it is constructed by its authors for specific communicative purposes is now deemed essential. The issue that arises from the above is how popular cultural texts can be incorporated into contemporary language teaching and, primarily, in which way their pedagogical use can contribute to pupils’ understanding of the ideological perspectives that the representations of language diversity in such texts contain. The purpose of this dissertation is to study language diversity in popular cultural texts and develop a teaching curriculum for pre-school pupils and pupils in their first years of school (Greek primary years 1 and 2), so as to enhance their critical awareness of language diversity and enable them to identify, question, accept, or reject the ideologies hidden in such texts. After mapping children’s mass culture preferences, their access to and use of mass media at home, the opinions of parents and teachers regarding the pedagogical use of popular cultural texts in school; and carrying out a sociolinguistic analysis of cartoons, it was found that language stereotypes are extremely resilient even in young children. In other words, entrenched perceptions are not easy to overcome completely. Moreover, the results from the teaching curriculum’s classroom trial indicate that young children can easily identify the linguistic resources used by television characters and recognise that the crossing of different language varieties in television discourse can often lead to comprehension problems, albeit not in their case. Finally, they are also aware of the ways in which sociolinguistic differences are usually accompanied by semiotic (attire, appearance), but also ideological differences between characters on television.

Πρόσφατες έρευνες στη γλωσσική διδασκαλία και την εκπαίδευση στο γραμματισμό, έχουν στρέψει το ενδιαφέρον τους στην αξιοποίηση των εξωσχολικών πρακτικών γραμματισμού των παιδιών στο σχολείο, καθώς αυτές οι πρακτικές που συνήθως δεν προωθούνται στο σχολείο είναι πλούσιες και εξίσου σημαντικές. Ευρύτερα, τα παιδιά είναι εμποτισμένα με πρακτικές που σχετίζονται με τα κείμενα μαζικής κουλτούρας (π.χ. βιβλία, εφημερίδες, κινούμενα σχέδια, τηλεοπτικές σειρές) και μεγαλώνουν σε ένα κόσμο όπου τα ΜΜΕ και οι νέες τεχνολογίες παίζουν πρωταρχικό ρόλο με αποτέλεσμα να διαμορφώνουν συγκεκριμένες δεξιότητες και αντιλήψεις. Αρκετές έρευνες έχουν αναδείξει τον κεντρικό ρόλο που παίζουν τα κείμενα μαζικής κουλτούρας στις εξωσχολικές πρακτικές γραμματισμού των παιδιών, αναδεικνύοντας οφέλη στην μάθηση. Ωστόσο, αυτά τα κείμενα είναι εμποτισμένα με συγκεκριμένες ιδεολογίες και προσπαθούν να δώσουν έμφαση στο μήνυμα που θέλουν να περάσουν.Επιπροσθέτως, η μαζική κουλτούρα δεν αποτελούσε αντικείμενο μελέτης της Κοινωνιογλωσσολογίας, μέχρι πρόσφατα, καθώς θεωρούνταν ότι περιελάμβανε μη «αυθεντικά» δείγματα ομιλίας. Ωστόσο, τα νεότερα ρεύματα αναγνώρισαν πως τα κείμενα αυτά αναπαριστούν τη γλωσσική ποικιλότητα μέσα από συγκεκριμένη οπτική γωνία, απηχώντας συγκεκριμένες ιδεολογίες. Έτσι, κρίνεται αναγκαίο να καλλιεργηθεί ο κριτικός γραμματισμός που στοχεύει να διευκολύνει τα άτομα να κατανοήσουν το περιεχόμενο των κειμένων, να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές στους τρόπους με τους οποίους τα κείμενα διαμορφώνονται από τους δημιουργούς τους, ώστε να περάσουν συγκεκριμένα μηνύματα.Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, το ζήτημα που προκύπτει είναι πως θα μπορούσαν να ενταχθούν τα κείμενα μαζικής κουλτούρας στη σύγχρονη γλωσσική εκπαίδευση και κυρίως με ποιον τρόπο η διδακτική τους αξιοποίηση θα μπορούσε να συμβάλει, ώστε οι μαθητές/τριες να αντιμετωπίσουν τις ιδεολογίες που φέρουν οι αναπαραστάσεις της γλωσσικής ποικιλότητας σε τέτοιου είδους κείμενα. Συγκεκριμένα, σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η μελέτη της γλωσσικής ποικιλότητας σε κείμενα μαζικής κουλτούρας και η ανάπτυξη ενός εκπαιδευτικού προγράμματος για μαθητές προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας (Α΄ και Β΄ δημοτικού) που στοχεύει στην προώθηση της κριτικής επίγνωσης των μαθητών/-ριών σε φαινόμενα γλωσσικής ποικιλότητας. Μέσα από αυτή την προσπάθεια και την ανάπτυξη του εκπαιδευτικού προγράμματος που θα προταθεί, επιχειρείται να καλλιεργηθεί η κριτική γλωσσική επίγνωση των μαθητών/-ριών, ώστε να είναι σε θέση να ανιχνεύουν, να αμφισβητούν, να αποδέχονται ή να απορρίπτουν τις λανθάνουσες ιδεολογίες που υποκρύπτουν τέτοιους είδους κείμενα.Χαρτογραφώντας τις προτιμήσεις των παιδιών για τη μαζική κουλτούρα, καθώς και την πρόσβαση και χρήση ΜΜΕ στο σπίτι, τις απόψεις των γονέων και των εκπαιδευτικών σχετικά με τη διδακτική αξιοποίηση τέτοιου είδους κειμένων στο σχολείο, αλλά και την κοινωνιογλωσσική ανάλυση κινουμένων σχεδίων, τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι τα γλωσσικά στερεότυπα είναι ιδιαίτερα ανθεκτικά από μικρή ηλικία, καθώς πρόκειται για παγιωμένες αντιλήψεις που είναι δύσκολο να ανατραπούν εντελώς. Τα αποτελέσματα του προγράμματος έδειξαν ότι τα παιδιά είναι σε θέση να διακρίνουν με ευκολία τους διαφορετικούς γλωσσικούς πόρους από τους οποίους αντλούν οι τηλεοπτικοί χαρακτήρες και επιπλέον ήταν σε θέση να αντιληφθούν ότι οι διαφορετικές γλωσσικές ποικιλίες που διασταυρώνονται στον τηλεοπτικό λόγο δημιουργούν συχνά προβλήματα κατανόησης, κάτι που δεν συνάδει με τη δική τους εμπειρία, καθώς και ότι οι κοινωνιογλωσσικές διαφορές συνυπάρχουν συνήθως με σημειωτικές (π.χ. ντύσιμο, εμφάνιση), αλλά και με ιδεολογικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των τηλεοπτικών χαρακτήρων.