Αλήθεια της νόησης ή αλήθεια των πραγμάτων: η ερμηνεία του περί ψυχής στην αρχαία υπομνηματιστική παράδοση

Abstract

The purpose of this thesis is the demand of the truth, the cognitive instruments of the demand and the location of the demand. The basis and the starting point of the research were originally planned to be Aristotle’ s “On the Soul” (De Anima). The relevant exegetical deposits of the ancient commentators, which were included in the Commentaria in Aristotelem Graeca, were used as the source material. In particular, the following commentaries were examined 1.Alexander of Afrodisias, peripatetic, 2nd century AD, 2. Themistius, peripatetic, 3rd-4th century AD, 3. Simplicius, one of the last members of Neoplatonist School (School of Athens), 6th century AD, 4. (John) Philoponus, representative of the Alexandrian School, 6th century AD and 5. Sophonias, Byzantine monk, 13th-14th century AD. Sequentially, we synthesized individual exegetical readings and tried to interface and compare them. In particular, the thesis is comprised of 6 units, referring to Aristotle and the commentators (the first one refers to Aristotle’s writings, the second one to Alexander’s commentary, the third unit refers to Themistius commentary, the fourth to Philoponus’s commentary, the fifth to Simplicius’s commentary and the sixth to Sophonias’s commentary). The addendum, which is the last unit of the thesis, comprises of conclusions, judgements, comparisons and estimations on Truth and falsity regarding the commentators’ and Aristotle’s views. There is also an appendix of old printed books. Through exhaustive, deep and thorough analyses it supervenes that, although Aristotle recognises two kinds of mind: one passive (παθητικός) and one active (ποιητικός), the commentators introduce three major interpretive constructions: the distinction between the nous and dianoia, the distinction between practical and theoretical mind and the distinction between simple and complex things. Successive and iterative commentary additions which are based on the philosophical views and positions of each commentator and which add theological extensions to the Aristotle’s writings result from the above. What precedes these as an omen is the distinction between human and divine mind, which according to them has already been introduced in C5. This way, however, they transfer a special platonian alethic gradation of the existent in the Aristotelian thought on truth. Consequently, a gradation of beings and things on the grounds of truth and/or falsity is introduced in such a degree that the Aristotelian construction on truth is in jeopardy of becoming platonic.

O σκοπός της διατριβής αφορά εις την ζήτηση/θήρευση του αληθούς, τα γνωστικά όργανα της ζήτησης και τον τόπο της θήρευσης. Βάση μαζί και αφετηρία της έρευνας σχεδιάστηκε από την αρχή να είναι η Περί Ψυχής πραγματεία του Αριστοτέλους. Το κυρίως πηγαίο υλικό αποτέλεσαν οι σχετικές εξηγητικές καταθέσεις των αρχαίων υπομνηματιστών, που περιέχονται στη σειρά Commentaria in Aristotelem Graeca. Ειδικότερα, μελετήθηκαν τα υπομνήματα του: 1. Αλεξάνδρου Αφροδισιέως, περιπατητικού, 2οςμ.Χ., 2. του Θεμιστίου, περιπατητικού, 3-4οςμ.Χ., 3. του Σιμπλικίου, εκπροσώπου της αθηναϊκής σχολής, 6οςμ.Χ., 4. του Φιλοπόνου, εκπροσώπου της σχολής της Αλεξάνδρειας, 6οςμ.Χ. και 5. του μοναχού Σοφονία, 13-14οςμ.Χ. Εν συνεχεία, συνθέσαμε τις επιμέρους εξηγητικές αναγνώσεις και επιχειρήσαμε την φιλοσοφική τους διασύνδεση και σύγκριση. Ειδικότερα, η διατριβή χωρίζεται σε 6 κεφάλαια, που αναφέρονται στον Αριστοτέλη και τους 5 υπομνηματιστές (το πρώτο αναφέρεται στην πραγματεία του Αριστοτέλους, το δεύτερο στην ανάλυση του Αλεξάνδρου, το τρίτο στην ανάλυση του Θεμιστίου, το τέταρτο στην ανάλυση του Φιλοπόνου, το πέμπτο στην ανάλυση του Σιμπλικίου και το έκτο στην ανάλυση του Σοφονία). Στο συγκεντρωτικό επίμετρο,το οποίο αποτελεί το τελευταίο κεφάλαιο της διατριβής, παρατίθενται συμπεράσματα, κρίσεις, συγκρίσεις και εκτιμήσεις περί αληθείας και ψεύδους τόσο μεταξύ των υπομνηματιστών όσο και του Αριστοτέλους. Επίσης, η εργασία περιέχει παράρτημα παλαιτύπων. Εκ των μακρών και επίπονων αναλύσεων προκύπτει ότι, αν και ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει δύο μορφές νου: τον παθητικό και τον ποιητικό, οι υπομνηματιστές εισάγουν τρεις μείζονες ερμηνευτικές κατασκευές: την διάκριση νου-διανοίας, τη διάκριση πρακτικού-θεωρητικού νοός και την διάκριση απλών-συνθέτων πραγμάτων εκ των οποίων προκύπτουν οι αλλεπάλληλες υπομνηματιστικές προσθήκες, οι οποίες βασίζονται στις φιλοσοφικές θεωρήσεις και θέσεις του εκάστοτε υπομνηματιστού και οι οποίες προσδίδουν θεολογικέςπροεκτάσεις στο αριστοτελικό κείμενο. Των διακρίσεων αυτών προηγείται, ως οιονεί προπομπός, η διάκριση ανθρωπίνου-θείου νοός, η οποία κατ’ αυτούς έχει ήδη εισαχθεί από το Γ5.Με τον τρόπο όμως αυτόμεταφέρουν στο εσωτερικό της αριστοτελικής σκέψεως περί αληθείας μια ειδική πλατωνίζουσα αληθειακή διαβάθμιση του υπαρκτού. Εισάγεται δηλαδή μια κλιμάκωση όντων-πραγμάτων επί τη βάσει της αληθείας ή/και του ψεύδους, σε τέτοιο βαθμό, ώστε κινδυνεύει να καταστεί πλατωνικό το όλο περί αληθείας αριστοτελικό οικοδόμημα.