Ζητήματα μετάφρασης περιβαλλοντικών όρων από την αγγλική στην ελληνική: η περίπτωση της σύμβασης του Aarhus

Abstract

This thesis is intended to Greek environmental terminology, its relations to the respective English terminology and its use in legally binding texts, such as international conventions. The starting point of the theoretical part of the thesis is the subject field of terminology and, in particular, objects, concepts, designations and languages for specific purposes (LSP). Additionally, the state-of-the-art of Greek environmental terminology is discussed, along with parameters influencing it (need for the creation of relevant terms, for relevant education, for the compilation of relevant dictionaries etc.), whilespecial reference is made to the (ancient) Greek language and its contribution to the formation of terms. Finally, a first approach concerns the language characteristics of conventions (style, terminology, translation, etc.) and how environmental terminology is integrated in them. In the second part of the thesis, the study focuses on a particular convention, namely the Aarhus Convention, where some translation problems/ issues are presented that arise from the translation of environmental terminology, along with the impact of given translation choices in the perception and understanding of the text. The discussion initially focuses on general translation issues, while in a next step the English environmental terms appearing in the Convention are presented, mainly those that have dual or multiple translations in Greek target texts. Analysis of these terms is made by means of tables, where the degree of Greek terms’ conformity with the term formation principles is investigated, according to the specification of relevant ISO standards. At the same time, the translational efficiency of each term in the Greek text is assessed and, if the Greek translation is deemed unsuccessful, insufficient or unacceptable, an alternative one is proposed. Finally, reference is made to the omission of surface elements during translation and to source-text environmental terms that have been rendered in the same way in the Greek target text. The conclusions drawn from the processing of the research material highlight the need for more extensive involvement with environmental terminology and include registering and consolidating the environmental terms in use by creating, inter alia, a National Agency of Terminology, which will work uninterruptedly, as well as by gathering and improving translation tools.

Η παρούσα διατριβή έχει ως αντικείμενο την ελληνική περιβαλλοντική ορολογία, τις σχέσεις της με την αντίστοιχη αγγλική, καθώς και τη χρήση της σε νομικώς δεσμευτικά κείμενα, όπως είναι οι διεθνείς συμβάσεις. Αφετηρία του θεωρητικού μέρους της διατριβής αποτελεί η ενασχόληση με το θεματικό πεδίο της Ορολογίας και συγκεκριμένα με τα αντικείμενα, τις έννοιες, τις κατασημάνσεις και τις γλώσσες για ειδικούς σκοπούς. Επιπρόσθετα, περιγράφεται η παρούσα κατάσταση της ελληνικής περιβαλλοντικής ορολογίας με τις παραμέτρους που την καθορίζουν (ανάγκη δημιουργίας όρων, σχηματισμός, καθιέρωση, χρήση, αποτύπωση σε λεξικά κ.λπ.), ενώ γίνεται ειδική μνεία στην (αρχαία) ελληνική γλώσσα και στον τρόπο συμβολής της στον σχηματισμό όρων. Τέλος, επιχειρείται μια πρώτη προσέγγιση των γλωσσικών χαρακτηριστικών των συμβάσεων (ύφος, ορολογία, μετάφραση κ.λπ.), καθώς και του τρόπου ενσωμάτωσης της περιβαλλοντικής ορολογίας σε διεθνείς συμβάσεις παρόμοιας θεματικής. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής η μελέτη επικεντρώνεται σε μία συγκεκριμένη σύμβαση, τη Σύμβαση του Aarhus, όπου παρουσιάζονται διεξοδικά τα μεταφραστικά προβλήματα/ ζητήματα που προκύπτουν αναφορικά με τη μετάφραση της περιβαλλοντικής ορολογίας και τον αντίκτυπο των μεταφραστικών επιλογών στην αντίληψη και κατανόηση του κειμένου. Σε αυτά περιλαμβάνονται αρχικά γενικότερα μεταφραστικά ζητήματα, ενώ σε ένα επόμενο βήμα παρουσιάζονται αγγλικοί περιβαλλοντικοί όροι που εμφανίζονται στη Σύμβαση και έχουν διπλή ή πολλαπλή απόδοση στην Ελληνική. Η ανάλυση των όρων αυτών γίνεται με τη βοήθεια πινάκων, στους οποίους διερευνάται ο βαθμός συμφωνίας των ελληνικών όρων με τις αρχές σχηματισμού όρων, όπως αυτές έχουν καθοριστεί από το πρότυπο ISO 704:2009. Παράλληλα, αξιολογείται η μεταφραστική απόδοση του εκάστοτε όρου στο ελληνικό κείμενο και, σε περίπτωση που αυτή κρίνεται ανεπιτυχής, ανεπαρκής ή μη αποδεκτή για λόγους που αναφέρονται ρητά στην παρούσα διατριβή, προτείνεται μια εναλλακτική λύση. Τέλος, πραγματοποιείται αναφορά σε παραλείψεις λέξεων-οροστοιχείων κατά τη μετάφραση, ενώ εντοπίζονται περιβαλλοντικοί όροι με την ίδια απόδοση στην Ελληνική. Τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την επεξεργασία του υλικού της έρευνας αναδεικνύουν την ανάγκη εκτενέστερης ενασχόλησης με την περιβαλλοντική ορολογία και περιλαμβάνουν την καταγραφή και παγίωση των εν χρήσει περιβαλλοντικών όρων, τη δημιουργία και αδιάλειπτη λειτουργία ενός Εθνικού Φορέα Ορολογίας, καθώς και τη συγκέντρωση και βελτίωση των μεταφραστικών εργαλείων.