Φυσικές επιστήμες και θεολογία: τομές και ασυμβατότητες

Abstract

This thesis attempts a broad approach to the relations between Orthodox Theology and Science. The aspects of these relationships are recorded and specific key phases of their evolution are identified. It shows the points of divergence and the context in which dialogue can be developed between them. In this perspective, the outline of the scientific function is given in its central lines and its basic dimensions. Its philosophical references and social applications are also examined, as well as the corresponding theological attitudes.In particular, it describes the basic principles of scientific thought in its development, the process of replacing religious from scientific interpretations in various areas of our knowledge, the question of objectiveness, the importance of the consistency of scientific theories, the position of scientific Certainty in human life, the consequences of specialization in disciplines of the scientist, as well as the crucial role played by observation, experimentation and the theoretical scientific development. Special mention is devoted to the pursuit of sustained progress, its effects on scientific effort, the mentality that accompanies it and the corresponding theological thought.It also examines the separate spirituality, not absolutely necessary at all, that in some aspects governs the scientific processes. On the other hand, familiarity with modern ways of developing knowledge is pastorally necessary, since reasons of elementary pastoral responsibility force the theological reason to abandon those hired performers that have become outdated by the new knowledge that has emerged. Since the ultimate goal is the ministry (and ultimately the salvation) of the human person, it is a duty of theological and ecclesiastical care to seek the easiest ways in which it will serve its purposes. And this search certainly includes both a sincere dialogue with modern forms of scientific thought and access to those methods of the present that will help to achieve these goals. Besides, the pastoral responsibility of the ecclesiastical discourse does not allow - especially nowadays - to define some areas of thought as forbidden or to eradicate the even misconceptions of some conceived fellow human beings. The authentic theological discourse does not exhibit phobic reflections nor is it bothered by the philosophical mood of any origin. The recruitment of scientific questions by the theological and ecclesiastical authorities responsible for the pastoral work must be done with caution and responsibility, and oversimplification or rough and superficial recruitment should not prevail. In addition, information and training of clergy in such matters are nowadays essential.

Στο έργο επιχειρείται μία ευρεία προσέγγιση των σχέσεων μεταξύ της Ορθόδοξης Θεολογίας και των θετικών επιστημών. Καταγράφονται οι πτυχές των σχέσεων αυτών και εντοπίζονται συγκεκριμένες κομβικές φάσεις της εξέλιξής τους. Διαγράφονται τα σημεία απόκλισης αλλά και το πλαίσιο, στο οποίο υπάρχει δυνατότητα να αναπτυχθεί διάλογος ανάμεσά τους. Στην προοπτική αυτή, δίνεται το περίγραμμα της επιστημονικής λειτουργίας στις κεντρικές του γραμμές και τις βασικές του διαστάσεις. Επίσης, εξετάζονται οι φιλοσοφικές του αναφορές και οι κοινωνικές του εφαρμογές, και παράλληλα ανιχνεύονται οι αντίστοιχες θεολογικές τοποθετήσεις.Συγκεκριμένα, περιγράφονται οι βασικές αρχές της επιστημονικής σκέψης κατά την ανάπτυξη του έργου της, η διαδικασία αντικατάστασης των θρησκευτικών από επιστημονικές ερμηνείες σε διάφορες περιοχές του επιστητού, το ζήτημα της αντικειμενικότητας που αναπόφευκτα τίθεται, η σημασία της συνεκτικότητας των επιστημονικών θεωριών, η θέση της επιστημονικής βεβαιότητας στην ανθρώπινη ζωή, οι συνέπειες της εξειδίκευσης σε κλάδους του επιστητού, καθώς επίσης και ο καίριος ρόλος που παίζουν η παρατήρηση, το πείραμα και η θεωρητική συγκρότηση στην επιστημονική ανάπτυξη. Ειδική μνεία αφιερώνεται στο ζήτημα της επιδίωξης της διαρκούς προόδου, στις επιδράσεις της στην επιστημονική προσπάθεια, στη νοοτροπία που τη συνοδεύει και την αντίστοιχη θεολογική σκέψη. Εξετάζεται, ακόμη, ο ξεχωριστός πνευματικός χαρακτήρας, όχι απολύτως εμφανής απαραίτητα, που διέπει τις επιστημονικές διεργασίες. Εξάλλου, η εξοικείωση με τους σύγχρονους τρόπους ανάπτυξης της γνώσης είναι ποιμαντικά απαραίτητη, αφού λόγοι στοιχειώδους ποιμαντικής ευθύνης υποχρεώνουν το θεολογικό λόγο να εγκαταλείψει όσες προσλαμβάνουσες παραστάσεις έχουν καταστεί παρωχημένες από τις νέες γνώσεις που προέκυψαν. Εφόσον ο απώτερος στόχος είναι η διακονία (και εντέλει η σωτηρία) του ανθρώπινου προσώπου, αποτελεί καθήκον της θεολογικής και της εκκλησιαστικής μέριμνας να αναζητήσει τους ευχερέστερους τρόπους με τους οποίους θα υπηρετήσει τους σκοπούς της. Και αυτή η αναζήτηση σίγουρα περιλαμβάνει τόσο έναν ειλικρινή διάλογο με τις σύγχρονες μορφές επιστημονικής σκέψης όσο και την πρόσβαση σε εκείνες τις μεθόδους του παρόντος, οι οποίες θα συνεπικουρήσουν στην επίτευξη αυτών των στόχων. Εξάλλου, η ποιμαντική ευθύνη του εκκλησιαστικού λόγου δεν επιτρέπει – ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή – να ορίζονται κάποιες περιοχές σκέψης σαν απαγορευμένες ή να βδελύσσεται τις έστω και λανθασμένες αντιλήψεις κάποιων σκεπτόμενων συνανθρώπων. Ο αυθεντικός θεολογικός λόγος δεν επιδεικνύει φοβικά ανακλαστικά ούτε ενοχλείται από τη φιλέρευνη διάθεση οποιασδήποτε προέλευσης. Η πρόσληψη των επιστημονικών ζητημάτων από τους θεολογικούς και εκκλησιαστικούς αρμόδιους κατά την άσκηση του ποιμαντικού έργου οφείλει να γίνεται με σύνεση και υπευθυνότητα και να μην κυριαρχεί η υπεραπλούστευση ή η πρόχειρη και επιφανειακή πρόσληψη. Επιπλέον, η ενημέρωση και η κατάρτιση των κληρικών σε ανάλογα ζητήματα κρίνονται στις μέρες μας απαραίτητες.