Ιστορικό βίωμα και ποιητικές ταυτότητες στη νεοελληνική ποίηση: 1970-1990: Τζένη Μαστοράκη και Κατερίνα Γώγου

Abstract

This Ph.D. thesis examines the poems of Jenny Mastoraki and Katerina Gogou as historical narratives of "eccentric subjects" during the period between 1970 and 1990 in Greece. These two poets were selected not only because their work was published during this period, but also because it can be seen as a modernist example of binary oppositions: Mastoraki, a poet included in the Greek literary canon, was read as a poet of form, language, art, personal engagement, while Gogou, excluded from the Greek literary canon, was considered to be a poet of content, experience, life, political engagement, belonging to a “subculture”.The parallel reading of these poets’ work problematizes established and hegemonic binary analytical categories, such as form/content, spirit/body, art/life, private/public, as well as the related analytic category of "female poetry", which emerged in the ’70s. The Ph.D. thesis is nevertheless not about the identity of engendered subjects nor about the poetry written by women during that period, but about presenting the historical, political, ontological, and engendered construction of hegemonic aesthetic categories, by men. By doing so, it illustrates the historical challenges related to the emergence of diverse and new poetic identities.The poems of Mastoraki and Gogou follow a “grey” genealogy, which does not identify the collective with the national. Despite aesthetic differences, both poets’ poetic subjects narrate the legacy of the decentralization of the political engendered subject (both as a notion and existence) and its resistance until death.The Ph.D. thesis demonstrates how poetic discourses can be read as performative and agonistic narrations of human beings that resist their unjust and political death. The thesis discusses a kind of poetry that can historicize, but also a certain history that can see the light through poetic discourses. It is about “eccentric subjects” on the verge of the postmodern era that can become dialogical, only by experiencing the tragic.

Στη διατριβή εξετάζονται τα ποιήματα της Τζένης Μαστοράκη και της Κατερίνας Γώγου ως προς τη δυνατότητά τους να αποτελέσουν ιστορικές αφηγήσεις «έκκεντρων υποκειμένων» την εικοσαετία 1970-1990 στην Ελλάδα. Οι συγκεκριμένες ποιήτριες επελέγησαν γιατί το έργο τους άρχισε και ολοκληρώθηκε μέσα στην εικοσαετία αυτή αλλά και γιατί η πρόσληψή του από την κριτική αλλά και τα έντυπα της εποχής, που εξετάζεται εδώ, μαρτυρεί ότι συνιστούν νεωτερικό παράδειγμα διπολικής αντίθεσης (binary opposition): η Μαστοράκη διαβάστηκε ως ποιήτρια της μορφής, της γλώσσας, της τέχνης, της προσωπικής γραφής και του ποιητικού κανόνα, και η Γώγου ως ποιήτρια του περιεχομένου, του βιώματος, της ζωής, της πολιτικής κατάθεσης και του «περιθωρίου». Η διατριβή αυτή παρακολουθεί γενεαλογικά τις κειμενικές και διακειμενικές πρακτικές που επιστρατεύουν οι ποιήτριες για την επιτελεστική συγκρότηση και παραγωγή ενός «αισθητικού εαυτού» (ποιητική ταυτότητα), τόσο έμφυλου όσο και πολιτικού, απέναντι σε μια δυϊστική και πατρογραμμική παράδοση που τον αποκλείει. Διασχίζοντας το ιστορικό βίωμα των ποιημάτων σύμφωνα με τη μεταδομιστική αρχή ότι ο «λόγος παράγει τα αποτελέσματα που ονομάζει», δηλαδή αφενός το διάλογό τους με την Ιστορία ως κείμενο (την αριστερή ιδεολογία και ηθική, τις οικογενειακές πολιτικές αφηγήσεις και τη λογοτεχνική ελληνική κληρονομιά), αφετέρου το διάλογό τους με μια αόρατη ιστορία, την πολιτική γραμματική του φύλου εν εξελίξει, η διατριβή εξετάζει το ενδεχόμενο ανάδυσης νέου τύπου ποιητικών ταυτοτήτων κατά τη μεταπολίτευση μετά το δεύτερο κύμα φεμινισμού. Η συνεξέταση των συγκεκριμένων ποιητριών προβληματοποιεί παραδειγματικά εγκαθιδρυμένες και ηγεμονικές νεωτερικές αναλυτικές κατηγορίες, συγκεκριμένα της μορφής και του περιεχομένου, του πνεύματος και του σώματος, της ποίησης και της ζωής, του προσωπικού και του πολιτικού, καθώς και τη συναφή με τις διαφορές αυτές αναδυόμενη τότε ολοποιητική κατηγορία «γυναικεία ποίηση». Το ερώτημα που ενδιέφερε να απαντηθεί δεν ήταν ποια η ταυτότητα των έμφυλων υποκειμένων γενικά και της ποίησης που γράφουν οι γυναίκες. Στόχος ήταν να παρουσιαστεί ο ιστορικός, πολιτικός, οντολογικός, και ρυθμιστικά έμφυλος, από τη μεριά των ανδρών, χαρακτήρας συγκρότησης των κληροδοτημένων αισθητικών κατηγοριών. Τα ποιήματα της Μαστοράκη και της Γώγου, διερχόμενα από μια γκρίζα γενεαλογία, που δεν ταυτίζει το συλλογικό με το εθνικό, αφηγούνται διά στόματος των ποιητικών υποκειμένων τους μια όμοια μα όχι τόσο ορατή ιστορία: την κληρονομιά των διαδικασιών αποκέντρωσης και αποϊδεολογοποίησης του πολιτικοποιημένου έμφυλου υποκειμένου και την αντίστασή του μέχρι τον κοινωνικό του θάνατο. Η διατριβή παρακολουθεί πώς ο ποιητικός λόγος, ως αγωνιστική παραστασιακή επιτέλεση, παρά ή μετά το θάνατο των έμφυλων υποκειμένων, ενσαρκώνει την παραδειγματική, ηθική ή/και συμβολική, αντίσταση του ανθρώπου γενικά απέναντι στον άδικό του θάνατο. Συζητά για μια ποίηση που ιστορικολογεί, αλλά και για ένα είδος ιστορίας που μπορεί τη δεδομένη στιγμή μόνο να ποιητικολογεί. Για έκκεντρα ποιητικά υποκείμενα το μεταίχμιο νεωτερικότητας και μετανεωτερικότητας, που για να συγκροτηθούν ως διαλογικά χρειάζεται να διασχίζουν την εμπειρία του τραγικού.