Η εξέλιξη της φυσικής αγωγής στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (θεσμικό πλαίσιο, εκπαίδευση διδασκόντων, αναλυτικά προγράμματα, οργανωτικά ζητήματα): δύο αιώνες εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων (19ος και 20ος αιώνας)

Abstract

This paper sets out the historical evolution of physical education in Greek elementary education during the 19th and 20th centuries. Its primary sources were the original texts of that period – Laws, Royal Decrees, Presidential Decrees, Emergency Laws, Circulars, Ministerial Decisions, school timetables and curriculums and guides for primary school teachers. The in-depth study of the sources shows that the strong presence of ideological-political factors held back the evolution of physical education and helped shape its content and place in the educational context. These factors were the cause of an endless succession of reforms and counter-reforms introduced by opposing political parties and allowed foreign influences to leave their mark on Greek education (introduction of foreign teaching systems and methods including peer tutoring or traditional teaching, introduction of gymnastic demonstrations). The physical education systems introduced as a result of these foreign influences were the German system (early 19th century), the Swedish system (late 19th / early 20th century) and, finally, the pedagogical gymnastics (second half of the 20th century). Gymnastic demonstrations, which were introduced informally in 1862 and officially in 1899 and were abolished only in 1975, are another example of foreign influence in the Greek physical education policy. The succession of national and political events, which bolstered militaristic notions and the need to safeguard national traditions and conscience, had also a great impact on education. The Zappas Olympics marked a period of renaissance for sports in Greece. Gymnastics was to become the pillar for the development of sports in public places. Similarly, the 1896 Olympic Games as well as the 1906 Intercalated Games accelerated the development and propagation of sports as a bourgeois pastime, as well as of the institutions (associations, sports organizations, sports teams) accompanying this propagation. Physical education in primary education, which was officially instituted in 1834 but was in fact introduced in 1880, put an emphasis on games, especially in the 1st grade, and in gymnastics without equipment. Physical education in schools was further upgraded thanks to the sustained efforts of important sports figures including Ioannis Fokianos, I. Chrysafis and Ionas Ioannidis. School teachers were assigned with teaching physical education in primary education, although their competence on the subject was the limited knowledge provided by teachers training schools. Despite all efforts to upgrade physical education in schools, the training of physical educators was neglected and assigning specialized physical educators to teach physical education in elementary schools was dramatically delayed – it was introduced only in 1993.

Σκοπός της εργασίας είναι η καταγραφή της ιστορικής εξέλιξης της Φυσικής Αγωγής στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση κατά τον 19ο και 20ό αιώνα. Πρωτογενείς πηγές της εργασίας αποτέλεσαν Νόμοι, Βασιλικά Διατάγματα, Προεδρικά Διατάγματα, Αναγκαστικοί Νόμοι, Εγκύκλιοι, Υπουργικές Αποφάσεις, Ωρολόγια και Αναλυτικά Προγράμματα, οδηγοί δημοδιδασκάλων. Από την ενδελεχή μελέτη των πηγών διαφάνηκε ότι οι ιδεολογικοπολιτικοί παράγοντες αποτέλεσαν τροχοπέδη στην εξέλιξη της φυσικής αγωγής και επηρέασαν την υπόστασή της και τη διαμόρφωσή της στα εκπαιδευτικά δρώμενα. Στους παράγοντες αυτούς οφείλεται η διελκυστίνδα μεταρρυθμίσεων και αντιμεταρρυθμίσεων ανάμεσα σε αντίπαλα κόμματα και οι ξένες επιδράσεις στην ελληνική εκπαίδευση (υιοθέτηση ξένων συστημάτων διδασκαλίας και διδακτικής μεθόδου όπως η αλληλοδιδακτική και η συνδιδακτική, η καθιέρωση γυμναστικών επιδείξεων). Τα γυμναστικά συστήματα που υιοθετήθηκαν, ως αποτέλεσμα των ξένων επιρροών ήταν το γερμανικό (αρχές του 19ου αιώνα), το σουηδικό (άτυπα το 1899 με το ν. ΒΧΚΑ΄, επίσημα το 1909 με τον ν. ΓΥΛΗ΄) και τελευταία η παιδαγωγική γυμναστική (το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα). Στις ξένες επιδράσεις στην ελληνική γυμναστική εκπαιδευτική πολιτική συγκαταλέγεται και η καθιέρωση των γυμναστικών επιδείξεων, που ξεκίνησαν άτυπα το 1862 και επίσημα το 1899 και διατηρήθηκαν μέχρι το 1975. Σημαντική επίδραση στα εκπαιδευτικά δρώμενα αποτέλεσε και η αλληλουχία από εθνικοπολιτικά γεγονότα, τα οποία ενέτειναν την τάση στρατιωτικοποίησης και διατήρησης της εθνικής παράδοσης και συνείδησης. Η περίοδος της τέλεσης των Ολυμπίων του Ζάππα είναι μια εποχή όπου αρχίζει η σταδιακή αναγέννηση του αθλητισμού στην Ελλάδα. Η γυμναστική αποτέλεσε τον πυλώνα πάνω στον οποίο στηρίχθηκε η ανάπτυξη του αθλητισμού στο δημόσιο χώρο. Ομοίως, οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896 άλλα και η Μεσολυμπιάδα του 1906 επιτάχυναν την ανάπτυξη και εξάπλωση του αστικού φαινομένου των σπορ, αλλά και θεσμών (σωματεία, αθλητικοί οργανισμοί, αθλητικές ομάδες) που συνόδευαν την επέκτασή τους. Η εισαγωγή της γυμναστικής στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση αν και θεσμοθετήθηκε το 1834, ουσιαστικά έγινε το 1880, όπου δινόταν έμφαση στα παιγνίδια, ιδιαίτερα στην Α΄ τάξη, και στις ανόργανες ασκήσεις. Την αναβάθμιση της σχολικής φυσικής αγωγής ενέτειναν και οι προσπάθειες σημαντικών προσωπικοτήτων του χώρου, όπως ήταν ο Ιωάννης Φωκιανός ο Ι. Χρυσάφης και ο Ίωνας Ιωαννίδης. Η διεξαγωγή του μαθήματος της φυσικής αγωγής στην πρώτη βαθμίδα εκπαίδευσης ήταν έργο των δασκάλων, των οποίων οι γνώσεις στο αντικείμενό αυτό διδασκαλίας περιορίζονταν στις ελάχιστες, που οι Σχολές επιμόρφωσης δασκάλων τους παρείχαν. Παρά τις όλες προσπάθειες να αναβαθμιστεί η σχολική φυσική αγωγή, παραμελήθηκε η εκπαίδευση των γυμναστών και καθυστέρησε η ανάθεση διεξαγωγής του μαθήματος στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση σε γυμναστές (το 1993).