Η επίδραση του μεσογειακού τρόπου ζωής σε βιοχημικά και κλινικά χαρακτηριστικά ασθενών με μη αλκοολική λιπώδη νόσο του ήπατος

Abstract

Non-alcoholic fatty liver disease (NAFLD) is the most common cause of liver disease in Western societies and is strongly associated with the presence of metabolic syndrome. Numerous studies support a strong correlation between several food groups and the likelihood of having NAFLD. Currently, lifestyle changes remain the cornerstone therapy of the disease. Thus, the aim of this thesis was to investigate the effect of several lifestyle components as risk factors for NAFLD, and by using these data to design and implement a disease management protocol, based on a lifestyle intervention. For this reason, four studies have been conducted, including: a) one cross-sectional study in a sample of 136 NAFLD patients and a study of 100 NAFLD patients and 55 healthy volunteers, b) a systematic review and meta-analysis of 20 randomized controlled interventions related to lifestyle modification, and then based on the results of the above studies, c) a randomized controlled clinical trial of 63 patients with NAFLD. Patients were equally and randomly assigned either (a) in a Mediterranean diet group (MD) or (b) in a Mediterranean lifestyle group (MDL), or (c) in a control group (CG). Participants of groups (a) and (b) attended an intensive 6-month intervention program aimed at weight loss and increasing adherence to the MD, while in the MDL group additional information for increasing physical activity and improving sleep habits were given. The CG patients received only written information for a healthy lifestyle. According to the results of the epidemiological studies, physical activity and optimal sleep duration (≥7 and ≤9 hours / day) were associated with reduced likelihood, whereas sweets consumption with a higher likelihood of having NAFLD. Moreover, high adherence to a healthy lifestyle pattern, rich in low-fat dairy, vegetables and fish, along with optimal sleep duration, was associated with reduced levels of insulin resistance and liver stiffness in patients with NAFLD. The meta-analysis results showed that exercise only or diet plus exercise interventions can improve liver enzyme levels, intrahepatic fat and histological characteristics of patients. Indeed, exercise appeared to exert beneficial effects on intrahepatic triglycerides and glucose metabolism, regardless of weight loss. According to the results of the controlled randomized clinical study, it was shown that an intensive 6-month intervention based on a hypocaloric MD or on MDL can improve liver enzymes and liver stiffness, as well as oxidative stress levels in patients with NAFLD, independently of weight loss, compared to common clinical practice. In conclusion, the results of the present thesis highlight the role of the Mediterranean diet as an effective, efficient and feasible way to manage NAFLD patients in daily clinical practice.

Η μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος (NAFLD) αποτελεί τη συχνότερη αιτία ηπατικής διαταραχής στις δυτικές κοινωνίες σχετιζόμενη ισχυρά με την παρουσία μεταβολικού συνδρόμου. Πληθώρα μελετών υποστηρίζουν ισχυρές συσχετίσεις μεταξύ διαφόρων ομάδων τροφίμων και την πιθανότητα παρουσίας NAFLD. Επί του παρόντος, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής παραμένουν ο ακρογωνιαίος λίθος αντιμετώπισης της νόσου. Ο σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν να διερευνήσει τη θέση των διαφόρων συνιστωσών του τρόπου ζωής ως παράγοντες κινδύνου της NAFLD, και βάσει των δεδομένων αυτών να σχεδιάσει και να υλοποιήσει ένα πρωτόκολλο αντιμετώπισης της νόσου, βασισμένο σε μία παρέμβαση που αφορούσε τον τρόπο ζωής των ασθενών. Γι’ αυτό τον λόγο διενεργήθηκαν 4 μελέτες: α) μία συγχρονική μελέτη σε ένα δείγμα 136 ασθενών με NAFLD και μία μελέτη 100 ασθενώv και 55 υγιών εθελοντών), β) μία συστηματική ανασκόπηση-μετα-ανάλυση 20 τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων παρεμβάσεων που σχετίζονταν με την τροποποίηση του τρόπου ζωής, και λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα των παραπάνω μελετών, γ) μία τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη κλινική μελέτη σε ένα δείγμα 63 ασθενών με NAFLD. Οι ασθενείς τυχαιοποιήθηκαν ισάριθμα είτε (α) στην ομάδα μεσογειακής δίαιτας (ΜΔ) ή (β) στην ομάδα μεσογειακού τρόπου ζωής (ΜΤΖ), είτε (γ) στην ομάδα ελέγχου (OE). Οι συμμετέχοντες των ομάδων (α) και (β) παρακολούθησαν ένα εντατικό πρόγραμμα παρέμβασης 6 μηνών με στόχο την απώλεια βάρους και την αύξηση της προσκόλλησης στη ΜΔ, ενώ στην ομάδα ΜΤΖ, δόθηκαν επιπλέον οδηγίες για αύξηση της φυσικής δραστηριότητας και βελτίωση των συνηθειών ύπνου. Οι ασθενείς της ΟΕ έλαβαν μόνο γραπτές γενικές οδηγίες ενός υγιεινού τρόπου ζωής. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των επιδημιολογικών μελετών, το υψηλότερο επίπεδο φυσικής δραστηριότητας και η συνιστώμενη διάρκεια ύπνου (≥7 και ≤9 ώρες/ημέρα) συσχετίστηκαν με μειωμένη πιθανότητα, ενώ η κατανάλωση γλυκών με υψηλότερη πιθανότητα παρουσίας NAFLD. Επιπλέον, η υψηλή προσκόλληση σε ένα υγιεινό πρότυπο πλούσιο σε γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλών λιπαρών, λαχανικά και ψάρια, παράλληλα με υψηλή συμμόρφωση στη συνιστώμενη διάρκεια ύπνου, συσχετίστηκε με μειωμένα επίπεδα αντίστασης στην ινσουλίνη και ηπατική ακαμψία στους ασθενείς με NAFLD. Από τα αποτελέσματα της μετα-ανάλυσης, φάνηκε ότι οι παρεμβάσεις μόνο με άσκηση ή συνδυασμού δίαιτας και άσκησης, μπορούν να βελτιώσουν τα επίπεδα ηπατικών ενζύμων, ενδοηπατικού λίπους, καθώς και ιστολογικά χαρακτηριστικά των ασθενών. H άσκηση μάλιστα, φάνηκε να ασκεί ευεργετική επίδραση στα ενδοηπατικά τριγλυκερίδια και σε δείκτες μεταβολισμού της γλυκόζης, ανεξάρτητα της απώλειας βάρους. Από τη διεξαγωγή της κλινικής μελέτης, φάνηκε ότι μία εντατικοποιημένη παρέμβαση διάρκειας 6 μηνών, βασισμένη είτε σε μία υποθερμιδική ΜΔ είτε στον ΜΤΖ, βελτιώνει τα επίπεδα ηπατικών ενζύμων, ηπατικής ακαμψίας και το επίπεδο οξειδωτικού στρες των ασθενών με NAFLD, ανεξάρτητα της απώλειας βάρους, συγκριτικά με τη συνήθη πρακτική αντιμετώπισης. Συμπερασματικά, από τα αποτελέσματα της παρούσας διδακτορικής διατριβής αναδεικνύεται ο ρόλος της μεσογειακής δίαιτας ως ένας αποτελεσματικός, αποδοτικός και εφικτός τρόπος διαχείρισης των ασθενών με NAFLD στην καθημερινή κλινική πρακτική.