Λόγος και κοινωνική αλλαγή στη μετασοβιετική εποχή: για τη διασκευή ενός μυθιστορήματος στη ρωσική τηλεόραση

Abstract

This doctoral thesis explores aspects of social change in post-Soviet Russia as they surface in the discourse marking the transition from the Soviet to the post-Soviet period. The research focuses on the case of Doctor Zhivago and its adaptation for Russian television. The adaptation of Boris Pasternak's novel was undertaken by director Aleksandr Proškin and screenwriter Jurij Arabov.The thesis is divided into four chapters. Initially, we develop our perspective and articulate the research hypotheses comprising (a) the re-articulations of the "Soviet" in post-Soviet discourse as clues of social change, and (b) a distinct method for the discursive analysis of its various dimensions. We then put forward our theoretical and methodological framework which draws on the work by Foucault, Bachtin, Saussure, Laclau & Mouffe and Doxiadis, simultaneously utilizing theoretical accounts of the processes of adaptation and narration.The third chapter advances an analysis of the televisual adaptation of Doctor Zhivago, placing emphasis on conceptual and thematic axes as well as on issues around referentiality and the modes of enunciation. The findings, highlighting an understanding of social change as discursive practice, are set within a broader academic discussion on the post-Soviet period. Last but not least, we reflect on the impossibility or the limitations of transition and its contingent articulation around discursive practices of resistance.

Η διδακτορική διατριβή διερευνά όψεις της κοινωνικής αλλαγής στη μετασοβιετική Ρωσία,όπως αυτές συναρθρώνονται στον λόγο που «μεταβαίνει» από τη σοβιετική στη μετασοβιετική περίοδο. Η έρευνα επικεντρώνεται στην περίπτωση της διασκευής του μυθιστορήματος Δόκτωρ Ζιβάγκο για τη ρωσική τηλεόραση. Συγγραφέας του μυθιστορήματος είναι ο Boris Pasternak, ενώ τη διασκευή του για την τηλεοπτική οθόνη ανέλαβαν, μεταξύ άλλων συντελεστών, ο Aleksandr Proškin (σκηνοθεσία) και ο Jurij Arabov (σενάριο).Το κείμενο της διατριβής διαρθρώνεται σε τέσσερα κύρια κεφάλαια. Στις πρώτες σελίδες,συγκροτείται η προβληματική και διατυπώνονται οι υποθέσεις εργασίας που αφορούν αφενός τις ανασυναρθρώσεις του «σοβιετικού» στον μετασοβιετικό λόγο ως ενδείκτες της κοινωνικής αλλαγής στη μετασοβιετική Ρωσία και αφετέρου μια μέθοδο μελέτης αυτών των όψεων της κοινωνικής αλλαγής στο επίπεδο του λόγου. Ακολουθεί η θεωρητική και μεθοδολογική πλαισίωση που βασίζεται κυρίως στο έργο των Foucault, Bachtin, Saussure, Laclau και Mouffe και Δοξιάδη, ενώ ταυτόχρονα αντλεί και από θεωρητικές προσεγγίσεις της διασκευής και της μυθοπλαστικής αφήγησης.Η ανάλυση της διασκευής εκτείνεται στο τρίτο κεφάλαιο της διατριβής με άξονες τηναναφορικότητα, τους τρόπους εκφοράς, τις έννοιες και τις θεματικές επιλογές συγγραφέα καιδημιουργών της διασκευής. Στη συνέχεια επιχειρείται η σύνδεση των βασικών ευρημάτων με τα ερευνητικά ερωτήματα. Με μια πρόταση κατανόησης της κοινωνικής αλλαγής ως πρακτικής επί του λόγου, τα ευρήματα εντάσσονται στη γενικότερη ακαδημαϊκή προβληματική για τη μετασοβιετική περίοδο με σκοπό τη διατύπωση ορισμένων συμπερασμάτων σχετικά με την κοινωνική αλλαγή στη μετασοβιετική Ρωσία. Η διατριβή ολοκληρώνεται με έναν προβληματισμό για το αδύνατο της μετάβασης και την πιθανή συνάρθρωσή του γύρω από πρακτικές αντίστασης στο επίπεδο του λόγου.